महाराष्ट्रातील पर्यटन स्थळे part -1

☙❀꧁Ⓜ🇸🅿꧂❀☙

  *श्री ज्ञानेश्वर बडगे उदगीर* 

*जिल्हा परिषद प्राथमिक शाळा बोळेगाव बु.ता.शि.अनंतपाळ*

*अध्यक्ष आदर्श शिक्षक समिती उदगीर*

https://badgednyaneshwar.blogspot.com/

    🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

   🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

             

                     *पोष्ट क्रमांक--110*

             ╭════●●●════╮

               *महाराष्ट्रातील किल्ले*

             ╰════●●●════╯

              

*मल्हारगड*

*1) जाण्याचा मार्ग*

पुण्याहून सासवडला जाताना दिवेघाट संपल्यावर काही वेळाने डावीकडे झेंडेवाडी गावाचा फाटा लागतो. तेथून २ कि.मी.वर झेंडेवाडी आहे. गाव पार करून आपल्याला समोरच्या डोंगररांगांमध्ये दिसणाऱ्या 'ण' आकाराच्या खिंडीत जावे लागते. या खिंडीत गेल्यावर समोरच आपल्याला मल्हारगडचे दर्शन घडते. खिंडीतून किल्ल्यावर जाण्यास अर्धा तास लागतो. झेंडेवाडी फाट्यापासून खिंड पार करून किल्ल्यावर जायला साधारणपणे दीड तास लागतो.

सासवड पासून ६ कि.मी.वर 'सोनोरी' हे गाव आहे. या गावाला दिवसातून तीन वेळा बस जाते. सोनोरी गावातून समोरच मल्हारगड दिसतो. सोनोरी गावातून किल्ल्यावर जाण्यास अर्धा-पाऊण तास लागतो. डोंगराच्या सोंडेवरूनही गडामध्ये प्रवेश करता येत असला तरी मनोऱ्याच्या बाजूने गेल्यास आपल्याला किल्ल्याचे मुख्य प्रवेशद्वार लागते.

*2) माहिती*

या किल्ल्याची बांधणी पेशव्यांचे सरदार पानसे यांनी केली. पानसे हे पेशव्यांच्या तोफखान्याचे प्रमुख होते. सन १७७१ - ७२ मध्ये थोरले माधवराव पेशवे किल्ल्यावर येऊन गेल्याचे उल्लेख ऐतिहासिक कागदपत्रांमध्ये आढळतात. या पानसेंचा किल्ल्याखालच्या सोनोरी गावात एक चिरेबंदी वाडा आहे.

*३) गडावरील पाहाण्यासारखी ठिकाणे*

पूर्वेकडच्या मुख्य प्रवेशद्वारातून आत शिरल्यावर डाव्या बाजूने पुढे गेले असता बालेकिल्ल्याच्या तटाआधी आपल्याला एका वाड्याचे अवशेष दिसतात. बाजूलाच एक विहीर आहे.

बालेकिल्ल्यात प्रवेश न करता तटाच्या बाजूने पुढे गेल्यावर समोरच एक बांधिव टाके लागते.टाक्यांच्या जवळच ध्वजस्तंभ असून त्यावर सदैव भगवा विराजमान आहे. किल्ल्याच्या दक्षिणेला असणारे हे टाके तटाला लागूनच असून पावसाळ्यात व हिवाळ्यात पाण्याने भरलेले असते. यातील पाणी वापरण्यास उपयुक्त असले तरी पिण्यायोग्य मात्र नाही.

असेच पुढे किल्ल्याच्या टोकावर असणाऱ्या बुरुजाकडे जाताना अजून एक विहीर लागते. या विहिरीतही पाणी नाही. या बुरुजाच्या खाली एक बुजलेला दरवाजा होता ,किल्ल्यावर दुर्ग संवर्धन करणाऱ्या श्री शिवस्वराज्य सेवा संघाने त्यातील पूर्ण माती काढून तो ये-जा करण्यासाठी उघडा केला आहे.७पायऱ्या आहेत.उजवीकडे पुढे गेल्यावर आपल्याला आणखी एक अतिशय लहान दरवाजा दिसतो. झेंडेवाडीकडून आल्यास आपण या दरवाज्यातून किल्ल्यात प्रवेश करतो.

बालेकिल्ल्यात दोन मंदिरे आहेत. यातील लहान देऊळ खंडोबाचे आणि दुसरे जरा मोठे देऊळ महादेवाचे आहे. खंडोबा आणि महादेव मंदिरामुळे गडाला श्री क्षेत्र जेजुरु आणि श्री क्षेत्र कडेपठारचे स्वरूप आले आहे.फक्त मल्हारगडवरच खंडोबा आणि महादेवाचे एकत्र मंदिर आहे. बालेकिल्ल्याच्या उत्तरेला प्रवेशद्वार आहे. किल्ल्यावरून कऱ्हा नदी, जेजुरीचा डोंगर, कडेपठार, वगैरे दिसतात. गडाकडे जाण्याआधी सोनोरी गावात असणारा पानसे यांचा ६ बुरुजांचा वाडा पाहण्यासारखा आहे. एखाद्या गढीप्रमाणे असणाऱ्या या वाड्यात गजाननाचे व लक्ष्मी-नारायणाचे मंदिर आहे. सोनोरी गावात चुकवून चालणार नाही असे ठिकाण म्हणजे मुरलीधराचे सुबक मंदिर व मंदिरातील अत्यंत देखणी अशी काळ्या पाषाणात घडवलेली श्रीकृष्णाची मूर्ती.

*४) राहण्याची सोय* 

फक्त ५-६ माणसे महादेवाच्या मंदिरात दाटीवाटीने राहू शकतात. गडावर अन्यत्र राहण्याची सोय नाही. मात्र पायथ्याला असणाऱ्या सोनोरी गावात किंवा झेंडेवाडीत शाळेच्या आवारात राहता येते. सासवड येथे राहण्याची सोय होऊ शकते.

*५) खाण्याची सोय*

जेवण्याची सोय स्वतः करावी. गडाव‍र पिण्याच्या पाण्याची सोय नाही.

           

  📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

     *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल🌀*

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

*अध्यक्ष आदर्श शिक्षक समिती उदगीर*

https://badgednyaneshwar.blogspot.com/

        *📱9421901611📱*

   ═══════🦋═══════

▂▃▅▓▒░Ⓜ💲🅿░▒▓▅▃▂

    *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल 🌀*

☙❀꧁Ⓜ🇸🅿꧂❀☙

  *श्री ज्ञानेश्वर बडगे उदगीर* 

*जिल्हा परिषद प्राथमिक शाळा बोळेगाव बु.ता.शि.अनंतपाळ*

*अध्यक्ष आदर्श शिक्षक समिती उदगीर*

https://badgednyaneshwar.blogspot.com/

    🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

   🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

             

                     *पोष्ट क्रमांक--109*

             ╭════●●●════╮

               *महाराष्ट्रातील किल्ले*

             ╰════●●●════╯

              

*जीवधन*

*1) जाण्याचा मार्ग*

गंभीरगड ठाणे जिल्ह्यामधील डहाणू तालुक्यामध्ये आहे. मुंबई अमदावाद हा राष्ट्रीय महामार्ग डहाणू तालुक्यामधून जातो. त्यामुळे डहाणू तालुक्याचे पूर्व आणि पश्चिम भाग झाले आहेत. डहाणूच्या पूर्व भागात गंभीरगडाचा गिरीदुर्ग आहे. समुद्र सपाटीपासून ६८६ मी. उंचीच्या गंभीरगडाला जाण्यासाठी दोन मार्ग आहेत.

अहमदाबाद-मुंबई महामार्गावरील तलासरी या तालुक्याच्या गावाकडून उधवामार्गे गंभीरगडाचा पायथा गाठता येतो. तसेच महामार्गावरील चारोटीनाका-कासा-सायवानमार्गे येवून गडूचा पाडा या छोटय़ाशा वस्तीजवळून आपण व्याहाळी या गंभीरगडाच्या पायथ्याला पोहोचू शकतो.

गंभीरगडावर जाण्यासाठी व्याहाळी मधून जाणारा मार्ग धोपटमार्ग असून चढाईही सोपी आहे. गडाच्या पश्चिमेकडूनही एक वाट आहे. ती जंगलामधून असून चढाईही तुलनेत जादा आहे. मात्र व्याहाळीची वाट सोयीची आहे.

*२) माहिती*

शिवजन्माच्या वेळी अस्ताला जाणाऱ्या निजामशाहीच्या देणारा किल्ला म्हणजे जीवधन होय.[ अपूर्ण वाक्य] १७ जून १६६३ रोजी निजामशाही बुडाली.[ संदर्भ हवा ] शहाजीराजांनी निजामशाहीचा शेवटचा वंशज मुर्तिजा निजाम याला जीवधनच्या कैदेतून सोडवून संगमनेरजवळील पेमगिरी किल्ल्यावर त्याला निजामशहा म्हणून घोषित केले व स्वतः वजीर बनले. गडाचा दरवाजा हा कातळकड्यामध्ये कोरलेला आहे.

*3) गडावरील पाहाण्यासारखी ठिकाणे*

कल्याण-अहमदनगर मार्गे नाणेघाट चढून गेल्यानंतर एक पठार लागते. या पठाराच्या उजव्या बाजूला जाणारी वाट व वानरलिंगी नजरेसमोर ठेऊन चालत रहावे. वाटेत दोन ओढे लागतात व त्यानंतर उभी कातळभिंत. या भिंतीला चिटकून उजव्या हाताला असणारी वाट गडाच्या पश्चिम दरवाजाकडे जाते. इ.स. १८१८च्या युद्धात इंग्रजांनी ही वाट चिणून काढली व पश्चिम दरवाजाची वाट बंद केली. वानरलिंगीची ही वाट नावाप्रमाणे वानरयुक्त्या करुनच पार करावी लागते. ही वाट अवघड आहे, त्यामुळे जरा जपूनच चढावे. जुन्नर - घाटघर मार्गे असणारी ही वाट म्हणजे राजमार्ग आहे. सोपी व सोयिस्कर वाट असली तरी, एक-दोन ठिकाणी उभ्या खोदलेल्या पायऱ्या पार कराव्या लागतात, त्यामुळे सोबत एखादा दोर जरुर ठेवावा.

*4) राहण्याची सोय*

*गडावर राहण्याची सोय नाही*

      

  📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

     *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल🌀*

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

*अध्यक्ष आदर्श शिक्षक समिती उदगीर*

https://badgednyaneshwar.blogspot.com/

        *📱9421901611📱*

   ═══════🦋═══════

▂▃▅▓▒░Ⓜ💲🅿░▒▓▅▃▂

    *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल 🌀*

☙❀꧁Ⓜ🇸🅿꧂❀☙

  *श्री ज्ञानेश्वर बडगे उदगीर* 

*जिल्हा परिषद प्राथमिक शाळा बोळेगाव बु.ता.शि.अनंतपाळ*

*अध्यक्ष आदर्श शिक्षक समिती उदगीर*

https://badgednyaneshwar.blogspot.com/

    🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

   🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

             

                     *पोष्ट क्रमांक--108*

             ╭════●●●════╮

               *महाराष्ट्रातील किल्ले*

             ╰════●●●════╯

              

*गंभीरगड*

*१) जाण्याचा मार्ग*

गंभीरगड ठाणे जिल्ह्यामधील डहाणू तालुक्यामध्ये आहे. मुंबई अमदावाद हा राष्ट्रीय महामार्ग डहाणू तालुक्यामधून जातो. त्यामुळे डहाणू तालुक्याचे पूर्व आणि पश्चिम भाग झाले आहेत. डहाणूच्या पूर्व भागात गंभीरगडाचा गिरीदुर्ग आहे. समुद्र सपाटीपासून ६८६ मी. उंचीच्या गंभीरगडाला जाण्यासाठी दोन मार्ग आहेत.

अहमदाबाद-मुंबई महामार्गावरील तलासरी या तालुक्याच्या गावाकडून उधवामार्गे गंभीरगडाचा पायथा गाठता येतो. तसेच महामार्गावरील चारोटीनाका-कासा-सायवानमार्गे येवून गडूचा पाडा या छोटय़ाशा वस्तीजवळून आपण व्याहाळी या गंभीरगडाच्या पायथ्याला पोहोचू शकतो.

गंभीरगडावर जाण्यासाठी व्याहाळी मधून जाणारा मार्ग धोपटमार्ग असून चढाईही सोपी आहे. गडाच्या पश्चिमेकडूनही एक वाट आहे. ती जंगलामधून असून चढाईही तुलनेत जादा आहे. मात्र व्याहाळीची वाट सोयीची आहे.

*2) माहिती*

येथील कातळकडय़ावर एक विवर दिसते. ते खूप खोल आहे, असे गावकरी सांगतात. त्याबाबत एक लोककथा या भागात प्रचलित आहे. शिवाजी महाराजांनी जेव्हा सुरत दुसऱ्यांदा लुटली तेव्हा परतीच्या प्रवासात महाराज गंभीरगडाजवळ आले होते. तेव्हा शत्रू पाठलागावर आला. जवळ असलेली संपत्ती घोडय़ांवर, खेचरांवर, बैलांवर लादलेली होती. त्यामुळे महाराजांना चटकन वेगाने हालचाल करता येईना, म्हणून महाराजांनी त्या संपत्तीचा काही भाग या विवरामध्ये टाकला आणि त्या धोकादायक परिस्थितीमधून सहीसलामत निसटले. पुढे महाराजांना पुन्हा गंभीरगडावर येवून ती संपत्ती नेण्यासाठी वेळ मिळाला नाही. या संपत्तीचा शोध घेण्यासाठी आतापर्यंत अनेकांनी अयशस्वी प्रयत्न केले.

*३) गडावरील पाहाण्यासारखी ठिकाणे*

व्याहाळीकडून गंभीरगडाचे दर्शन चांगले होते. गडाचा कातळमाथा आपले लक्ष वेधून घेतो. कातळमाथ्याचे दोन भाग दिसतात. डावीकडील म्हणजे पश्चिमेकडील माथ्यावर सुळक्यासारखे स्तंभ उभे राहिलेले दिसतात. तर पश्चिमेकडे सलग कातळमाथा दृष्टीस पडतो. या माथ्यांच्या मध्यावरचा दांड पकडून त्यावरील वाटेने गड चढावा लागतो. या दांडाने ३५ ते ४० मिनिटांमध्ये आपण तटबंदीपाशी येवून पोहोचतो. तटबंदी ओलांडल्यावर उजवीकडील कातळमाथ्याच्या पायथ्याला जाता येते. वाटेजवल लहानसे मंदिर आहे. हे चांदमाता देवीचे मंदिर आहे. कडय़ाच्या पोटात पाण्याची टाकी कोरलेली आहेत. तीन पैकी दोन टाकीतील पाणी पिण्यायोग्य आहे. किल्ल्यावर गडाच्या गडपणाच्या खाणाखुणा तुरळक प्रमाणात आहेत. कातळकडय़ाच्या माथ्यावर चढल्यावर दूरपर्यंतचा प्रदेश पहायला मिळतो. माथ्यावर गडाची देवी जारवमाता आहे. तिचे दर्शन घेवून सभोवार नजर फिरवली की निसर्गाची रौद्रता मनात धाक भरविते. गडाच्या पश्चिमेकडील असिताष्म प्रकारचे स्तंभ उत्तम दिसतात.

गडावरून सिल्व्हासाचे दर्शन चांगले होते. पूर्वेकडे जव्हार, भास्कर, उतवड, हर्षगड ही दिसतात. पश्चिमेकडे तलासरी पासून समुद्रापर्यंतचा भाग दृष्टीपथात सामावतो. गडावर दोन तोफांही आहेत.

  📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

     *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल🌀*

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

*अध्यक्ष आदर्श शिक्षक समिती उदगीर*

https://badgednyaneshwar.blogspot.com/

        *📱9421901611📱*

   ═══════🦋═══════

▂▃▅▓▒░Ⓜ💲🅿░▒▓▅▃▂

    *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल 🌀*

☙❀꧁Ⓜ🇸🅿꧂❀☙

  *श्री ज्ञानेश्वर बडगे उदगीर* 

*अध्यक्ष आदर्श शिक्षक समिती उदगीर*

https://badgednyaneshwar.blogspot.com/

    🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

   🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

             

                *पोष्ट क्रमांक--107*

             ╭════●●●════╮

               *महाराष्ट्रातील किल्ले*

             ╰════●●●════╯

              

*हरगड*

१) जाण्याचा मार्ग :

गडावर जाणारी वाट मुल्हेर गावातून जाते. मुल्हेर गावातून पुढे आल्यावर एक डांबरी रस्ता लागतो. या रस्त्याने वीस मिनिटे पुढे गेल्यावर दोन फाटे फुटतात. एक डावीकडे जातो, तर दुसरा वडाच्या झाडापासून पुढे जातो. ही वाट छोटाश्या टेकडीवर असणाऱ्या धनगर वाडीपाशी पोहोचते. येथून उजवीकडे वळावे आणि थेट मुल्हेर व हरगड यांमधील खिंड गाठावी. येथपर्यंत पोहचण्यास दीड तास पुरतो. खिंडीत डावीकडे जाणारी वाट आपल्याला मुल्हेरगडाकडे तर उजवीकडे जाणारी वाट हरगडाकडे घेऊन जाते. वाट फारशी मळलेली नसल्यामुळे अस्पष्ट झालेली आहे. या खिंडीपासून गडमाथा गाठण्यास एक तास लागतो.

२) माहिती :

इतिहासात फारसा या गडाचा उल्लेख नाही कारण येथे कोणती मोठी लढाई झाली नाही. मुल्हेर गावात गेल्यावर हरगडचे दर्शन होते. समोर दिसणारा मुल्हेर,डावीकडे मोरागड आणि उजवीकडचा हरगड. या गडाची उंची मुल्हेरपेक्षा थोडी जास्त आहे.

३) गडावरील पाहाण्यासारखी ठिकाणे : 

गडमाथा तसा विस्तीर्ण आहे. गडमाथा म्हणजे एक पठारच होय. या पठारावर काही तटबंदीचे अवशेष आहेत. पाण्याची दोन टाकी आहेत. एक पडके मंदिर आहे. वाड्यांचे काही अवशेष आढळतात. पाण्याच्या टाक्यांमधील पाणी पिण्यासारखे नाही. गडफेरी मारताना पुढे सपाटीवर एक गुहा आढळते यात कपार भवानीचे मंदिर आहे.       

  📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

     *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल🌀*

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

*अध्यक्ष आदर्श शिक्षक समिती उदगीर*

https://badgednyaneshwar.blogspot.com/

        *📱9421901611📱*

   ═══════🦋═══════

▂▃▅▓▒░Ⓜ💲🅿░▒▓▅▃▂

    *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल 🌀*

*नियोजित-महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल Msp च्या वतीने राज्यस्तरीय आदर्श शाळा, शिक्षक, शिक्षिका व अधिकारी यांचा पुरस्कार सोहळा.....*

☙❀꧁Ⓜ🇸🅿꧂❀ 

       *कार्यक्रमाचे स्थळ* 

*तापडिया नाट्य मंदिर, औरंगाबाद*

*दिनांक-31 मे  2019*.

☙❀꧁Ⓜ🇸🅿꧂❀☙

  *श्री ज्ञानेश्वर बडगे उदगीर* 

*अध्यक्ष आदर्श शिक्षक समिती उदगीर*

https://badgednyaneshwar.blogspot.com/

     🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

    🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

             

                     *पोष्ट क्रमांक--106*

             ╭════●●●════╮

               *महाराष्ट्रातील किल्ले*

             ╰════●●●════╯

              

*धोडप*

*१) जाण्याचा मार्ग*

धोडप किल्ल्याच्या पायथ्याला धोडांबे नावाचे गाव आहे. हे किल्ल्याच्या दक्षिण पायथ्याला असून ते नाशिकला गाडीमार्गाने जोडलेले आहे. नाशिककडून धुळ्याकडे आग्रा महामार्ग क्र.३ जातो. या राष्ट्रीय महामार्गावर चांदवडच्या अलिकडे वडाळाभोईचा थांबा आहे. या वडाळाभोई मधून धोडांबेकडे जाण्यासाठी गाडीरस्ता आहे. धोडांबे हे नाशिकच्या उत्तरेकडे असलेल्या वणी या गावाशीही गाडीरस्त्याने जोडले गेले आहे.धोडपला येण्यासाठी कळवणहून ओतूर गाव गाठल्यास उत्तरेकडील डोंगरदांडाने धोडपवर चढाई करता येते. डोंगराच्या पठारावर धोडपचा माथा उंचावलेला आहे. उत्तरेकडून अथवा दक्षिणेकडून आपण चढाई करून प्रथम या पठारावर येतो. या विस्तृत पठारावर असलेल्या झाडीझाडोप्यामध्ये लपलेल्या अनेक वास्तू आपल्याला पहायला मिळतात. यामध्ये अनेक जोती, मंदिरे, पुष्करणी, मुर्ती, कबरी आढळतात.

*२) माहिती*

राघोबा दादा आणि पेशवे यांच्यामध्ये झालेल्या संघर्षामध्ये धोडपचे स्थान महत्त्वाचे आहे. येथेच त्यांची दिलजमाई झाली होती. पुढे १८१८ मध्ये हा किल्ला इंग्रज अधिकारी ब्रिग्ज याने मराठ्याकडून जिंकून घेतला. नाशिक जिल्ह्याच्या मध्यभागातून जाणारी सह्याद्रीची पूर्वपश्चिम डोंगररांग म्हणजे अजंठा-सातमाळा ही होय. अजंठा-सातमाळा रांग म्हणजे गिरीदुर्गाची साखळी आहे. या साखळीमधील सर्वात उंच आणि बलदंड किल्ला म्हणजे धोडप हा होय. शिवलिंगासारख्या आकाराचा माथा असलेला धोडप या आकारामुळे दूरवरुन स्पष्टपणे ओळखू येतो. 

*३) गडावरील पाहाण्यासारखी ठिकाणे*

हा सुळका उजव्या बाजूला ठेवून आपण मळलेल्या वाटेने सुळक्याच्या खाली असलेल्या गुहेमध्ये पोहोचतो. यातील एका गुहेत पिण्यायोग्य पाणी आहे. दुसर्‍या गुहेत एक मंदिर आहे. ही जागा मुक्कामाच्यादृष्टीने योग्य आहे. गुहेच्या पुढे सरळ गेल्यावर निमुळती होत जाणारी कातळभिंत आहे. या अरुंद भिंतीला मधेच तोडण्यात आले आहे. पन्नास फूट खोली आणि पस्तीस फुटांची लांबी असलेला मधला भाग छन्नीने कोरुन काढलेला आहे. त्यामुळे त्या बाजूने कोणी शत्रू येथपर्यंत पोहचू नये अशी ही व्यवस्था आहे. हा माचीसारखा भाग मोकळा असून उंचावर असल्यामुळे येथून गडाचा परिसर तसेच धोडपचा वरचा सुळका उत्तम प्रकारे दिसतो. येथून चांदवड, इंद्राई, साडेतीन रोडगा, राजदेहेट, कांचन मंचन, विखारा, कन्हेरा, खळ्याजवळ्या, सप्तसुंग, अहीवंतगड, अचला अशी सातमाळा रांग पहायला मिळते. दक्षिणेकडील विस्तृतप्रदेश न्याहाळता येतो. तसेच उत्तरेकडील साल्हेर सालोटा तसेच चौल्हेरचेही दर्शन होते. साधारण २५ किल्ले तरी धोडपवरुन दिसतात.

             

  📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

     *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल🌀*

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

*अध्यक्ष आदर्श शिक्षक समिती उदगीर*

https://badgednyaneshwar.blogspot.com/

        *📱9421901611📱*

   ═══════🦋🦋═══════

▂▃▅▓▒░Ⓜ💲🅿░▒▓▅▃▂

    *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल 🌀*

*नियोजित-महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल Msp च्या वतीने राज्यस्तरीय आदर्श शाळा, शिक्षक, शिक्षिका व अधिकारी यांचा पुरस्कार सोहळा.....*

☙❀꧁Ⓜ🇸🅿꧂❀ 

       *कार्यक्रमाचे स्थळ* 

*तापडिया नाट्य मंदिर, औरंगाबाद*

*दिनांक-31 मे  2019*.

☙❀꧁Ⓜ🇸🅿꧂❀☙

  *श्री ज्ञानेश्वर बडगे उदगीर* 

*अध्यक्ष आदर्श शिक्षक समिती उदगीर*

https://badgednyaneshwar.blogspot.com/

     🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

    🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

             

                     *पोष्ट क्रमांक--105*

             ╭════●●●════╮

               *महाराष्ट्रातील किल्ले*

             ╰════●●●════╯

              

*लिंगाणा*

*1) जाण्याचा मार्ग*:

या गडावर जाण्यास प्रथम महाडला यावे लागते. तेथून पाने गावाला जाण्यास सकाळी ११.०० वाजता आणि सायंकाळी ४.०० वाजता बसगाड्या आहेत. पाने गावातून साधारण पाऊण तासाच्या चढणीनंतर लिंगाणा माचीवर पोहोचता येते. तिथे पाणी भरून पुन्हा पाऊण तास चढल्यावर घसरड्या वाटेवरून माणूस अर्ध्या तासात लिंगाणा सुळक्याच्या पायथ्याशी असलेल्या गुहेपाशी येतो.

*2) माहिती*

रायगड जर राजगृह तर लिंगाणा हे कारागृह. इथला बेलाग सुळका आणि निसरडी माती या गोष्टी त्यासाठी अतिशय अनुकूल आहेत. या अशा अवघड दुर्गावर स्वराज्याच्या शत्रूंना कैदेत ठेवत असत. वर अतिअवघड असा वाट नसलेला सुळका आणि खाली घसरड्या वाटा, त्यामुळे येथे कैद्यांना ठेवल्यावर त्यांच्या मनावर या अवघड स्थितीचा परिणाम होऊन कैदी अगदी खचून जात असत. पळून जाण्याचा विचारही त्यांच्या मनात येत नसे. जर कोणी कैद्याने पळण्याचा प्रयत्न केला तर त्याला जीव गमवावाच लागे. गडावरचे दोर आणि शिडा काढून घेतल्या की गडावरून पळण्याच्या वाटा बंद. मोऱ्यांचा पराभव केल्यावर शिवाजी महाराजांनी रायगडाजवळ हा किल्ला बांधला. इथल्या गुहेत, जे जुने कारागृह होते, त्यात एका वेळेस ५० कैदी ठेवत. ( रायगडाची जीवनकथा पृ. ३,४) १६६५ सालच्या पुरंदर तहामध्ये रायगड आणि त्या परिसरातले किल्ले लिंगाणा व बाणकोट महाराजांकडेच राहिले. ( रायगडाची जीवनकथा पृ. २४) लिंगाण्याच्या गिर्दनवाहीचे जननी व सोमजाई हे देव होते. त्यांच्या नवरात्राच्या उत्सवाची रायगडाच्या जमाखर्चातून तरतूद होत असे. ( रायगडाची जीवनकथा पृ. १३०) या देवतांना बकरे बळी देण्याची प्रथा होती.( रायगडाची जीवनकथा पृ. १३१) लिंगाणा किल्ला रायगडचा पूरक होता. त्याच्या डागडुजीचे काम रायगडाबरोबरच चालत असे. १७८६ सालापर्यंत त्यावरील वास्तूंची देखभाल केली जात असे असा उल्लेख आढळतो. त्यामध्ये गडावरील सदर, बुरूज, दरवाजे आणि धान्यकोठार यांचा समावेश असे. ( रायगडाची जीवनकथा पृ. १३५) तेथे पर्जन्यकाळात एक मनुष्य गस्त घाली. ( रायगडाची जीवनकथा पृ. १३९) रायगड नंतर लिंगाणा पडला. रायगडाच्या खोऱ्यात थोडी विश्रांती घेऊन इंग्रजांचे विजयी सैन्य २३ मे रोजी पाली पलीकडील मार्गास लागले. ( रायगडाची जीवनकथा पृ. १८८)

*3) गडावरील पाहाण्यासारखी ठिकाणे*: 

मोहरी नावाच्या सह्याद्रिमाथ्यावरील गावातून बोराट्याची नाळ(दोन डोंगरांमधील अरुंद वाट) जवळ आहे. ही नाळ चालत जायला बरीच अवघड आहे. येथून जवळच असणाऱ्या रायलिंगहून लिंगाण्याचे दर्शन होते. सिंगापूर या नाळेने जाणे त्या मानाने सोपे आहे. लिंगाण्यावर जाण्यासाठी आधी लिंगणमाचीला जाऊन जननीचे आणि सोमजाईचे दर्शन घेऊन मग लिंगाण्याकडे निघतात. उजवीकडे पाण्याचे एक टाके आहे. पुढील वाट कड्याच्या अगदी टोकावरून जाते. येथे खालून येणारी पायऱ्या ढासळलेली एक वाट आहे. उजव्या बाजूस १५-२० फुटांचा कडा आहे, तिथे एक उंबराचे झाड कडा फोडून बाहेर आले आहे. त्याचाच आधार घेऊन कडा पार करावा लागतो. येथून वर गेल्यावर मग लिंगाण्याच्या त्या उंचावत गेलेल्या शिखराचा तळ आहे. त्याच्या पोटात एक गुहा आहे, तिला सदर म्हणतात. सदरेला एक प्रवेशद्वार आणि चार खिडक्या आहेत. त्या गुहेला लागूनच एक धान्याचे कोठार असून, पलीकडे जीभीचा पहारा आहे. तिथून माची पसरत गेली आहे.

गुहा प्रशस्त असून ३०-४० माणसे सामावून घेते. समोरच दुर्गराज रायगडावरचा स्थितप्रज्ञ जगदीश्र्वर आपल्याला दर्शन होते. या गुहेवरून पुढे गेल्यावर एक कोरडा हौद वत्यानंतर पुढे चांगल्या पाण्याच्या हौद. इथे एक शिवलिंग आहे, पण कुठे मंदिराचा मागमूसही नाही. या हौदाच्या पुढे, म्हणजे गडाच्या उत्तरेस पायऱ्या आहेत त्याने वर असलेल्या गुहांपर्यंत जाता येते.

इकडे आपल्याला एक शाबूत बांधकाम नजरेस पडते. ग्रामस्थांच्या सांगण्याप्रमाणे इथे दिवा लावत असत, जो कदाचित रायगडावर इशारा देण्यास वापरला जात असे. पण आज ही वाट पूर्णपणे उद्ध्वस्त झाली आहे. जाण्याऱ्या वाटेवरूनच ही वास्तू दिसते.

लिंगाण्याचे वैशिष्ट्य म्हणजे इथला कठीण चढाईचा सुळका. यावर जायची वाट पूर्णतः घसरडी आहे. दोराच्या सहाय्यानेच इथे चढता येतं. या सुळक्याला सर करायला जवळ जवळ ३-४ तास लागतात. काही ठिकाणी तर सरळ कातळ चढावा लागतो. वाट कठीण आहे. मध्ये फक्त एक पाण्याचे कुंड आहे, बाकी कुठेही पाणी नाही. पण सुळका चढून गेल्यावर वेगळाच आनंद मिळतो. या सुळक्याच्या पूर्वेला राजगड आणि तोरणा, तर पश्चिमेस दुर्गराज रायगड आहे.

गडाचे क्षेत्रफळ सुद्धा कमी, म्हणजे जवळ-जवळ २५० चौरस मीटर इतकेच आहे. उत्तरेस ज्या पायऱ्या आहेत त्या टाक्यांकडे नेतात. ती वाटही बिकट झाली आहे. आजमितीस ज्या टाक्यातून पाणी भरले जाते तिथे एक शिवलिंग आहे, ते कुठून आले हा प्रश्र्न पडतो.

*४) राहण्याची सोय*

गुहा प्रशस्त असून ३०-४० माणसे इथे राहू शकतात. हेच एकमेव रहाण्याचे ठिकाण आहे.

*५) जेवणाची सोय*

पिण्याचे पाणी गुहेच्या पुढे असलेल्या टाक्यांमध्ये आहे. तसेच सुळका चढतांना ज्या टप्प्यावर बांधकाम लागते तिथे मुख्य वाटेपासून डावीकडे घसरड्या वाटेवर थोडे पुढे पाण्याचे एक टाके आहे. खाण्याचे सोय स्वतः

         

   📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

     *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल🌀*

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

*अध्यक्ष आदर्श शिक्षक समिती उदगीर*

https://badgednyaneshwar.blogspot.com/

        *📱9421901611📱*

   ═══════🦋🦋═══════

▂▃▅

▓▒░Ⓜ💲🅿░▒▓▅▃▂

    *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल 🌀*

*नियोजित-महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल Msp च्या वतीने राज्यस्तरीय आदर्श शाळा, शिक्षक, शिक्षिका व अधिकारी यांचा पुरस्कार सोहळा.....*

▬▬▬▬ ❚❂❚❂❚▬▬▬▬

☙❀꧁Ⓜ🇸🅿꧂❀☙-*

 ❱❱ *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* ❰❰

     ▬▬ Ⓜ💲🅿▬▬▬▬

  *श्री ज्ञानेश्वर बडगे उदगीर* 

*अध्यक्ष आदर्श शिक्षक समिती उदगीर*

https://badgednyaneshwar.blogspot.com/

     🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

    🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

             

                     *पोष्ट क्रमांक--104*

             ╭════●●●════╮

               *महाराष्ट्रातील किल्ले*

             ╰════●●●════╯

              *मंगळगड*

*१) जाण्याचा मार्ग*:

मंगळगडाला जाण्यासाठी तीन-चार मार्ग आहेत. चंद्रगड पाहून तेथून महादेव मुर्‍ह्यामार्गे अंदाजे सहातासांच्या पाय प्रवासानंतर मंगळगडाला पोहोचता येते. या पायी मार्गावर दोनदा डोंगर चढून उतरावा लागतो.

भोर-महाड मार्गावर वरंधा घाट आहे. वरंधा घाटाच्या कोकणातील पठारावर माझेरी गाव आहे. या माझेरीतूनही डोंगरदर्‍या, ओढे नाले ओलांडीत सहासात तासांच्या जंगलातील पायपिटी नंतर मंगळगड गाठता येतो. महाडकडून भोरकडे जाताना भिरवाडीच्या पायथ्याच्या पिंपळवाडीकडे जाणारा फाटा आहे. या गाडीरस्त्यानेही पिंपळवाडीला तासाभरात पोहोचता येते. शकतो. महाडहूनही ठरावीक वेळेत पिंपळवाडीसाठी एस.टी. बसेस आहेत.

पिंपळवाडीतून गडावर जाणारी वाट म्हणजे उभा चढ आहे. चांगल्या चालीने दीड तासात आपण गडावर पोहोचतो. एका उद्‌ध्वस्त झालेल्या दरवाजाच्या अवशेषामधून गडात प्रवेश होतो. गडाचा विस्तार बर्‍यापैकी मोठा आहे. गडाच्या बालेकिल्ल्यावर एका वाड्याचे अवशेष आहेत. उत्तर अंगाला पाण्याची कातळ-कोरीव टाकी आहेत. गडाला एक माची आहे. माची तटबंदीने बांधून काढलेली आहे. कातळमाथ्याच्या खाली दोन लहान सुळके आहेत. त्यांना स्थानिक लोक नवरानवरीचे सुळके म्हणतात. पिंपळवाडीतून जाणारी गडावर जाणारी वाट ही प्रसिद्ध मळवाट आहे आणि आता तिकडून गडावर जाण्यासाठी अर्धा रस्तासुद्धा बांधला आहे

चौथा रस्ता हा पोलादपूर या तालुक्याच्या ठिकाणापासून अंदाजे २४ किलोमीटर अंतर असलेल्या सडे या गावातून आहे. सडे गावाच्या पुढे वडघर गावातूनसुद्धा मंगळगडावर जाण्यास दोन रस्ते आहेत. पोलादपुरातीलाच ढवळे या गावातून कांगोरीगडावर जाण्यासाठी ६ तास लागतात

गोठवली इथून येणारी वाट आणि सडे इथून येणारी वाट ह्या दोन्ही वाटा एका खिंडीत मिळतात.आणि दीड तासाने पिंपळवाडीतून येणारी वाटही तिला मिळते.

असे असले तरी, प्रत्यक्ष किल्ल्यावर जाण्यासाठी शेवटी एकच वाट आहे आणि ती ओळखणे सोपे आहे. मान उंच करून पहिले तर माणसाच्या आकाराचे नवरा-नवरीचे दोन सुळके दिसतात. गडावर जाण्याची एकमेव वाट ह्या सुळक्यांच्या खालूनच जाते. हे सुळके नजरेच्या टप्प्यात ठेवले तर साहसवीरांसाठी कुठूनही गडावर चढाई करता येईल.

*2) माहिती*

शिवाजी महाराजांना जावळी स्वराज्यात हवी होती. पण चंद्रराव मोरे दाद लागू देत नव्हते. त्यांस मारल्याशिवाय राज्य साधत नाही, हे पाहून महाराजांनी मोका हेरला आणि जावळीवर हल्ला केला. मोर्‍यांचा खातमा करून जावळी स्वराज्यात दाखल केली; रायगडापासून कोयनेपर्यंतचा मुलूख स्वराज्यात दाखल केला. रायगड, कांगोरी, चंद्रगड, वाझोटा असे किल्ले स्वराज्यात आले. कांगोरीगडाचे नाव महाराजांनी मंगळगड असे ठेवले.

या किल्ल्याचा वापर प्रामुख्याने कैदी ठेवण्यासाठी होत असे. संभाजी महाराजांच्या मृत्युनंतर रायगडास वेढा पडला तेव्हां तेथील धन प्रथम कांगोरीगड येथे हलवून त्यानंतर पन्हाळा येथे नेले.

सुमारे १८१७ या सालात सरदार बापू गोखल्यांनी मद्रास रेजिमेन्टच्या कर्नल हंटर व मॉरिसन या इंग्रज अधिकार्‍यांना अटक करून मंगळगडावर तुरुंगात ठेवले होते. इ.स १८१८ मध्ये कर्नल पॉथर या इंग्रज सैन्याधिकार्‍याने हा किल्ला जिंकला.

*3)गडावरील पाहाण्यासारखी ठिकाण*

मंगळगडाच्या माचीवर कांगोरी देवीचे मंदिर आहे. या उंचीवर येऊन देवीचे दर्शन घेणे अतिशय कष्टप्रद असल्याने भक्तांनी खाली दुधाणेवाडीत या मूर्तीचे एक प्रतिरूप स्थापन करून आपली सोय करून घेतली आहे. वर्षातून एकदा गडावर देवीचा उत्सवही साजरा होतो..

गडाच्या फेरीमधे तटबंदी, उद्‌ध्‍वस्त दरवाजा, माची, शंकराची पिंडी, दीपमाळ, घरांची जोती इत्यादी पहायला मिळतात. या कांगोरी गडावरून मकरंदगड, प्रतापगड, रायगड, लिंगाणा, असे किल्ले दिसतात. तसेच रायरेश्वर, कोळेश्वर आणि महाबळेश्वरची पठारेही दिसू शकतात.

*४) राहण्याची सोय*

या मंदिरात दरवर्षी मोठी यात्रा भरते. त्यामुळे त्यासाठी लागणारी भांडीकुंडी गावकर्‍यांनी येथे ठेवलेली आहे. या गडावर मुक्काम करायचा झाल्यास येथेच आपल्याला मुक्काम करता येऊ शकतो. या मंदिराच्या मागे एक छोटी माची गेलेली आह

        

   📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

     *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल🌀*

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

*अध्यक्ष आदर्श शिक्षक समिती उदगीर*

https://badgednyaneshwar.blogspot.com/

        *📱9421901611📱*

   ═══════🦋🦋═══════

▂▃▅▓▒░Ⓜ💲🅿░▒▓▅▃▂

    *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल 🌀*

*-☙❀꧁Ⓜ🇸🅿꧂❀☙-*

 ❱❱ *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* ❰❰

     ▬▬ Ⓜ💲🅿▬▬▬▬

  *श्री ज्ञानेश्वर बडगे उदगीर* 

*अध्यक्ष आदर्श शिक्षक समिती उदगीर*

https://badgednyaneshwar.blogspot.com/

     🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

    🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

             

                     *पोष्ट क्रमांक--103*

             ╭════●●●════╮

               *महाराष्ट्रातील किल्ले*

             ╰════●●●════╯

              

*पेब किल्ला*

*१) जाण्याचा मार्ग*:

मध्य रेल्वेने कर्जतजवळच्या नेरळ रेल्वे स्टेशनपासून थोडे बाहेर आल्यावर समोरच माथेरान आणि त्याच्या बाजूस पेबच्या किल्ल्याचे दर्शन होते. नेरळ स्टेशनला उतरल्यावर डावीकडची वाट माथेरानला व उजवीकडची वाट पेबला जाते. डोंगराच्या दिशेने जाताना मैदान, पोल्ट्रीफार्म व घरांची अर्धवट बांधकामे दिसतात. त्यानंतर समोर दिसणार्‍या इलेक्ट्रिकच्या मोठमोठ्या टॉवरच्या दिशेने गेल्यावर सिमेंटचा एक मोठा पाया असलेला टॉवर येतो. तेथून थोडे पुढे गेल्यावर एक मोठा धबधबा लागतो. या धबधब्याजवळच तीन वाटा आहेत.

१) धबधब्याला लागून असलेली वाट. २) मधून गेलेली मुख्य वाट. ३) टॉवर्सला लागून असलेली वाट

या तीन वाटांपैकी पहिल्या वाटेने पुढे गेल्यास जंगल लागते. पण पुढे या वाटेने जाणे अशक्यच आहे. तिसरी वाट म्हणजे मानेला वळसा घालून घास घेण्यासारखा प्रकार होय. तसेच या वाटेला पनवेलकडे जाणारे फाटे फुटत असल्याने वाट चुकण्याची शक्यता जास्त आहे. मधली मुख्य वाट हीच किल्ल्याच्या गुहेपर्यंत नेणारी खरी वाट आहे.. या वाटेने गणपतीचे चित्र काढलेला दगड येतो. या दगडाच्या उजव्या बाजूने वर चढल्यावर पुढे झर्‍यातून जावे लागते. तरीही वाट न सोडता याच वाटेने खिंडीच्या दिशेने वाटचाल करून खिंडीत पोहोचल्यावर तेथून डाव्या हाताला वळून पुढे जावे लागते. तेथून पुढे पांढरा दगड लागतो. पांढरा दगड चढण्यास अतिशय कठीण असून तो पार केल्यानंतर मात्र पुढे थोड्याच अंतरावर गुहा लागते. प्रथमच जाणार्‍यांनी वाटाडया घेणे हितकारक आहे.

*२) माहिती*

या किल्ल्याचे नाव पेब हे नाव पायथ्याच्या असलेल्या पेबी देवीवरून पडले असावे. किल्ल्यावरील गुहेचा शिवाजी महाराजांनी धान्य कोठारांसाठी उपयोग केला होता, असा स्पष्ट ऐतिहासिक संदर्भ पेबच्या किल्ल्याबाबत आढळतो.

*3) गडावरील पाहाण्यासारखी ठिकाणे* 

पेबचा किल्ला चढताना वाटेत लागणारा धबधबा हे एक मोठे आकर्षण आहे. किल्ल्यावरील गुहेसमोरून पावसाळ्यात सुंदर देखावा दिसतो. गुहेसमोरून आपल्याला नवरा-नवरी, भटोबा असे सुळके दिसतात. या गडावर कोणत्याही ऋतूत जाता येते. किल्ला चढण्यास लागणारा वेळ दोन ते अडीच तास आहे. पेबवर जाण्यासाठी गिर्यारोहकांना आणखी एक वाट आहे. त्यासाठी माथेरानच्या पॅनोरमा पॉईंटवर यावे. येथून सुमारे ६ तासात पेबच्या गुहेत पोहचता येते. गुहेच्या पायथ्याशी गरुड कोरला आहे.

*4) राहण्याची सोय*

किल्ल्यावर गुहेमध्ये स्वामी समर्थांचे शिष्यगण रहात असल्याने गुहेच्या बाहेर किंवा जवळच असलेल्या कपारीमध्ये १० जणांच्या रहाण्याची सोय होते. गुहेजवळच असलेले पाण्याचे टाके हीच पिण्याच्या पाण्याची सोय. जेवणाची सोय स्वतःच करावी लागते.

    📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

     *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल🌀*

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

*अध्यक्ष आदर्श शिक्षक समिती उदगीर*

https://badgednyaneshwar.blogspot.com/

        *📱9421901611📱*

   ═══════🦋🦋═══════

▂▃▅▓▒░Ⓜ💲🅿░▒▓▅▃▂

    *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल 🌀*

*-☙❀꧁Ⓜ🇸🅿꧂❀☙-*

 ❱❱ *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* ❰❰

     ▬▬ Ⓜ💲🅿▬▬▬▬

  *श्री ज्ञानेश्वर बडगे उदगीर* 

*अध्यक्ष आदर्श शिक्षक समिती उदगीर*

https://badgednyaneshwar.blogspot.com/

     🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

    🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

             

                     *पोष्ट क्रमांक--102*

             ╭════●●●════╮

               *महाराष्ट्रातील किल्ले*

             ╰════●●●════╯

*उदगीर भुईकोट किल्ला*

              

लातूर जिल्ह्यातील उदगीर हे ऐतिहासिक शहर आहे. तेथील उदयगिरी हा बालघाटाच्या डोंगर रांगेत वसलेला किल्ला महाराष्‍ट्रातील भुईकोट किल्‍ल्‍यांपैकी एक आहे. उदगीरचे प्राचीन नाव 'उदयगिरी' असे होते. काही ठिकाणी त्याचा उल्लेख 'उदकगिरी' नावाने करण्यात आला आहे. उदगीर नगरीचे पुराण काळापासून उल्लेख सापडतात. त्यामुळे उदगीरला ऐतिहासिक आणि आध्यात्मिक असे दुहेरी महत्‍त्‍व आहे. सदाशिवराव (भाऊ) पेशवे यांनी 1760 मध्ये निजामाविरुद्ध उदगीर जवळ झालेली लढाई जिंकल्याची ऐतिहासिक घटना प्रसिद्ध आहे.

स्वातंत्र्य प्राप्तीनंतर हैद्राबाद संस्थान भारतात विलिन होईपर्यंत उदगीरचा किल्ला निजामाच्या ताब्यात होता. त्याकाळचे काही अवशेष आजही पाहता येतात. उदगीरच्या किल्ल्याचा उल्लेख अकराव्या शतकातील शिलालेखांसोबत पुराण कथांमध्येही आढळतो. 'करबसवेश्वर ग्रंथ' या पोथीतील कथेनुसार उदलिंग ॠषींनी शंकराची तपश्चर्या केली. शंकराने प्रसन्न होऊन ॠषींना 'मी या ठिकाणी लिंग रुपाने प्रगट होईन' असा आशिर्वाद दिला. त्या ठिकाणी जमिनीतून एक लिंग हळुहळू वर आले. पुढील काळात त्या ठिकाणी वस्ती वाढली. नगर वसले. त्यास उदलिंग ॠषींच्या नावावरून उदगीर हे नाव पडले. उदगीरच्या किल्ल्यात उदलिंग महाराजांचा मठ व शिवलिंग आहे.

प्रतिष्ठाण (पैठण) ही सातवाहनांची राजधानी होती. राजधानीकडे जाणा-या रस्त्यावर वसलेल्या उदगीर गावाची बाजारपेठ भरभराटीस आली. पुढील काळात त्या भागावर चालुक्यांचे वर्चस्व आले. त्यांची राजधानी बदामी येथे होती. त्यांच्या काळात हा किल्ला बांधला असावा. त्यानंतर राष्टकूट, चालुक्य (कल्याणी), देवगिरीचे यादव यांची सत्ता या भागावर होती. यादवांचा राजा सिंघनदेव यांच्या इ.स. ११७८ च्या शिलालेखात उदगीर नगराचा उल्लेख आहे. सहावा भिल्लम यादव हा उदगीरचा शासक असल्याचा उल्लेख आढळतो. दवांचा शेवट झाल्यानंतर बहामनी काळात व्यापारी केंद्र म्हणून भरभराटीस आले. बहामनी घराण्याचा नववा राजा महमदशहा बहामनी याने २२ सप्टेंबर १४२२ मध्ये गुलबर्ग्याची राजधानी बिदरला हलवली. बिदर हे राजधानीचे ठिकाण असल्यामुळे त्या काळात उदगीरचे महत्व वाढले. महमुदशहा बहामनीने इ.स. १४९२ मध्ये कासीम बरीदला उदगीर, औसा, कंधार हे किल्ले जहागिर म्हणून दिले. इ.स.१५२६ मध्ये बहामनी राज्याचे विघटन होऊन पाच शाह्या उदयास आल्या. त्यापैकी औसा येथील सुभेदार कासीम बरीद याने बरीदशाहीची स्थापना केली. बिदर राजधानी असलेल्या बरीदशाहीच्या राज्यातील उदगीर, औसा, कंधार हे प्रमुख किल्ले होते. त्यामुळेच त्यानंतरच्या काळात या किल्ल्यांच्या परीघात आदिलशाही विरुध्द अनेक लढाया झाल्या. मोगल बादशहा शहाजहानने २८ सप्टेंबर १६३६ मध्ये उदगीर किल्ला जिंकून घेतला.

बरीदशाहीच्या अस्तानंतर उदगीरच्या किल्ल्यावर आदिलशाही, मुघल, मराठे व शेवटी निजामाची सत्ता होती. या तीन शतकांच्या काळात उदगीर येथे एकमेव महत्वाची लढाई ३ फेब्रुवारी १७६० रोजी मराठे व निजाम यांच्यात झाली. त्याा लढाईचे नेतृत्व सदाशिवराव (भाऊ) पेशवे यांनी केले. त्या  लढाईत त्यांनी निजामाचा पराभव केला. त्यामुळेच पानिपतच्या युध्दाचे नेतृत्व त्यांच्याकडे सोपवण्यात आले. पानिपतच्या युध्दात मराठ्यांच्‍या झालेल्या परभवानंतर निजामाने हा किल्ला पुन्हा जिंकून घेतला.

उदगीर गावात पोचल्यानंतर गाडीने थेट किल्ल्यापर्यंत जाता येते. उदगीर गाव व किल्ला एकाच पातळीवर आहे. त्यामुळेच त्याला भुईकोट म्हणतात. मात्र किल्ल्याच्या तीन बाजूंना खोल दरी आहे. त्यामुळे किल्ल्याला तीन बाजूंनी नैसर्गिक संरक्षण लाभले आहे. उरलेल्या चौथ्या बाजूने म्हणजेच, गावाच्या दिशेने किल्ल्याला संरक्षण देण्यासाठी चाळीस फूट खोल व बीस फूट रूंद खंदक खोदलेला आहे. खंदक दोन्ही बाजूंनी बांधून काढला आहे. पूर्वीच्या काळी खंदकात पाणी सोडले जाई व प्रवेशव्दारासमोर खंदकावर उचलता येणारा पूल ठेवलेला असे. तो पूल सुर्यास्तानंतर व युध्द प्रसंगी उचलून (काढून) घेतला जात असे. आज गावाच्या बाजूला असलेला खंदक बुजलेला असल्यामुळे त्यावरून थेट किल्ल्यात प्रवेश करता येतो.

उदगीरच्या चौबारा चौकातून किल्ल्याकडे जाताना नवीन बांधलेले भव्य दक्षिणाभिमुख प्रवेशव्दार दिसते. आत शिरल्यावर उजव्या बाजूस मूळ किल्ल्याच्या परकोटाचे पूर्वाभिमुख प्रवेशव्दार नजरेत भरते. परकोटाची तटबंदी आज अस्तित्वात नाही. परकोटात काही वास्तूंचे अवशेष आहेत. याशिवाय एक भव्य बांधीव तलाव आहे. या तलावातून किल्ल्याला पाणी पुरवठा करण्यासाठी पूर्वीच्या काळी मातीचे पाईप व पाण्याची समपातळी राखण्यासाठी मधेमधे दगडात मनोरे बांधलेले होते. त्यापैकी एक मनोरा (उच्छवास) येथे पहाता येतो.

उदगीर किल्ल्याला दुहेरी तटबंदी आहे. बाहेरील तटबंदीची उंची सत्तर फूट असून त्यात बारा बुरुज आहेत. बाहेरील तटबंदीवर दोन फूट रुंद व तीन फूट उंच च-या आहेत. आतील तटबंदी शंभर फूट उंच असून त्यात सात बुरुज आहेत. च-या, तटबंदी व बुरूज यावरून मारा करण्यासाठी जागोजागी जंग्या बनवलेल्या आहेत. खंदक ओलांडून पूर्वाभिमूख मुख्य प्रवेशव्दारापाशी आल्यानंतर प्रवेशव्दाराच्या दोन्ही बाजूंना दोन भव्य बुरूज दिसतात. त्याातील उजव्या बाजूच्या शेवटच्या बुरुजावर शरभ शिल्प व हत्तींची झुंज अशी दोन शिल्प आहेत. हत्तीचे आणखी एक शिल्प त्यामागील (आतील तटबंदीतील) अंधारी बुरुजावरील तटबंदीत आहे. किल्ल्याच्या डाव्या कोप-यात भव्य अष्ट्कोनी चांदणी बुरुज आहे. त्याा बुरुजावरही शरभ शिल्प व हत्तींची झुंज अशी दोन शिल्प आहेत. किल्ल्याला एकामागोमाग एक असे चार दरवाजे आहेत. त्यातील पहिल्या दरवाजाला लोहबंदी दरवाजा म्हणतात. त्याला सध्या लोखंडी दरवाजा बसवलेला आहे. तो चौदा फूट उंच व साडेसात फूट रूंद आहे. त्यालला सहा कमानी आहेत. या दरवाजातून आत गेल्यावर डावीकडे एक चिंचोळा मार्ग जातो. दोन तटबंदीतून जाणारा हा मार्ग उदगीर महाराजांच्या मठाकडे जातो. या मार्गाने थोडे पुढे गेले, की परकोटाच्या तटबंदीत असलेल्या बुरुजावर चढता येते. बुरुजावर ११ इंच x ११ इंच आकाराचा फारसी शिलालेख कोरलेला आहे. पण तो अस्पष्ट असल्याने वाचता येत नाही.बुरुजवरून खाली उतरून उदगीर महाराजांच्या मठाकडे चालत जातांना डाव्या बाजूस भव्य चौकोनी बुरुज दिसतो, तो 'अंधारी बुरुज किंवा तेलीण बुरुज' या नावाने ओळखला जातो. तेलीण बुरुज असे नाव पडण्यामागे एक दंतकथा आहे. हा बुरुज बांधतांना त्याचे बांधकाम सारखे कोसळत होते. त्यावेळी एका तेलिणीला येथे जिवंत पुरल्यानंतर हा बुरुज उभा राहिला असल्याची वदंता आहे. बुरुजाच्या एका टोकाला शेंदूर फासलेला आहे. स्थानिक लोक त्याला तेलीण संबोधून फुले वहातात. अशा प्रकारच्या दंतकथा पुरंदर, नळदुर्ग इत्यादी किल्ल्यावरही वेगवेगळ्या नावाने ऐकायला मिळतात. या बुरुजावर पाच हत्ती पकडलेल्या शरभाचे शिल्प आहे. अंधारी बुरुजाच्या पुढे जाऊन पाय-या उतरल्यावर डाव्या हाताला खालच्या बाजूस एक कमान आहे. यातून पाय-यांचा बांधीव भुयारी मार्ग काटकोनात वळून खंदकावरील तटबंदीत असलेल्या चोर दरवाजापर्यंत जातो. चोर दरवाजासमोरील खंदकावर पक्का पूल बनवलेला आहे. चोर दरवाजाच्या पुढे डाव्या हाताला एक विहिर आहे. उदगीर महाराजांचा मठ जमिनीत कातळ खोदून बनविलेला आहे. मठासमोर पाण्याचे चौकोनी टाक आहे.

किल्ल्याचा दुसरा दरवाजा पूर्वाभिमूख असून चौदा फूट उंच व साडेसात फूट रूंद आहे. या दरवाजाची खासियत म्हणजे या दरवाजाच्या बाजूला असलेली दगडी 'परवाना खिडकी' होय. दरवाजाच्या अगोदर उजव्या बाजूस जाळीदार नक्षी असलेली दगडी खिडकी आहे, तर त्याच्या उजव्या बाजूला दगडातच कोरलेली जाईल एवढीच अर्धगोलाकार खाच (झरोका) आहे. पूर्वीच्या काळी या खिडकीतून येणा-या अभ्यंगताची चौकशी करून त्याने दाखवलेल्या कागदपत्रांची छाननी करून मगच दरवाजा उघडला जात असे. या दरवाजातून आत गेल्यावर दोनही बाजूला देवड्या व पिण्याच्या पाण्याचा छोटा हौद आहे. तिसरे प्रवेशव्दारही पूर्वाभिमूख आहे, तर चौथे प्रवेशव्दार दक्षिणाभिमूख आहे. या दरवाजाच्या आतील बाजूस डाव्या हाताच्या भिंतीत छोटा दिंडी दरवाजा व आत जाण्यासाठी वळण रस्ता (भुयार) आहे. मुख्य प्रवेशद्वार बंद असतांना दिंडी दरवाजाचा उपयोग केला जात असे. या दरवाजातून आत गेल्यावर उजव्या बाजूला पुरातत्व खात्याचे कार्यालय असून त्याच्यावरील मजल्यावर अप्रतिम सज्जा आहे. तेथे जाण्यासाठी मार्ग मात्र डाव्या बाजूने आहे. डाव्या बाजूला काही पाय-या चढून गेल्यावर आपण पाच कमानी असलेल्या तहसील कार्यालय नावाच्या इमारतीत येतो. त्याच्या मधल्या कमानी समोरील भिंतीवर हिसाम उल्ला खान याने लिहिलेला फारसी शिलालेख पहायला मिळतो. तहसील कार्यालयातून वर चढून पहिल्या मजल्यावर गेल्यावर समोरील दालनात दोन पट्ट्यांवर कोरलेला जीवन विषयक तत्वज्ञान सांगणारा फारसी शिलालेख कोरलेला आहे. त्याचा भावार्थ असा आहे, 'तू जरी जिंकल्यास हजारो लढाया, घडवलास इतिहास, पण मरण हे अटळ आहे'.

त्या दालनातून बाहेर निघून उजव्या बाजूला वळल्यावर आपला दुस-या दालनात प्रवेश होतो. या दानलाच्या मधोमध डोळ्याच्या आकाराचा कारंजा आहे तर भिंतीत अप्रतिम सज्जा आहे. या दालनातून बाजूच्या गच्चीवर जाण्यासाठी कमानदार दरवाजा आहे. या दरवाजाच्या डाव्या बाजूला सात ओळींचा फारसी शिलालेख कोरलेला आहे. त्याचा भावार्थ असा आहे. 'सरवार उल्क मलिक शहाजहानच्या काळात हिजरी १०४१ रोजी फतह बुरुज जिंकला (जून १६३६), त्यावेळी मुगल खान झैनखान हा राजाचा सेवक होता. या शिलालेखाच्या चारही बाजूच्या पट्टीवर नक्षी काढलेली दिसते, पण ती नक्षी नसून कुराणात लिहिलेली अल्लाची नावे कोरलेली आहेत. या प्रवेशव्दारवर अरबी शिलालेखही आहे. पण त्या वरील अक्षरे पुसट झाल्याने तो वाचता येत नाही.

उदगीरचा भुईकोट किल्ला

उदगीर किल्ला

कसे पोहोचाल?:

विमानाने

या ठिकाणाजवळ पोहोचण्यासाठी सर्वात जवळचे विमानतळ आहे पुणे (370 कि.मी.), हैदराबाद (2 9 8 किमी), औरंगाबाद (264 किमी).

रेल्वेने

लातूर जिल्हा रेल्वे  मुंबई (430 कि.मी.), पुणे (338 कि.मी.), नांदेड (186 किमी), हैदराबाद (243 कि.मी.)जोडलेला आहे. रेल्वेगाड्यांची सुविधा रेल्वे स्थानक लातूर , लातूर रोड रेल्वे स्टेशन आणि हरंगुळ रेल्वे स्थानक लातूर हेडक्वाटर्स अंतर्गत आहे.

रस्त्याने

कोणत्याही महाराष्ट्र राज्य मार्ग परिवहन महामंडळाच्या बसस्थानकमधून नियमित राज्य परिवहन बस उपलब्ध आहेत.राष्ट्रीय महामार्ग 62 लातूर जिल्ह्यात औसा तालुक्यातून जातो.

         

    📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

     *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल🌀*

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

*अध्यक्ष आदर्श शिक्षक समिती उदगीर*

https://badgednyaneshwar.blogspot.com/

        *📱9421901611📱*

   ═══════🦋🦋═══════

▂▃▅▓▒░Ⓜ💲🅿░▒▓▅▃▂

    *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल 🌀*

*-☙❀꧁Ⓜ🇸🅿꧂❀☙-*

 ❱❱ *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* ❰❰

     ▬▬ Ⓜ💲🅿▬▬▬▬

  *श्री ज्ञानेश्वर बडगे उदगीर* 

*अध्यक्ष आदर्श शिक्षक समिती उदगीर*

https://badgednyaneshwar.blogspot.com/

     🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

    🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

             

                     *पोष्ट क्रमांक--101*

             ╭════●●●════╮

               *महाराष्ट्रातील किल्ले*

             ╰════●●●════╯

              

*घोसाळगड*

*1) जाण्याचा मार्ग*

मुंबई - पणजी महामार्गाच्या पश्चिमेकडे असलेल्या रोहे येथे जाण्यासाठी महामार्गावरील नागोठेणे तसेच कोलाड येथून फाटे आहेत. तसेच रोहे हे कोकण रेल्वेवरील महत्त्वाचे रेल्वे स्थानकही आहे.रोहे एस.टी. स्थानकावरून घोसाळगडाला जाण्यासाठी एस.टी.बसेसची सोय आहे. साधारण तासाभरात आपण घोसाळगड गावात पोहोचतो. गडाच्या पायथ्याला घोसाळगड गाव आहे.गावातूनच गडावर जाणारा रस्ता आहे. रस्ता संपल्यावर पायऱ्यांचा मार्ग केलेला आहे.

*2 माहिती*

शिवकालामधे स्वराज्यात असलेला घोसाळगड पुर्वी निजामशाही मधे होता. छत्रपती शिवाजी महाराज प्रतापगडाच्या समर प्रसंगात अडकलेले पाहून जंजिर्‍याच्या सिद्धीने घोसाळगडाला वेढा दिला होता पण अफझलखान मारला गेल्याचे कळाल्यावर सिद्धी वेढा उठवून पळून गेला. पुढे पुरंदरच्या तहात शिवाजी महाराजांनी घोसाळगड मोगलांना दिला नाही. तो आपल्याकडेच राखला. असा हा महत्त्वाचा किल्ला दुर्लक्षीत आहे. गडदर्शन करून आल्यावाटेने उतरुन परतीचा मार्ग पकडता येईल. अथवा येथून चालत तीन तासांच्या पायपिटीनंतर बिरवाडीच्या किल्ल्याला जाता येते. बसने तळा किल्ला अथवा जंजिरा किल्ला ही गाठता येईल.

*३) गडावरील पाहाण्यासारखी ठिकाणे*

पायऱ्यांच्या मार्गावर भवानी मातेचे मंदिर असून त्यापुढे गणपतीचे प्रशस्त मंदिर आहे. मंदिरामधील गणेशमुर्ती स्वयंभु आहे. गणेशाला वंदन करून चढाई सुरु करायची पंधरावीस मिनिटांमधे आपण गडाच्या तटबंदीजवळ येवून पोहोचतो.

कातळात कोरलेल्या पायऱ्या समोर दिसतात. यातील काही पायऱ्या तोफांच्या मार्‍यामुळे ध्वस्त झालेल्या आहेत. या पायऱ्यांवरुन वर पोहोचल्यावर मधेच काही चांगल्या पायऱ्या लागतात. या पायऱ्या आपल्याला दरवाजा पर्यंत घेऊन जातात. मात्र येथिल प्रवेशव्दार पुर्णत: नष्ट झालेले आहे. त्याचे अवशेष येथे विखूरलेले आहेत. या अवशेषांमधे वाघांची चित्रे कोरलेले दगडही पहायला मिळतात. येथून थोडे वर दारूगोळ्याचे कोठार म्हणून जागा आहे.

येथून पुढे गेल्यावर गडाचे दोन भाग पडतात. एक माचीकडील तर दुसरा बालेकिल्ल्याकडील अरुंद असलेल्या डोंगर सोंडेवर तटबंदी बांधून ही माची तयार केलेली आहे. तटबंदीवर चढण्यासाठी पायऱ्या आहेत. या तटबंदीमधे त्याकाळातील शौचकूप पहायला मिळतात. माचीच्या टोकावर पुर्वी एक तोफ पडलेली होती. माचीपाहून आपण बालेकिल्ल्याकडे प्रस्थान करायचे बालेकिल्ल्याच्या उंचवटय़ावर पाण्याच्या कोरीव टाक्या, घरांचे अवशेष, माथ्यावर किल्लेदाराचा वाडा असल्याच्या खुणा आढळतात.

गडाच्या माथ्यावरुन तळागडाचे दर्शन मनाला सुखवून जाते. कुडे मांदाडच्या खाडीचे दृष्य आपल्याला खिळवून ठेवते.      

    📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

     *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल🌀*

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

*अध्यक्ष आदर्श शिक्षक समिती उदगीर*

https://badgednyaneshwar.blogspot.com/

        *📱9421901611📱*

   ═══════🦋🦋═══════

▂▃▅▓▒░Ⓜ💲🅿░▒▓▅▃▂

    *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल 🌀*

*-☙❀꧁Ⓜ🇸🅿꧂❀☙-*

 ❱❱ *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* ❰❰

     ▬▬ Ⓜ💲🅿▬▬▬▬

  *श्री ज्ञानेश्वर बडगे उदगीर* 

*अध्यक्ष आदर्श शिक्षक समिती उदगीर*

https://badgednyaneshwar.blogspot.com/

     🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

    🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

             

                     *पोष्ट क्रमांक--100*

             ╭════●●●════╮

               *महाराष्ट्रातील किल्ले*

             ╰════●●●════╯

              

*वारुगड*

*1) जाण्याचा मार्ग*

वारूगडाला जाण्यासाठी दोन तीन मार्ग आहेत. एक मार्ग फलटण-मोगराळे-तोंडल वारूगड असा आहे. एक मार्ग दहिवडी-मलवडी-तोंडल-वारूगड असाही आहे. हे दोन्ही अतिशय कच्चे आहेत.वारूगडाला जाण्यासाठी सोयीचा मार्ग म्हणजे फलटण-गिरवी-चव्हाणवाडी असा आहे. या मार्गावरही एस.टी.ची सोय आहे. अन्यथा गिरवी पर्यंत येऊन तेथून चार कि.मी. चालत वारूगडाचा पायथा गाठता येतो.

*2) माहिती :*

विजापूरहून होणाऱ्या स्वाऱ्यांना पायबंद बसावा, तसेच स्वराज्याची ही बाजू मजबूत असावी, यासाठी या परिसरात शिवछत्रपतींनी संतोषगड आणि वारूगड हे शिलेदार उभे केले. आग्रा मोहिमेच्या सुमारास वारुगडाचे ठाणे राजांनी जिंकल्याचेही सांगितले जाते. पुढे पेशवाईनंतर ते इंग्रजांच्या ताब्यात गेले. त्यांनी गडांच्या वाटा, महाद्वारांच्या कमानी पाडल्या. भग्न अवशेषांमध्ये इथला इतिहास आज विखुरला असला, तरी डोळसपणे पाहताच तो उलगडू लागतो. दोन्ही गडांवरून प्रचंड मोठा मैदानी प्रदेश दृष्टिक्षेपात येतो. दुष्काळात आजही या दोन्ही गडांवरील पाणीसाठा गावकऱ्यांना उपयुक्त ठरतो आहे.

*3) गडावरील पाहाण्यासारखी ठिकाणे :*

गोमुखी बांधणीच्या दरवाजाच्या कमानी पडलेल्या असून बाहेरील बुरूज मात्र शाबूत आहेत. या माचीच्या पूर्वेकडील कड्याला सलग तटबंदी बांधून हा भाग संरक्षीत केलेला आहे. या माचीच्या वरच्या भागात वारूगडाचा छोटासा पण आकर्षक दिसणारा बालेकिल्ला आहे. या बालेकिल्ल्याच्या तटबंदीपासून खालच्या माचीपर्यंत एक भिंत बांधून काढलेले आहे. या भिंतीमुळे दोन भाग झालेले आहेत.

भिंतीच्या पलिकडे उंच झाडांमध्ये पाण्याचे टाके आहे. हे टाके नव्यानेच उत्तमपैकी बांधून काढले असून खाली उतरण्यासाठी पायऱ्या केलेल्या आहे. याच्या पलिकडे छोटेसे मंदिर आहे. मंदिरामध्ये तांदळा असून दारात नंदी, नागराज इत्यादी शिल्पे पडलेली आहे.

बालेकिल्ल्यावरून जी भिंत खालपर्यंत बांधलेली आहे, ती ही जमिनदोस्त होत चालली आहे. त्या भिंतीवरूनच एक पायवाट बालेकिल्ल्यावर जाण्यासाठी रूळलेली आहे.तटाच्या खाली नष्ट झालेला दरवाजा आहे. दोन्ही बुरूजांना तडे गेलेले आहेत. अतिशय छोटासा परिसर माथ्यावर आहे. चारही बाजुला कडे आहे. माथ्यावर जुन्या मंदिराचे अवशेष, काळकोठडी, खोल अशी पाणी नसलेली विहीर आहे. एक मोठ्या आकारचे धान्य दळायचे दगडी 'जाते' ही पडलेले आहे. तटबंदीमध्ये एक शौचकुपही आहे. माथ्यावरून ताथवडा किल्ला दिसतो. स्वच्छ वातावरण असल्यास येथून पुरंदर आणि वज्रगड ही किल्ल्याची जोडगोळीही दिसते. महादेव रांगेतील शिखर शिंगणापूरचे मंदिर आपले लक्ष वेधून घेते. लोणंद-बारामती-फलटण ते नातेपुते इतका विस्तृत प्रदेश दिसतो. खालच्या माचीच्या पूर्व भागात आता नव्याने जिर्णोद्धार केलेले मंदिर आहे. अतिशय कलात्मक दृष्टी ठेवून मंदिराचे रंगकाम केले आहे. हे भैरवनाथाचे मंदिर असून भाविक परिसरामधून येत असतात

         

    📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

     *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल🌀*

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

*अध्यक्ष आदर्श शिक्षक समिती उदगीर*

https://badgednyaneshwar.blogspot.com/

        *📱9421901611📱*

   ═══════🦋🦋═══════

▂▃▅▓▒░Ⓜ💲🅿░▒▓▅▃▂

    *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल 🌀*

*-☙❀꧁Ⓜ🇸🅿꧂❀☙-*

 ❱❱ *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* ❰❰

     ▬▬ Ⓜ💲🅿▬▬▬▬

  *श्री ज्ञानेश्वर बडगे उदगीर* 

*अध्यक्ष आदर्श शिक्षक समिती उदगीर*

https://badgednyaneshwar.blogspot.com/

     🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

    🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

             

                     *पोष्ट क्रमांक--99*

             ╭════●●●════╮

               *महाराष्ट्रातील किल्ले*

             ╰════●●●════╯

              *वसंतगड*

*1) जाण्याचा मार्ग*:

वसंतगडास भेट देण्यासाठी आधी कराडला जावे लागते.. येथून उत्तरेला दहा कि.मी. अंतरावर गडाच्या पायथ्याशी असणार्‍या तळबीड गावात दाखल झाल्यावर समोरच सरसेनापती हंबीरराव मोहिते यांचे स्मारक दिसते. गावातूनच गडावर वाट जाते. गडावर पोहोचण्यासाठी ४५ मिनिटे लागतात. दुसरा रस्ता सुपने या गावातूनही आहे. तिसरा रस्ता हा वसंतगड या गावातून जाणारा आहे.कोकणात जाताना खिडींत असणारा हा रस्ता पूर्वीचा राजमार्ग होता.

*२) माहिती*

संतगडाची निर्मिती भोज शिलाहार राजाने केली. इ.स. १६५९मध्ये शिवरायांनी वसंतगड स्वराज्यात सामील करून घेतला. मसूरचे पूर्वापार जहागीरदार असलेले महादजी जगदाळे यांचा वसंतगड हा बालेकिल्ला होता[१]. मसूरच्या जगदाळ्यांनी आदिलशाहीची परंपरेनं चाकरी केली. अर्थात महाराजांना विरोध करणं त्यांना भागच पडलं. महादाजी जगदाळे हे तर शाही नोकर म्हणून अफझलखानाच्या सांगाती प्रतापगडच्या आखाड्यात उतरले. त्यात खान संपला. शाही फौजेची दाणादाण उडाली. त्यात महादजी जगदाळे तळबीड गावाजवळ महाराजांचे हाती जिता गवसला. महाराजांनी त्याचे हात तोडले आणि वसंतगड स्वराज्यात घेतला . याच महादाजीला आठदहा वर्षाचा पोरगा होता. जिजाऊसाहेबांनी अगदी आजीच्या मायेने या पोराला आपल्यापाशी सांभाळला. त्याला शहाणा केला. तो स्वराज्याचाच झाला [२]. पुढे जिंजीहून परत आल्यानंतर छत्रपती राजाराम महाराज काही दिवस वसंतगडावर मुक्कामास होते. इ.स. १७०० साली औरंगजेबाने हा किल्ला जिंकला. व त्याचे नाव 'किली-द-फतेह' असे ठेवले. पण इ.स. १७०८ साली मराठ्यांनी हा किल्ला पुन्हा जिंकला.

*३) गडावरील पाहाण्यासारखी ठिकाणे*

गडाचे मुख्य प्रवेशद्वार इंग्रजांनी तोफांच्या भडिमाराने भग्न केले आहे. आत जाताच डाव्या हातास एका घुमटीत गणेशाची सुंदर मूर्ती आहे. येथून सरळ जाणार्‍या पायवाटेने गेल्यानंतर गडाच्या मध्यभागी असलेल्या चंद्रसेन महाराजांचे मंदिर लागते. मंदिर सुरेख असून आत गाभार्‍यात चंद्रसेन महाराजांची मूर्ती आहे. चैत्रातल्या दुसर्‍या पंधरवड्यात वसंतगडावर मोठी जत्रा भरते. मंदिराच्या पलीकडेच जुन्या राजवाड्याचे अवशेष दिसतात. मंदिर परिसर पाहून डाव्या बाजून मंदिराच्या बाहेरील वाटेने पुढे गेल्यास वाटेत चुन्याच्या घाणीचे अवशेष दिसतात. पुढे कोयनातळे व कृष्णातळे अशी दोन तळी आहेत. त्यांच्या काठावर जुन्या समाध्या व सतीशिळा आहेत. गडाच्या चारी बाजूंनी चार डौलदार बुरूज असून त्यावर चढण्यासाठी दगडी जिनेही आहेत. गडाच्या पश्‍चिम भागात गोमुखी बांधणीचा दरवाजा असून ह्या दरवाज्याचे व त्याच्या तटबंदीचे बांधकाम आजही चांगल्या अवस्थेत आहे

       

     📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

     *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल🌀*

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

*अध्यक्ष आदर्श शिक्षक समिती उदगीर*

https://badgednyaneshwar.blogspot.com/

        *📱9421901611📱*

   ═══════🦋🦋═══════

▂▃▅▓▒░Ⓜ💲🅿░▒▓▅▃▂

    *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल 🌀*

*-☙❀꧁Ⓜ🇸🅿꧂❀☙-*

 ❱❱ *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* ❰❰

     ▬▬ Ⓜ💲🅿▬▬▬▬

  *श्री ज्ञानेश्वर बडगे उदगीर* 

*अध्यक्ष आदर्श शिक्षक समिती उदगीर*

https://badgednyaneshwar.blogspot.com/

     🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

    🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

             

                     *पोष्ट क्रमांक--98*

             ╭════●●●════╮

               *महाराष्ट्रातील किल्ले*

             ╰════●●●════╯

              

*संतोषगड*

*1) जाण्याचा मार्ग*

किल्ल्यावर जाण्यासाठी फलटण आणि सातारा दोन्ही शहरातून जाता येते.ताथवडे किल्ल्याच्या पायथ्याचे गाव आहे.ताथवडेला अनेक मार्गांनी पोहचता येते.फलटण ते ताथवडे अशी एस टी सेवा दर अर्ध्या तासाला उपलब्ध आहे.फलटण ते ताथवडे हे साधारण १९ कि.मी चे अंतर आहे. सातार्‍याहून पुसेगाव मोळघाटमार्गे फलटणला जाणाऱ्या बसने ताथवडे ला उतरता येते.पुसेगाव ते ताथवडे हे साधारण २३ कि.मी चे अंतर आहे.ताथवडे गावातून किल्ल्यावर जाण्यासाठी व्यवस्थित वाट आहे.या वाटेने किल्ल्यावर जाण्यास अर्धा तास लागतो.

*2) माहिती :*

विजापूरहून होणाऱ्या स्वाऱ्यांना पायबंद बसावा, तसेच स्वराज्याची ही बाजू मजबूत असावी, यासाठी या परिसरात शिवछत्रपतींनी संतोषगड आणि वारूगड हे शिलेदार उभे केले. आग्रा मोहिमेच्या सुमारास वारुगडाचे ठाणे राजांनी जिंकल्याचेही सांगितले जाते. पुढे पेशवाईनंतर ते इंग्रजांच्या ताब्यात गेले. त्यांनी गडांच्या वाटा, महाद्वारांच्या कमानी पाडल्या. भग्न अवशेषांमध्ये इथला इतिहास आज विखुरला असला, तरी डोळसपणे पाहताच तो उलगडू लागतो. दोन्ही गडांवरून प्रचंड मोठा मैदानी प्रदेश दृष्टिक्षेपात येतो. दुष्काळात आजही या दोन्ही गडांवरील पाणीसाठा गावकऱ्यांना उपयुक्त ठरतो आहे.

*3) गडावरील पाहाण्यासारखी ठिकाणे :*

ताथवडे गावात "बालसिद्धचे जीर्णोद्धार' केलेले मंदिर आहे.मंदिराच्या पायरीवरून सन १७६२ मध्ये किल्ल्याचा जीर्णोद्धार केल्याचे समजते. किल्ल्यावर जाण्याच्या वाटेवर एक मठ आहे.या मठाच्याच बाजूला एक गुहा आहे.या गुहेत थंड पाण्याचा साठा आहे.एक वाल्मिकी ऋषिंची मूर्ती आहे.मठाच्याच वरच्या बाजूला एक दरवाजा आहे मात्र येथपर्यंत पोहचण्यासाठी वळसा घालून यावे लागते.मठाच्या डाव्या बाजूला जाणारी वाट तटबंदीला चिटकूनच पुढे जाते.पुढे वाटेतच एक छोटेसे देऊळ लागते.येथून वर थोडी उजवीकडे सरकत जाणारी वाट आपल्याला थेट किल्ल्याच्या दरवाज्यातच घेऊन जाते.आज किल्ल्याचा दरवाजा मात्र केवळ नाममात्रच शिल्लक राहिलेला आहे.दरवाज्यामधील पहारेकर्यांचा देवड्या आजही सुस्थितित आहेत.दरवाज्यातून आत शिरल्यावर समोरच हनूमानाचे टाके आहे.त्याच्याच मागे वाड्यांचे व घरांचे अवशेष आहेत.धान्य कोठारांच्या भिंति उभ्या आहेत पण छप्पर उडालेले आहे.याच्याच मागच्या बाजूला एक मोठा खड्डा आहे.लांबवरून पाहिल्यास एखादी विहीरच वाटते मा त्र जवळ गेल्यावर समजते की खाली पाण्याचं टाकं आहे आणि टाक्‍यात उतरण्यासाठी चक्क कातळभिंतिला भोक पाडून पायऱ्या केलेल्या आहेत. किल्ल्याची पहिल्या टप्प्यावर असणारी संरक्षक तटबंदी , बुरुज आजही चांगल्या परिस्थित उभे आहेत.आजमितिस अनेक किल्ल्यांची तटबंदी ढासळलेल्या आढळतात पण संतोषगड याला अपवाद आहे

 

    📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

     *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल🌀*

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

*अध्यक्ष आदर्श शिक्षक समिती उदगीर*

https://badgednyaneshwar.blogspot.com/

        *📱9421901611📱*

   ═══════🦋🦋═══════

▂▃▅▓▒░Ⓜ💲🅿░▒▓▅▃▂

    *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल 🌀*

*-☙❀꧁Ⓜ🇸🅿꧂❀☙-*

   ❱❱ *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* ❰❰

     ▬▬ Ⓜ💲🅿▬▬▬▬

       *श्री ज्ञानेश्वर बडगे उदगीर*

*अध्यक्ष म.रा. आदर्श शिक्षक समिती उदगीर*

https://badgednyaneshwar.blogspot.com/

     🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

    🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

             

                     *पोष्ट क्रमांक--97*

             ╭════●●●════╮

             *महाराष्ट्रातील किल्ले*

             ╰════●●●════╯

        *🛑 सज्जनगड किल्ला 🛑*

*सज्जनगड*

*१) जाण्याचा मार्ग*

परळी पासून : -

सातारा ते परळी अंतर १० की.मी.चे आहे. परळी हे पायथ्याचे गाव. परळी पासून गडावर जाण्यासाठी पायऱ्या आहेत. साधारण १८० पायऱ्यांनंतर गडाचा दरवाजा लागतो. गडावर जाण्यास परळीपासून एक तास पुरतो.

गजवाडी पासून : -

सातारा परळी रस्त्यावर परळीच्या अलीकडे ३ किलोमीटरवर गजवाडी गाव लागते. तेथून थेट गडाच्या कातळ माथ्यापर्यंत गाडीने जाता येते. येथून पुढे १०० पायऱ्यांनंतर दरवाजा लागतो.रस्त्यापासून गडावर जाण्यास १५ मिनिटे पुरतात.

एस.टी. महामंडळाच्या बसने साताऱ्याहून जाता येते.

*२) माहिती :*

प्राचीन काळी या डोंगरावर आश्वालायन ऋषींचे वास्तव्य होते,त्यामुळे या किल्ल्याला 'आश्वलायनगड' म्हणू लागले.या किल्ल्याची उभारणी शिलाहार राजा भोज ह्याने ११ व्या शतकात केली. २ एप्रिल इ.स. १६७३ मध्ये शिवाजी राजांनी हा किल्ला आदिलशहाकडून जिंकून घेतला. शिवाजी महाराजांच्या विनंतीवरून समर्थ रामदास स्वामी गडावर कायमच्या वास्तव्यासाठी आले. किल्ल्याचे नाव सज्जनगङ झाले. पुढे राज्याभिषेकानंतर इ.स.१६७९,पौष शुक्ल पौर्णिमेला शिवाजीराजे सज्जनगडावर समर्थांच्या दर्शनास आले.

१८ जानेवारी, इ.स. १६८२ रोजी गडावर रामाच्या मूर्तीची स्थापना करण्यात आली. २२ जानेवारी, इ.स. १६८२ मध्ये रामदास स्वामींनी देह ठेवला. या नंतर पुढे २१ एप्रिल, इ.स. १७०० मध्ये फतेउल्लाखानाने सज्जनगडास वेढा घातला. ६ जून, इ.स. १७०० ला सज्जनगड मोगलांच्या ताब्यात गेला व त्याचे 'नवरससातारा' म्हणून नामकरण झाले. इ.स. १७०९ मध्ये मराठ्यांनी पुन्हा किल्ला जिंकला. इ.स. १८१८ मध्ये किल्ला इंग्रजांच्या हाती पडला.

*३) गडावरील पाहाण्यासारखी ठिकाणे :*

समर्थ रामदास स्वामींच्या वास्तव्याने या गडास सांस्कृतिक महत्त्व प्राप्त झाले आहे. गड चढण्यासाठी पायऱ्या आहेत. अर्ध्या वाटेवर समर्थशिष्य कल्याण स्वामीयांचे मंदिर आहे. पुढे गेल्यावर एका बाजूस मारुतीचे व दुसऱ्या बाजूस गौतमीचे मंदिर आहे. किल्ल्याचा दरवाजात श्रीधर स्वामीयांनी स्थापन केलेल्या मारुती व वराहाच्या मूर्ती आहेत. प्रवेशद्वाराच्या डाव्या बुरुजाजवळ आगलाई देवीचे मंदिर आहे. अंगापूरच्या कृष्णा नदीच्या डोहात रामादासांना रामाची मूर्ती व अंगलाईची मूर्ती सापडली होती. आंगलाई मंदिर समर्थांनी बांधले. शके १६०३ माघ नवमी (सन १६८२) रोजी रामदासांनी समाधी घेतली. म्हणून या तिथीला दासनवमी म्हणतात. समाधीवर राममूर्ती बसवून शिष्यांनी देऊळ बांधले. राम मंदिराच्या सभामंडपात सिद्धिविनायक व हनुमानाची मूर्ती आहे. मुख्य मंदिरात राम, लक्ष्मण, सीता यांच्या पंचधातूच्या मूर्ती आहेत.जवळच समर्थांची धातूची मूर्ती आहे. भुयारात समर्थांचे समाधिस्थान आहे. समाधीमागील कोनाड्यात पितळी पेटीत दत्तात्रेयाच्या पादुका आहेत. मंदिराबाहेर एका कोपऱ्यात मारुती आहे. दुसऱ्या कोपऱ्यात समर्थशिष्या वेणा हिचे वृंदावन आहे. मंदिरापुढे उत्तर बाजूस आणखी एक शिष्या आक्काबाई हिचे वृंदावन आहे. माघ वद्य प्रतिपदा ते नवमी या काळात दासनवमी साजरी करतात.

गडावर शिरतांना लागणाऱ्या पहिल्या दरवाजाला 'छत्रपती शिवाजी महाराजद्वार'असे म्हणतात. हे द्वार आग्नेय दिशेस आहे. 

दुसरा दरवाजा पूर्वाभिमुख असून त्याला 'समर्थद्वार' असेही म्हणतात. 

आजही हे दरवाजे रात्री नऊ नंतर बंद होतात. दुसऱ्या दारातून शिरतांना समोरच एक शिलालेख आढळतो. त्याचा मराठी अर्थ खालील प्रमाणे :

1. ऐश्वर्य तुझ्या दारातून तोंड दाखवत आहे. 

2. हिंमत त्याच्या कामामुळे सर्व फुलांना प्रफुल्लित करत आहे. 

3. तू विवंचना दूर होण्याचे स्थान आहेस. परंतु पुन्हा विवंचना मुक्त आहेस. 

4. तुझ्यापासून सर्व विवंचना दूर होतात. 

5. परेली किल्ल्यावरील इमारतीच्या दरवाज्याचा पाया ३ जनादिलाखर या तारखेस तयार झाला. आदिलशहा रेहान याने काम केले. 

ज्या पायऱ्यांनी आपण गडावर प्रवेश करतो त्या पायऱ्या संपायच्या अगोदर एक झाड लागते. या झाडापासून एक वाट उजवीकडे जाते. या वाटेने ५ मिनिटे पुढे गेल्यावर एक रामघळ लागते. ही रामघळ समर्थांची एकांतात बसण्याची जागा होती. गडावर प्रवेश केल्यावर डावीकडे वळावे. समोरच घोड्यांना पाणी पाजण्यासाठीचे घोडाळे तळे दिसते. घोडाळे तळ्याच्या मागच्या बाजूस एक मशीदवजा इमारत आहे, तर समोरच आंगलाई देवीचे मंदिर आहे. ही देवी समर्थांना चाफळच्या राममूर्ती बरोबरच अंगापूरच्या डोहात सापडली.

गडावरील प्रमुख आकर्षण म्हणजे समर्थांचा मठ व श्रीरामाचे मंदिर. समर्थ रामदासांच्या निर्वाणानंतर संभाजी राजांच्या सांगण्यावरून भुयारातील स्मारक व त्यावर श्रीरामाचे मंदिर उभारले गेले.

मंदिरालगतच अशोकवन, वेणाबाईचे वृंदावन, ओवऱ्या, अक्काबाइचे वृंदावन, आणि समर्थांचा मठ या वास्तु आहेत. जीर्णोद्धार केलेल्या मठात शेजघर नावाची खोली आहे. त्यामधे पितळी खुरांचा पलंग, तंजावर मठाच्या मेरुस्वामी यांनी समर्थांना प्रत्यक्ष पाहून काढलेले चित्र, समर्थांची कुबडी, गुप्ती, दंडा, सोटा, पाण्याचे दोन मोठे हंडे, पाणी पिण्याचा मोठा तांब्या, पिकदाणी, बदामी आकाराचा पानाचा डबा, वल्कले व प्रताप मारुतीची मूर्ती आहे. या गुप्तीमध्ये एक लांबच लांब धारदार तलवार आहे.

राममंदिर व मठ यांच्या दरम्यान असलेल्या दरवाज्याने पश्चिमेकडे गेल्यास उजव्या हातास एक चौथरा व त्यावर शेंदूर फासलेला गोटा आहे. त्यास ब्रम्हपिसा म्हणतात.

गडाच्या पश्चिमे टोकावर एक मारुती मंदिर आहे त्यास धाब्याचा मारुती असे म्हणतात.

गडाच्या उत्तरेस बाटेवरच गायमारुती व कल्याण स्वामी मंदिर आहे. गायमारुती देवळाजवळून कड्याच्या कडेकडेने एक पायवाट जाते, साधारणत: १०० मीटर अंतरावर एक गुहा आहे. त्याला रामघळ म्हणतात.

सज्जनगडाच्या पायथ्याशी परळी गावालगतच केदारेश्वर महादेव व विरूपाक्ष मंदिर अशी २ प्राचीन शिवमंदिरे आहेत. तेथील कोरीव शिल्प पाहण्याजोगे आहे.

कुस गावापासून जवळच मोरघळ नावाची गुहा प्रेक्षणीय़ आहे

*राहण्याची सोय :*

गडावर राहण्यासाठी खोल्या उपलब्ध होतात. गडावर धर्मशाळा देखील आहेत. सज्जनगड खोल्याही राहण्यासाठी उपलब्ध होतात.     

    📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

     *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल🌀*

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

*अध्यक्ष म.रा.आदर्श शिक्षक समिती उदगीर*

https://badgednyaneshwar.blogspot.com/

        *📱9421901611📱*

   ═══════🦋🦋═══════

▂▃▅▓▒░Ⓜ💲🅿░▒▓▅▃▂

    *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल 🌀*

*-☙❀꧁Ⓜ🇸🅿꧂❀☙-*

 ❱❱ *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* ❰❰

     ▬▬ Ⓜ💲🅿▬▬▬▬

  *श्री ज्ञानेश्वर बडगे उदगीर* 

https://badgednyaneshwar.blogspot.com/

     🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

    🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

             

                     *पोष्ट क्रमांक--96*

             ╭════●●●════╮

             *महाराष्ट्रातील किल्ले*

             ╰════●●●════╯

            *🔴 वासोटा किल्ला🔴*

*वासोटा*

*१) जाण्याचा मार्ग :*

वासोट्याला जाण्यासाठी प्रामुख्याने दोन मार्ग आहेत. एक कोकणमधून आणि दुसरा घाटमाथ्यावरुन. कोकणातील 'चिपळूण'कडून वासोट्याच्या पश्चिम पायथ्याच्या चोरवणे या गावापर्यंत गाडीमार्ग असून या मार्गावर राज्य परिवहन मंडळाच्या (एस.टी.बस) गाड्या आहेत. चोरवणेपासून नागेश्वराच्या सुळक्याकडून वासोट्याकडे येता येते. दुसरा मार्ग हा जास्त सोयीचा आहे. सातारा-कास-बामणोली असा गाडीरस्ता असून यावर रा.प. च्या बसेस आहेत. बामणोली हे गाव शिवसागर जलाशयाच्या पूर्व काठावर आहे. येथून वासोट्याकडे जाण्यासाठी शिवसागर ओलांडावा लागतो. त्यासाठी बामणोलीमध्ये लॉचेस उपलब्ध होतात. येथून वनखात्याच्या परवानगीने वासोट्याकडे जाता येते..

लॉचमधून साधारण ४० ते ५० मिनिटांच्या प्रवासानंतर आपण वासोट्याच्या जवळ पोहोचतो. पाण्याच्या फुगवट्यानुसार हा कालावधी कमी जास्त होतो. पायथ्याजवळ मेट इंदवाली नावाचे गाव होते. ते फार पूर्वीच उठून गेलेले आहे. त्याचे अवशेष अजूनही दिसतात.

या अवशेषांच्या जवळूनच गडावर जाणारा धोपट मार्ग आहे. या मार्गाने काही अंतर गेल्यावर आपण पायथ्याला पोहोचतो. पायथ्याला ओढ्याकाठी मारुतीची मूर्ती आहे. येथूनच किल्ल्याची चढण आणि जंगल सुरू होते. सोबतच्या पाण्याच्या बाटल्या ओढ्यातून भरुन घेणे गरजेचे आहे. हा चढाईचा मार्ग दुतर्फा असलेल्या घनदाट जंगलामधून जातो. यात वेगवेगळ्या प्रकारची झाडे व वनस्पती आपल्याला दिसतात. या जंगलात अनेक प्रकारची वन्य श्वापदे आहेत. श्वापदांत गवे आणि अस्वले प्रामुख्याने आहेत. त्यामुळे सावधगिरीने आणि गोंगाट न करता चढाई करावी लागते. कुठलाही प्राणी केव्हाही दर्शन देऊ शकतो. त्यातल्यात्यात गव्यापासून आणि अस्वलापासून अंतर राखणे सुरक्षिततेच्या दृष्टीने महत्त्वाचे असते.

अर्धाअधिक किल्ला चढल्यावर एक वाट उजवीकडे जाते. ही वाट केतकीच्या गाद्याजवळून पुढे नागेश्वराकडे जाते. सरळ वाटेने वर चढल्यावर जंगल विरळ होऊन कारवीचे रान लागते. कारवीच्या रानातून वर चढल्यावर किल्ल्याच्या पायर्‍या लागतात. त्या चढून भग्न प्रवेशद्वारातून गडात प्रवेश होतो.

*२) माहिती :*

वासोटा ज्या डोंगरावर आहे तेथे वसिष्ठ ऋषींचा एक शिष्य राहत होता, म्हणून त्याने या डोंगराला आपल्या गुरूंचे नाव दिले, अशी आख्यायिका आहे. ’वसिष्ठ’चे पुढे वासोटा झाल असावेे, अशी कल्पना आहे. शिलाहारकालीन राजांनी या डोंगरावर किल्ला बांधला. या किल्ल्याची मूळ बांधणी ही शिलाहार वंशीय दुसर्‍या भोजराजाने केली असल्याचा उल्लेख आढळतो.

वासोट्याचे नाव महाराजांनी व्याघ्रगड असे ठेवले. याच्या दुर्गमतेबद्दल पेशवाईत सुद्धा नोंद आहे. शिवाजीच्या काळात या किल्ल्याचा वापर 'तुरुंग' म्हणून केला जात असे. याचे कारण तेथील निर्जन व घनदाट असे अरण्य. पूर्वी तेथे वाघ, बिबट्यांसारखे प्राणीही होते.

शिवाजीने जावळी जिंकल्यानंतर आसपासचे अनेक किल्ले घेतले, पण वासोटा जरा दूर असल्याने घेतला नाही. पुढे शिवाजी महाराज पन्हाळगडावर अडकले असताना, आपल्या मुखत्यारीत मावळातील पायदळ पाठवून त्यांनी वासोटा किल्ला दि ६ जून १६६० रोजी घेतला.

अफझलखाच्या वधानंतर शिवाजीच्या दोरोजी या सरदाराने राजापुरावर हल्ला करून तेथील इंग्रजांना अफझलखानाच्या गलबतांचा पत्ता विचारला. त्यांनी सांगितला नाही म्हणून इंग्रजांच्या ग्रिफर्ड नावाच्या अधिकार्‍याला अटक केली व वासोट्यावर ठेवले. .सन १६६१ मध्ये पकडलेल्या इंग्रज कैद्यांपैकी रेव्हिंग्टन, फॅरन व सॅम्युअल यांना वासोट्यावर कैदेत ठेवण्यात आले होते. पुढे १६७९ मध्ये वासोटा किल्ल्यावर २६,००० रुपये सापडले. पुढच्या काळात १७०६ मध्ये ताई तेलिणीने हा किल्ला आपल्या हातात घेतला. पुढील वर्षी पेशव्यांचे सेनापती बापू गोखले यांनी ताई तेलिणीबरोबर लढाई केली. आठदहा महिन्यांच्या प्रखर झुंजीनंतर ताई तेलिणीचा पराजय झाला आणि १७३० मध्ये वासोटा किल्ला बापू गोखल्यांच्या हाती पडला.

त्यासंबंधी एका जुन्या आर्येमध्ये वासोट्याचा गमतीचा उल्लेख आहे. तो असा --

श्रीमंत पंत प्रतिनिधी यांचा अजिंक्य वासोटा; 

तेलिण मारी सोटा, बापू गोखल्या सांभाळ कासोटा. 

*3) गडावरील पाहाण्यासारखी ठिकाणे :* 

गडाच्या प्रवेशद्वाराजवळून डावीकडील तटबंदीच्या कडेने जाऊन पूर्वेकडील बाजूस पोहोचल्यावर शिवसागर जलाशयाचा आणि अथांग पसरलेल्या जंगलाचा देखावा आपल्याला मुग्ध करतो. याच बाजूला पाण्याचे टाके आहे. हे टाके भिंतीमुळे दोन भागात विभागले गेले आहे. पिण्यायोग्य पाणी गडावर येथेच आहे. येथून झाडीतून दक्षिण टोकावर गेल्यावर समोरच जुना वासोट्याचा डोंगर दिसतो. जुन्या वासोट्याच्या बाबू कड्याचे तसेच पाताळवेरी गेलेल्या दरीचे दृश्य आपल्याला खिळवून ठेवते. येथून परत पाण्याच्या टाक्यांकडे येऊन उत्तर टोकाकडे निघायचे. गडावरही सर्वत्र झाडीझाडोरा वाढला असल्यामुळे गडावरच्या वास्तू त्यात लुप्त झाल्या आहेत. वाटेवर मारुती मंदिर, मोठ्या वाड्याचे अवशेष तसेच महादेव मंदिर आहे. तेथून पुढे उत्तरेकडील माची आहे. या माचीवर बांधकाम नाही. पण येथून दूरपर्यंतचा परिसर दिसतो. नागेश्वर सुळक्याचे दर्शन उत्तम होते. कोकणातील विस्तृत प्रदेशही येथून न्याहाळता येतो. वासोटा हा गिरिदुर्गाबरोबरच वनदुर्गसुद्धा आहे. म्हणून याला 'मिश्रदुर्ग' म्हटले जाते           

    📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

     *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल🌀*

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

https://badgednyaneshwar.blogspot.com/

        *📱9421901611📱*

   ═══════🦋🦋═══════

▂▃▅▓▒░Ⓜ💲🅿░▒▓▅▃▂

    *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल 🌀*

❱❱ *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* ❰❰

               '♍💲🅿'

*●════● ✒✒●════●* 

  ❱❱ *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* ❰❰

     ▬▬ Ⓜ💲🅿▬▬▬▬

  *श्री ज्ञानेश्वर बडगे उदगीर* 

https://badgednyaneshwar.blogspot.com/

     🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

    🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

              *पोस्ट क्रमांक-95*

 *🏵 महाराष्ट्रातील प्रसिद्ध किल्ले 🏵*

            *🛑 मच्छींद्रगड 🛑*

*मच्छिंद्रगड*

*१) जाण्याचा मार्ग*

मच्छिंद्रगडावर जाण्यासाठी जवळचे कराड किंवा इस्लामपूर येथून जाता येते. कराड ते रेठरे कारखाना बसने रेठरे कारखाना येथे उतरुन तिथून खाजगी वाहनाने मच्छिंद्रगडाच्या पायथ्याशी उतरतून गडावर जावे. इस्लामपूर हून रेठरे कारखाना कडे बस किँवा खाजगी वाहनाने जाताना गडाच्या पायथ्याजवळ उतरता येते.

*२) माहिती*

छत्रपती शिवाजी महाराजांनी मच्छिंद्रगडाची उभारणी केली,पुढे इ.स. १६९३ मध्ये हा गड मोगलांच्या ताब्यात होता त्यावेळी याचा किल्लेदार होता देवीसिंग.१२ नोव्हेंबर १६९३ रोजी औरंगजेब तख्त्तेखांवर बसून मच्छिंद्रगडाजवळ पोहोचला,तेव्हा मच्छिंद्रगडाचा किल्लेदार त्याच्या स्वागतास गड उतरून गेला,त्यावेळी औरंगजेबाने गडावरील तोफा उडवून देण्याचा हुकूम दिला व येथून पुढे तो वसंतगडास गेला.औरंगजेबाच्या म्रुत्यूनंतर हा गड परत मराठ्यांनी जिंकून घेतला.पुढे इ.स.१८१८ मध्ये कर्नल हेविट या इंग्रज अधिकाऱ्याने हा गड जिंकून घेतला.

*३) गडावरील पाहाण्यासारखी ठिकाणे* 

मच्छिंद्रगड गावातून गडावर जाण्यासाठी पायऱ्यांची वाट केलेली असून या वाटेने साधारण अर्धा तास चढाई केल्यानंतर आपण मच्छिंद्रगडाच्या माथ्यावर येवून पोहोचतो.येथून एक पायवाट आपल्याला गडाच्या दक्षिण भागात असलेल्या मच्छिंद्रनाथ मंदिराकडे घेवून जाते.मंदिर प्रशस्त असून विविध शिल्पांनी सजविलेले आहे.येथे भाविकांचा नेहमी राबता असतो.येथून देवळाच्या पिछाडीस एक मोठी कोरडी विहीर आहे,नंतर तटाकडेने पुढे गेल्यावर जुन्या काळातील समाध्या दिसतात. मच्छिन्द्रगडाचा माथ्याचा आकार आटोपशीर असल्यामुळे गडफेरी साधारण तासाभरात पूर्ण होते,गडावर जुने अवशेष तसे फार कमी असून तटबंदीसुध्दा आता जुजबी स्वरूपत उरलेली आहे.

   📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

     *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल🌀*

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

https://badgednyaneshwar.blogspot.com/

        *📱9421901611📱*

   *●════● ✒✒●════●* 

   ➖🕳📡Ⓜ💲🅿📡🕳➖

     ❱❱ *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* ❰❰

▬▬▬▬ Ⓜ💲🅿▬▬▬▬

      *श्री ज्ञानेश्वर बडगे उदगीर* 

https://badgednyaneshwar.blogspot.com/

     🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

    🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

             पोस्ट क्रमांक-94

  🔹 महाराष्ट्रातील पर्यटन स्थळ🔹

   ════════════════

         *🔴भूषणगड 🔴*

━━━━━━━━━━━━━━━━

*भूषणगड*

*१) जाण्याचा मार्ग*

वडूजच्या दक्षिणेकडे साधारण पंचविस तीस कि. मी. वर भूषणगड हा किल्ला आहे. भूषणगडाचा डोंगर एकांड्या असल्यामुळे तो खूप दूरूनही ओळखू येतो. वडूज मधून भूषणगडाला जाण्यासाठी ठरावीक एस.टी. बसेस आहेत.वडूज-पुसेसावळी गाडीरस्त्यावर पळशी गाव आहे. येथून चालतही भूषणगडला जाता येते. हे अंतर पाच किलोमीटर असून रस्ता कच्चा आहे.

*2) माहिती*

आदिलशाही कडून हा किल्ला शिवशाहीत दाखल झाला. पुढे औरंगजेबाच्या ताब्यात हा किल्ला होता. पुढे पेशवाईमधे हा किल्ला त्यांच्या ताब्यात गेला.

*३) गडावरील पाहाण्यासारखी ठिकाणे*

भूषणगड किल्ल्याच्या पायथ्याशीच भूषणगड नावाचे छोटेसे गाव आहे. या गावात येण्यासाठी चारही बाजूने रस्ते आहेत. गडाची गडदेवता हरणाईमाता ही अनेकाच्या श्रद्धास्थानी आहे. भूषणगड गावातून किल्ल्याकडे निघाल्यावर आपल्या स्वागताला एक कमान उभी केलेली आहे. येथूनच गडावर जाणाऱ्या पायऱ्यांचा मार्ग नव्यानेच बांधून काढला आहे. भक्तांच्या अर्थसहाय्यातून हा मार्ग व गडाची देवता हरणाई मातेचे मंदिर नव्याने बांधले गेले आहे.

समुद्रसपाटीपासून ९०४ मीटर उंच असलेला भूषणगड चढण्यासाठी पायथ्यापासून २० मिनिटे लागतात. दरवाजाच्या २५ फूट खाली एक वाट तटबंदीच्या खालून उजवीकडे जाते. गडाच्या पश्चिम बुरुजाला वळसामारुन ती मागच्या बाजूच्या मंदिरापर्यंत जाते. तेथे घुमटीवजा मंदिर आहे. घुमटीमधे देवीची मूर्ती असून तिचे नाव भुयारी देवी आहे. येथून पुन्हा फिरुन दरवाजाकडे यावे लागते. दाराजवळ म्हसोबा मंदिर आहे.

येथून दरवाजाची बांधणी दिसते. पायऱ्यांच्या बाजूला संरक्षक भिंत बांधून दरवाजाची सुरक्षितता वाढवली आहे. पायऱ्यांच्या वर दोन्ही बाजुंना भक्कम बुरुज बांधून आतल्या बाजूला दरवाजा घेवून दोन्ही बुरुजांच्या कह्यात तो ठेवला आहे. वळणदार मार्गावरच्या या दरवाजावर खालून तोफांचा मारा करणे अशक्य होते.

दरवाजाची कमान पडलेली आहे. येथून पुढे गेल्यावर सरळ वाट पश्चिम कड्यावर जाते. तर डावीकडील वाट माथ्याकडे जाते. भूषणगडाचा एकूणच विस्तार लहान आहे. माथा चारही अंगाने तटबंदीने सुरक्षीत केलेला असून जागोजागी पहार्‍यासाठी बुरुज बांधले आहेत. गडावर सुशोभिकरणासाठी लावलेल्या झुडूपांनी आता तटबंदी व घरांची जोती आच्छादली गेली आहेत. भूषणगडाचा आकार साधारण त्रिकोणी आहे. या तिन्ही टोकावर टेहाळणीसाठी बुरुज आहेत.या तिन्ही टोकांच्या मध्यभागी उंचवटा असून त्यावर हरणाई मातेचे मंदिर आहे. पुर्वी हे मंदिर जमिनीच्या पातळीखाली होते. ते आता उचलून पातळीवर नव्याने बांधले आहे.मंदिरासमोर दिपमाळ आहे. मंदिराच्या बाजूलाच धर्मशाळा असून मुक्काम करणार्‍यांची सोय होवू शकते.

भूषणगडाला लागून एकही डोंगर नाही त्यामुळे गडावरून चारही बाजूला दूरपर्यंत शत्रूवर नजर ठेवणे शक्य होते. येथून औंधची यमाई, महिमानगड, शिखर शिंगणापूर ही दृष्टीस पडतात.

    📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

     *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल🌀*

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

https://badgednyaneshwar.blogspot.com/

        *📱9421901611📱*

      ════════════════

        ➖➖Ⓜ💲🅿➖➖

▬▬▬▬ Ⓜ💲🅿▬▬▬▬

      *श्री ज्ञानेश्वर बडगे उदगीर* 

https://badgednyaneshwar.blogspot.com/

     🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

    🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

             पोस्ट क्रमांक-93

  🔹 महाराष्ट्रातील पर्यटन स्थळ🔹

   ════════════════

         *🔴 दातेगड 🔴*

━━━━━━━━━━━━━━━━

*दातेगड*

*१) जाण्याचा मार्ग*

दातेगडास भेट देण्यासाठी कराड-कोयनानगर मार्गावरल्या पाटण ह्या गावातून चाफोली रोडने १५ मिनिटे चालल्यानंतर, डाव्या बाजूलाच लाल मातीची मळलेली पायवाट दिसते. ही पायवाट थोड्या अंतरानंतर दातेगडावरून उतरत आलेल्या डोंगरधारेस मिळते. या रस्त्याने ४५ मिनिटे चालल्यानंतर एक दर्गा लागतो. या दर्ग्यासमोरून टेकडीच्याच धारेवरून मळलेल्या पायवाटेने पठारावर पोहोचता येते. तेथून साधारण २० मिनिटांच्या अंतरावर गडाच्या पायथ्याचे टोळेवाडी गाव लागते. हा भाग डोंगराळ असल्याने गडावर पोहोचण्यासाठी स्थानिक लोकांची मदत आवश्यक आहे. अन्यथा भरकटण्याची शक्‍यता आहे. टोळेवाडी पार केल्यानंतर रस्त्याच्या डाव्या बाजूला परत एक लाल मातीची मळलेली पायवाट दिसते. या पायवाटेने टेकडी पार केल्यानंतर पुढे पायर्‍यांच्या वाटेने गडावर पोहोचता येते. आधी उल्लेखिलेल्या दर्ग्यापासून दातेगडावर पोहोचण्यास दोन तास लागतात. गडाचे क्षेत्रफळ दोन हेक्‍टर आहे. गडाच्या पश्‍चिम बाजूस भग्न प्रवेशद्वार आहे. हा दरवाजा १९६७ च्या प्रलययकारी कोयनेच्या भूकंपात कोसळल्याचे समजते. त्या बाजूस जाण्यासाठी पश्‍चिम तटाजवळील कातळात खोदलेल्या तीस पायर्‍या आहेत

*२) माहिती*

दातेगडास शिवाजीच्या काळात सुंदरगड असेही नाव होते. दातेगडावरील खडकात खोदलेली विहीर व टाकी यावरून हा किल्ला शिवाजीपूर्व काळातला असल्याचे स्पष्ट होते. गडावर शिवाजीस्थापित कचेरी व कायमची शिबंदी होती. या शिबंदीकरता गडाशेजारच्या गावातील जमिनी नेमून देण्यात आल्या होत्या. पुढे हा किल्ला काही काळ मोगलांच्या अधिपत्याखाली होता. मे १८१८ मध्ये कॅप्टन ग्रॅट याने हा किल्ला न लढताच जिंकला.

*३) गडावरील पाहाण्यासारखी ठिकाणे*

पश्चिम तटावरील भग्न दरवाज्याशेजारी सहा फूट उंचीची गणेशाची मूर्ती असून तिचे कान जास्वंदीच्या पाकळीसारखे कोरलेले आहेत. या मूर्तीशेजारीच उजव्या हाताला दहा फूट उंचीची हनुमंताची मूर्तीही आहे. हा सर्व परिसर पाहून परत पायर्‍यांच्या मार्गाने वर गेल्यानंतर तीस मीटर खोल असलेली खडकात खोदलेली लांबट आकाराची विहीर दिसते. तिच्या पायर्‍यानी खाली तळाकडे गेल्यानंतर पाण्याच्या थोडे अलीकडे डाव्या हातास खडकात खोदलेले महादेवाचे देऊळ लागते. या छोट्या मंदिरात शिवलिंग व नक्षीदार नंदी आहे. ही वैशिष्ट्यपूर्ण विहीर हे दातेगडाचे मुख्य आकर्षण आहे. ही विहीर पाहून परत वर येऊन गडाच्या उत्तर बाजूस गेल्यावर कातळात ८-१० फूट खोदलेला चौकोन दिसतो. गडाच्या या उत्तर बाजूची तटबंदी मात्र अजूनही चांगल्या अवस्थेत आहे. संपूर्ण गड फिरण्यास दोन तास पुरतात.

    📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

     *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल🌀*

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

https://badgednyaneshwar.blogspot.com/

        *📱9421901611📱*

      ════════════════

        ➖➖Ⓜ💲🅿➖➖

▬▬▬▬ Ⓜ💲🅿▬▬▬▬

      *श्री ज्ञानेश्वर बडगे उदगीर* 

https://badgednyaneshwar.blogspot.com/

     🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

    🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

             पोस्ट क्रमांक-92

  🔹 महाराष्ट्रातील पर्यटन स्थळ🔹

   ════════════════

       *🔴 कल्याणगड 🔴*

━━━━━━━━━━━━━━━━

*कल्याणगड*

*१) जाण्याचा मार्ग*

सातारा शहरापासून सातारा रोड रेल्वे स्टेशनकडे जाणारा मार्ग, महामार्ग ओलांडून जातो. या मार्गावर एस.टी. बसेसची सोय आहे. किंवा पुणे-मुंबईहून रेल्वेनेही येऊन सातारा रोड रेल्वेस्थानकावर उतरता येते. येथून चालत नांदगिरी ऊर्फ कल्याणगडाचा पायथा गाठता येतो. सातारा रोड रेल्वे स्थानकापासून हे अंतर तीन किलोमीटर आहे.

*२) गडावरील पाहाण्यासारखी ठिकाणे*

कल्याणगडाच्या पूर्वेकडून गडावर जाणारी पायवाट आहे. पायथ्याला धुमाळवाडी हे गाव आहे. सध्या या गावाला नांदगिरी असेही म्हणतात. नांदगिरीमधून गडावर जाणार्‍या पायवाटेच्या सुरवातीला काही नव्याने बांधलेल्या पायर्‍या आहेत. सुरवातीच्या पायर्‍या संपल्यानंतर मुरमाड वाट आहे. या वाटेने आपण चढून उजवीकडील डोंगरदांडावर येतो. या मार्गावर दिशा दाखवण्यासाठी पिवळ्या रंगाचे बाण जागोजाग रंगवलेले असल्यामुळे रस्त्यात भरकटण्याची शक्यता नाही. या दांडावर आल्यानंतर अर्ध्या डोंगरात एक कोरलेली गुहा आहे. आत पाच सहा दगडी खांब आहेत. यात सध्या पाणी भरलेले आहे. येथून पुढे गडावर जाणारे विजेचे खांब लागतात. या खांबांना धरुनच वाट गडावर पोहोचते. पूर्व बाजूला असला तरी उत्तराभिमुख असा कल्याणगडाचा पहिला दरवाजा आहे. या दरवाजाच्या खालच्या पायर्‍यांच्या दुरुस्तीचे काम सध्या चालू आहे. या दरवाजामध्ये गावकर्‍यांनी लोखंडी जाळी बसवलेली आहे. या किल्ल्याला भेट देणार्‍या किल्ले प्रेमी मंडळीपेक्षा भक्त मंडळीच मोठ्या संख्येने असतात. कल्याणगडाचे एक वेगळेपण इथे दडलेले आहे. दरवाजातून आत शिरताच समोर कातळकडा आहे. या कातळकड्याच्या डावीकडे खाली काही पायर्‍या उतरल्यावर एक गुहा आहे. या गुहेत शिरण्या अगोदर काही काळजी घेणे क्रमप्राप्त आहे. या कड्यातील गुहेचे जे तोंड आहे. याच्यावर आठ दहा फूट ते वीस फूट उंची वर मधमाशांची एक दोन पासून पाच सात अशी पोळी लटकलेली असतात. कांदा - लसूण अथवा धुम्रपान याने मोहोळ उठण्याची शक्यता असते. गुहेमधे पूर्णपणे अंधार आहे. त्यामुळे टॉर्चच्या उजेडातच आत शिरावे लागते. गुहेमधे पाणी आहे. हे पाणी पिण्यासाठी वापरले जाते. त्यामुळे चप्पल बूट बाहेर काढूनच आपल्याला आत जावे लागते. आत मार्गदर्शक अशा सळया रेलिंगसारख्या लावलेल्या आहेत. पहिले दहा पंधरा फूट गुहेची उंची कमी असल्यामुळे वाकून जावे लागते. पुढे उंची वाढल्यामुळे उभे राहून जाता येते. या मार्गावर कधी पाणी गुडघ्याएवढे असते तर कधी कमरे एवढे असते. सध्या गुहेतील वाट बांधून काढण्याचे काम गावकर्‍यांनी सुरू केलेले आहे. ते पूर्णही होत आले आहे. तीस पस्तीस फूट आत गेल्यावर नवव्या शतकातील एक पार्श्वनाथाची मूर्ती आहे. बाजूलाच दत्ताचे छोटेखानी मंदिर आहे. शेजारीच सध्या देवी मूर्तीही विराजमान झालेली आहे. हा सगळा भाग अंधार असल्यामुळे टॉर्चच्या उजेडातच पहावा लागतो. हे पाहून गोंगाट न करताच गुहेपासून दूर जावे लागते. पुन्हा दरवाजाच्याकडे येवून येथून वरच्या दरवाजाकडे जाणारी वाट पकडावी लागते. वरचा दरवाजा पूर्वाभिमुख असून दोन्हीकडून बुरुजांनी संरक्षित केलेला आहे. या दरवाजाच्या आत गेल्यावर समोर हनुमानाचे मंदिर आहे. शिखरावर गणपतीची मूर्ती बसवलेली आहे. मंदिराच्या डावीकडे कड्यावर एक गोलाकार पर्णकुटी उभारून सध्या एका महाराजांनी मठ स्थापन केलेला आहे. कल्याणगडाचा माथा दक्षिणोत्तर पसरलेला असून आटोपशीर आहे. माथ्यावरील एका वास्तूचे नूतनीकरण करून भक्त मंडळीसाठी निवासस्थान उभारलेले आहे. या वास्तूसमोरच एक समाधी असून बाजूला पाण्याचे मोठे तळे आहे. पाण्याचा उपसा नसल्यामुळे पाणी शेवाळलेले आहे. माथ्यावर वाड्याची व शिबंदीच्या घरट्यांची जोती आहेत. मध्यभागी वडाचे मोठे झाड आहे. झाडाखाली कबर आहे. दक्षिण टोकावर कोरडे पडलेले पाण्याचे टाके आहे. या टोकावरून समोरच जरंडेश्वराचा डोंगर दिसतो. सातारा शहर आणि अजिंक्यतारा किल्ला तसेच यवतेश्वराही दृष्टिपथात येतात. पूर्वेकडे किन्हईमधील यमाई देवीच्या डोंगर, तसेच एकांबेचा डोंगर दिसतो. त्यामागे भाडळीकुंडल रांगेतील वर्धनगडही दृष्टीत पडतो. संपूर्ण गड पाहण्यात तासभर पुरतो. गड पाहून, पुन्हा आल्यामार्गानेच गड उतरायला लागतो. कल्याणगडावरील वैशिष्ट्यपूर्ण असे जलमंदिर मात्र स्मृतिपटलावर कायमचे कोरले जाण्यासारखे आहे.

*३) राहण्याची सोय*

गडावर रहाण्याची सोय नाही. 

*४) खाण्याची सोय*

पाण्याची सोय आहे.

    📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

     *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल🌀*

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

https://badgednyaneshwar.blogspot.com/

        *📱9421901611📱*

      ════════════════

        ➖➖Ⓜ💲🅿➖➖

▬▬▬▬ Ⓜ💲🅿▬▬▬▬

      *श्री ज्ञानेश्वर बडगे उदगीर* 

https://badgednyaneshwar.blogspot.com/

     🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

    🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

             पोस्ट क्रमांक-91

  🔹 महाराष्ट्रातील पर्यटन स्थळ🔹

   ════════════════

          *🔴 कमळगड 🔴*

━━━━━━━━━━━━━━━━

*कमळगड*

*१) जाण्याचा मार्ग*

कमळगडावर जाण्याचे अनेक मार्ग आहेत. ते सर्वच ट्रेकिंगचा मनमुराद आनंद देणारे आहेत.

१) महाबळेश्वरहून:-

महाबळेश्र्वरच्या केट्स पॉईंटवरून खाली येणार्‍या सोंडेवरून कृष्णा नदीच्या खो-र्‍यात उतरले की सुमारे दोन तासांत समोरच्या डोंगर उतारावरील नांदवणे गावी पोहचता येते. वस्तीच्या पाठीवरील पहाडावरून तसेच वर गेले की दोन अडीच तासांत माणूस कमळगडावर पोहचतो.

२) वाईहून:-

वाईहून नांदवणे गावी येण्यास सकाळी ९.३० वाजता एस.टी. बस आहे.

३)इतर गावांतूनः-

उत्तरेकडून वाळकी नदीच्या खोर्‍यातील असरे, रानोला वासोळे गावी वाईहून एस. टी. ने येता येते.

वासोळ्याहून येताना धोम गावापासून सुरू झालेला धोम धरणाचा जलाशय थेट गावापर्यंत साथ देतो. वासोळे गावातून पाणवठ्याच्‍या दिशेने चढणीस सुरुवात केली असता साधारण एक ते दीड तासातच गडाच्या माचीजवळ येता येते.

वासोळे गाव हे डोंगराच्या कुशीत वसलेले व निसर्गसौंदर्याने नटलेले असे सुंदर खेडे आहे. वस्तीच्या पाठीवर उत्तुंग कडा व डोंगरमाथा आहे, दुसर्‍या अंगाला खोल दरी आहे. पुढे गेल्यावर यू टर्न घेतला आणि तसेच चालत राहिले की पाऊण तासानंतर किल्ल्याचा मुख्य पहाड लागतो. डोंगरमाथ्यावरील घनदाट वृक्षांच्या छायेत गोरखनाथ मंदिर दिसते. येथून थोडे पुढे ५ - १० मिनिटे चालत गेल्यावर रस्त्याच्या डाव्याबाजूला एक पाण्याचे टाके लागते. पाऊलवाटेने तसेच वर गेले की १५ - २० मिनिटांचा घनदाट जंगलाचा छोटा टप्पा लागतो. नंतर मात्र एक मोकळे मैदान लागते.. येथे धनगरांची वस्ती आहे. याच पठारावरून कमळगड पूर्णपणे दृष्टिपथात येतो. वस्तीपासून उजवीकडे गडावर जाण्याची वाट आहे

*२) माहिती*

धोम धरणाच्या जलाशयात मागील बाजूने एक डोंगररांग पुढे आलेली दिसते. दोन्ही अंगानी पाण्याचा वेढा असलेल्या या पर्वतराजीत हे एक अनोखे पाषाणपुष्प वर आले आहे. दक्षिणेकडे कृष्णा नदीचे खोरे आणि उत्तरेकडे वाळकी नदीचे खोरे यांच्या मधोमध हा दिमाखदार किल्ला उभा आहे. 

*३) गडावरील पाहाण्यासारखी ठिकाणे*

पंधरा वीस मिनिटांच्या भ्रमंतीनंतर गडाच्या निकट पोहचता येते. वर जाताच गडमाथ्याच्या सपाटीवर प्रवेश होतो आणि आजुबाजूचा डोंगरदर्‍यांचा सुंदर मुलूख दृष्टिपथात येतो. अन्य किल्ल्यावर आढळणारे किल्ल्यांवरील प्रवेशद्वार, बुरूज असे काहीच येथे आढळत नाहीत. गडाला जोडून येणारी एक डोंगर रांग लक्ष वेधून घेते. तिला नवरानवरी चे डोंगर म्हणतात. पुढे जमीन खोल चिरत गेलेले ४०-५० फूट लांबीचे एक रुंद भुयार दिसते. त्याला आत उतरायला मजबूत पायर्‍याही आहेत. हिला गेरूची किंवा कावेची विहीर म्हणतात. या ५० - ५५ खोलखोल पायर्‍या उतरत जाताना आपण डोंगराच्या पोटात जात असल्यासारखे भासते. हवेतील थंडावाही वाढत जातो. तळाशी पोहचल्यावर चहुबाजूला खोल कपारी असून सर्वत्र गेरू किंवा काव यांची ओलसर लाल रंगाची माती दिसते. गडावर दक्षिणेकडे कातळाची नैसर्गिक भिंत तयार झाली आहे. तिच्यावर बुरुजाचे थोडेफार बांधकाम झाले आहे. गडावर कोठेही पाण्याचे टाके नाही. दक्षिणेकडेच गवतात लपलेले चौथर्‍यांचे अवशेष दिसतात. नैर्ऋत्येला केंजळगड, त्याच्या मागे रायरेश्वराचे पठार, कोळेश्वर पठार व पश्चिमेकडे पाचगणी, पूर्वेला धोम धरण अशी रम्य सोबत कमळगडाला मिळाली आहे. धोमचे हेमाडपंती शिवमंदिर प्रेक्षणीय आहे. हे मंदिर धोम ऋषींच्या वास्तव्यामुळे प्रसिद्ध झाले. जवळच मराठी कवी वामन पंडित यांची भोमगावाला समाधी आहे.

*४) राहण्याची सोय*

गडावर रहाण्याची सोय नाही. माचीवरील गोरखनाथ मंदिरात पाच - सहा जण राहू शकतात. 

*५) खाण्याची सोय*

पाण्याची सोय: गडावर नाही, गोरखनाथ मंदिराच्या थोडे पुढे छोटे टाके आहे.

    📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

     *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल🌀*

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

https://badgednyaneshwar.blogspot.com/

        *📱9421901611📱*

      ════════════════

        ➖➖Ⓜ💲🅿➖➖

▬▬▬▬ Ⓜ💲🅿▬▬▬▬

      *श्री ज्ञानेश्वर बडगे उदगीर* 

https://badgednyaneshwar.blogspot.com/

     🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

    🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

             पोस्ट क्रमांक-90

  🔹 महाराष्ट्रातील पर्यटन स्थळ🔹

   ════════════════

   *🔴अजिंक्यतारा किल्ला 🔴*

━━━━━━━━━━━━━━━━

*अजिंक्यतारा किल्ला*

*१) जाण्याचा मार्ग*

जिंक्‍यतारा किल्ला सातारा शहरातच असल्याने शहरातून अनेक वाटांनी गडावर जाता येते. सातारा एस. टी. स्थानकावरून अदालत वाड्यामार्गे जाणार्‍या कोणत्याही गाडीने अदालत वाड्यापाशी उतरून किल्ल्यावर जाता येते. सातारा ते राजवाडा अशी बससेवा दर १०-१५ मिनिटाला उपलब्ध आहे. ’राजवाडा’ बस स्थानकापासून अदालत वाड्यापर्यंत चालत येण्यास १० मिनिटे लागतात. अदालत वाड्याच्या बाजूने असलेल्ली वाट गडावर जाणार्‍या गाडी रस्त्याला लागते. व त्या रस्त्याने १ कि. मी. चालत गेल्यावर माणूस गडाच्या दरवाज्यापाशी पोहचतो. अजिंक्‍यतारा किल्ल्यावर जाण्यासाठी थेट गाडी रस्तासुद्धा आहे. कोणत्याही मार्गाने गड गाठण्यास साधारण १ तास लागतो.

*२) माहिती*

सातारचा किल्ला (अजिंक्‍यतारा) म्हणजे मराठ्यांची चौथी राजधानी. पहिली राजगड मग रायगड त्यानंतर जिंजी आणि चौथी अजिंक्‍यतारा. सातार्‍याचा किल्ला हा शिलाहार वंशातल्या दुसर्‍या भोज राजाने इ. स. ११९० मध्ये बांधला. पुढे हा किल्ला बहामनी सत्तेकडे आणि मग विजापूरच्या आदिलशहाकडे गेला. इ. स. १५८० मध्ये पहिल्या आदिलशहाची पत्‍नी चांदबिबी येथे कैदेत होती. शिवाजीच्या राज्याचा विस्तार होत असतांना २७ जुलै १६७३ मध्ये हा किल्ला शिवाजी महाराजांच्या हाती आला. या किल्ल्यावर शिवरायांना अंगी ज्वर आल्याने दोन महिने विश्रांती घ्यावी लागली. शिवाजीमहाराजांच्या मृत्यूनंतर १६८२ मध्ये औरंगजेब महाराष्ट्रात शिरला. इ.स. १६९९ मध्ये औरंगजेबाने सातार्‍याच्या दुर्गाला वेढा घातला. त्यावेळी गडावरचा किल्लेदार प्रयागजी प्रभू होते. १३ एप्रिल १७०० च्या पहाटे मुघलांनी सुरुंग लावण्यासाठी दोन भुयारे खणली आणि बत्ती देताच क्षणभरातच मंगळाईचा बुरूज आकाशात भिरकावला गेला. तटावरील काही मराठे दगावले तेवढ्यातच दुसरा स्फोट झाला. मोठा तट पुढे घुसणार्‍या मोगलांवर ढासळला व दीड हजार मुघल सैन्य मारले गेले. किल्ल्यावरील सर्व दाणागोटा व दारूगोळा संपला आणि २१ एप्रिल रोजी किल्ला सुभानजीने जिंकून घेतला. किल्ल्यावर मोगली निशाण फडकण्यास तब्बल साडेचार महिने लागले. किल्ल्याचे नामकरण आझमतारा झाले .ताराराणीच्या सैन्याने पुन्हा किल्ला जिंकला व त्याचे नामातंर अजिंक्‍यतारा केले., पण पुन्हा किल्ला मोगलांच्या स्वाधीन झाला. मात्र १७०८ मध्ये शाहूने फितवून किल्ला घेतला आणि स्वत:स राज्याभिषेक करून घेतला. पुढे पेशव्यांकडे हा किल्ला गेला. दुसर्‍या शाहूच्या निधनानंतर किल्ला ११ फेब्रुवारी १८१८ मध्ये इग्रजांकडे गेला. 

*३) गडावरील पाहाण्यासारखी ठिकाणे*

सातार्‍यातून ज्या मार्गाने आपण गडावर प्रवेश करतो त्यामार्गावर दोन दरवाजे आहेत. आजही या दोन दरवाजांपैकी पहिला दरवाजा सुस्थितीत आहे. दरवाजाचे दोन्ही बुरूज आज अस्तित्वात आहेत. दरवाजातून आत शिरल्यावर उजवीकडे हनुमानाचे मंदिर आहे. हे मंदिर राहण्यास उत्तम आहे. मात्र गडावर पाण्याची सोय नाही. डावीकडे सरळ रस्त्याने पुढे गेल्यावर वाटेत महादेवाचे मंदिर लागते. समोर प्रसारभारती केंद्राचे कार्यालय व मागे प्रसारभारती केंद्राचे दोन टॉवर आहेत. पुढे गेल्यावर एक डावीकडे जाणारी वाट दिसते व 'मंगळादेवी मंदिराकडे' असे तिथे लिहिलेले आढळते. या वाटेत ताराबाई यांचा निवास असलेला पण आता ढासळलेला राजवाडा आणि कोठार आहे. वाटेच्या शेवटी मंगळादेवीचे मंदिर लागते. मंदिराच्या समोरच मंगळाईचा बुरूज आहे. मंदिराच्या आवारात अनेक शिल्पे आढळतात. या वाटेने थेट तटबंदीच्या साह्याने पुढे जाणे म्हणजे गडाला प्रदक्षिणा घालण्यासारखेच आहे. गडाच्या उत्तरेलादेखील दोन दरवाजे आहेत. ते तटबंदीवरून प्रदक्षिणा मारतांना नजरेस पडतात. या दरवाजात येणारी वाट सातारा-कराड हमरस्त्यावरून येते. दरवाजापाशी पाण्याचे तीन तलाव आहेत. उन्हाळ्यात एकातही पाणी नसते. गडाला प्रदक्षिणा घालून आल्यामार्गाने खाली उतरावे लागते. किल्ल्यावरून समोरच यवतेश्वराचे पठार, चंदनवंदन किल्ले, कल्याणगड, जरंडा आणि सज्जनगड हा परिसर दिसतो. तसेच दक्षिण दिशेला निनाम(पाङळी) हे गाव आहे. या गावात एक पुरातन (इ. स. १७००) मधील कोल्हापूरच्या (रत्‍नागिरीवाङी) जोतिबाचे देऊळ आहे. तसेच गावालगत ङोंगर आहे. तेथे पांडवगळ नावाचे एक पुराणकालीन प्रेक्षणीय स्थळ आहे व या गावाच्या पशिम दिशेला तलाव आहे.

    📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

     *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल🌀*

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

https://badgednyaneshwar.blogspot.com/

        *📱9421901611📱*

      ════════════════

        ➖➖Ⓜ💲🅿➖➖

▬▬▬▬ Ⓜ💲🅿▬▬▬▬

      *श्री ज्ञानेश्वर बडगे उदगीर* 

https://badgednyaneshwar.blogspot.com/

     🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

    🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

             पोस्ट क्रमांक-89

  🔹 महाराष्ट्रातील पर्यटन स्थळ🔹

   ════════════════

        *🔴कुलाबा किल्ला 🔴*

━━━━━━━━━━━━━━━━

*कुलाबा किल्ला*

*१) जाण्याचा मार्ग*

मुंबईहून - पनवेल - वडखळ मार्गे अलिबागला जावे, अलिबागच्या समुद्र किनार्‍यावरुन ओहोटीच्या वेळेस किल्ल्यात चालत जाता येते. 

*२) माहिती*

अलिबागच्या समुद्रात अर्धा किलोमीटरवर असलेल्या खडकावर मराठी सैन्याची चौकी होती. ‘‘ज्यांचे आरमार त्यांचा समुद्र‘‘ हे शिवाजी महाराजांना माहीत असल्यामुळे मोक्याच्या बेटांवर त्यांनी किल्ले बांधले व जुने बळकट केले. १९ मार्च १६८० रोजी महाराजांनी किल्ला बांधायला सुरुवात केली. त्यांच्या निधनानंतर संभाजी महाराजांनी कुलाबा किल्ल्याचे बांधकाम जून १६८१ मध्ये पूर्ण केले. सरखेल कान्होजी आंग्रे ह्यांच्या कारकीर्दीत कुलाबा किल्ला प्रसिध्दीस आला. त्यावेळी आरमारी हालचालींचा डावपेचांचा हा किल्ला केंद्र होता. ४ जुलै १७२९ रोजी कान्होजी आंग्रे ह्यांचे कुलाबा किल्ल्यावर निधन झाले. १७७० मध्ये पिंजरा बुरुजापाशी लागलेल्या भयंकर आगीत किल्ल्यावरील अनेक बांधकामे जळून नष्ट झाली. १७८७ मध्ये लागलेल्या दुसर्‍या आगीत आंग्य्राचा वाडा नष्ट झाला. २९ नोव्हेंबर १७२१ रोजी ब्रिटीश व पोर्तुगिजांच्या संयुक्त सैन्याने अलिबागवर ६००० सैनिक व ६ युध्दनौका घेऊन हल्ला केला, पण त्यांचा त्यात सपशेल पराभव झाला.

*३) गडावरील फिरण्यासारखे ठिकाण*

किल्ल्याचे प्रवेशद्वार किनार्‍याच्या बाजूस पण, इशान्येकडे वळवलेले आहे. शिवाजी महाराजांनी दुर्ग स्थापत्यात अनेक प्रयोग केलेले आहेत. त्यापैकी एक येथे पहावयास मिळतो. हा दुर्ग बांधतांना दगडाचे मोठे मोठे चिरे नुसते एकमेकांवर रचलेले आहेत. दोन दगडांमधील फटीत चुना भरलेला नाही. त्यामुळे समुद्राची लाट किल्ल्याच्या तटाच्या भिंतींवर आपटल्यावर पाणी दगडांमधील फटीत घुसते व लाटेच्या तडाख्याचा जोर कमी होतो. किल्ल्याच्या प्रवेशद्वारावर मोर, हत्ती, हरण, कमळ, शरभ अशी शिल्पे कोरलेली आहेत. दुर्गाचा दुसरा दरवाजा अवशेष रुपात शिल्लक आहे. किल्ल्याला १७ बुरुज आहेत. चार टोकांना चार, पश्चिमेला ५, पूर्वेला ४, उत्तरेला ३ व दक्षिणेला १ बुरुज असे आहेत. बुरुजांना पिंजरा, नगारखानी, गणेश, सूर्य, हनुमंत, तोफखानी, दारुखानी अशी नावे आहेत. प्रवेशद्वारातून आत गेल्यावर, डाव्या बाजूने गेल्यास भवानी मातेचे मंदिर लागते त्याच्या समोरच पद्मावती देवीचे छोटे व गुलवती देवीचे मोठे मंदिर आहे. पुढे गेल्यावर डाव्या हाताला वाडे, पागा, कोठी यांचे अवशेष दिसतात. डावीकडची वाट हजरत हाजी कमाल उद्दीनशहा दरबार ह्यांच्या दर्ग्याकडे जाते. परतीच्या वाटेवर डावीकडे आंग्य्रांच्या वाड्याचे अवशेष दिसतात. किल्ल्यावर अजुनही लोकांचा राबता असलेले सिध्दीविनायकाचे मंदीर आहे. गणेशमूर्ती संगमरवरी असून तिची उंची दीडफूट आहे. १७५९ साली राघोजी आंग्रे ह्यांनी सिध्दीविनायकाचे मंदिर बांधले असा उल्लेख आढळतो. मंदिराच्या प्राकारातच उंचवट्यावर उत्तरेस मारुतीचे व दक्षिणेस शंकराचे मंदिर आहे. मंदिरासमोर चिरेबंदी बांधणीची गोड्या पाण्याची पुष्कर्णी आहे. पुष्कर्णीच्या पुढे तटा पलिकडच्या दरवाजातून बाहेर गेल्यावर स्वच्छ पाण्याची विहीर आहे. या विहिरीला आत उतरायला पायर्‍या आहेत. दुर्गाच्या दक्षिण टोकाला असणार्‍या दरवाजाला धाकटा दरवाजा / यशवंत दरवाजा / दर्या दरवाजा म्हणतात. या दरवाजावर गणपती, गरुड, मारुती, मगरी, कमळे, वेलबुट्टी यांची नक्षी कोरलेली आहे. दरवाजालगत कान्होजींची घुमटी व द्वाररक्षक देवतेचा शेंदुर फासलेला दगड आहे. किल्ल्याच्या तटात गोदीचे अवशेष आहेत. तेथे नवीन जहाजे बांधली जात व जूनी दुरुस्त कली जात असत. किल्ल्याच्या तटावर जाण्यासाठी पायर्‍या आहेत. किल्ल्याच्या उत्तरेला चाके असलेल्या २ तोफा आहेत. तोफांच्या चाकांजवळ तोफा बनवणार्‍या कंपनीच नाव कोरलेल आहे ‘‘ डाऊसन हार्डी फिल्ड, डाऊ मूट आर्यन वर्क्स, यॉर्कशायर, इंग्लंड ", व वर्ष आहे १८४९. किल्ल्याच्या दक्षिण दरवाजातून सर्जेकोटला जाता येते. 

*४) खाण्याची सोय*

अलिबाग मध्ये खाण्यासाठी हॉटेल्स उपलब्ध आहेत. गडावर नाही.

*५) राहण्याची सोय*

अलिबाग मध्ये हॉटेल्स उपलब्ध आहेत. गडावर नाही.

   📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

    *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल🌀*

       *श्री ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

https://badgednyaneshwar.blogspot.com/

        *📱9421901611📱*

      ════════════════

        ➖➖Ⓜ💲🅿➖➖

▬▬▬▬ Ⓜ💲🅿▬▬▬▬

      *श्री ज्ञानेश्वर बडगे उदगीर* 

https://badgednyaneshwar.blogspot.com/

  🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

       🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

             पोस्ट क्रमांक-88

  🔹 महाराष्ट्रातील पर्यटन स्थळ🔹

   ════════════════

     *🔴 विजयदुर्ग किल्ला 🔴*

━━━━━━━━━━━━━━━━

*विजयदुर्ग किल्ला*

*१) जाण्याचा मार्ग :*

विजयदुर्गला जाण्यासाठी पुणे-सातारा-चिपळूण-रत्नागिरी-पावस-पूर्णगड-जैतापूर-विजयदुर्ग मार्गे तसेच मुंबई-चिपळूण-रत्नागिरी-पावस-पूर्णगड-जैतापूर-विजयदुर्ग मार्गेही जाता येते.

*२) माहिती :*

शिलाहार राजा भोज याच्या कारकिर्दीत हा किल्ला बांधला गेला,किल्ल्याचे पूर्वीचे नाव घेरिया होते. शिवरायांनी हा किल्ला आदिलशाहीकडून जिंकून घेतल्यानंतर त्याचे विजयदुर्ग असे नामकरण केले. जलदुर्गाच्या मजबुतीसाठी शिवरायांनी बालेकिल्ल्याला तिहेरी तटबंदी घातली होती. त्याचबरोबर सागराच्या पाण्याखाली आठदहा मीटर उंच तसेच तीन मीटर रुंद तटबंदी बांधून होती, त्यामुळे शत्रूची जहाजे किल्ल्यावर पोचण्यापूर्वीच त्यावर आदळून निकामी होत. किल्ल्याजवळच्या अरुंद अशा वाघोटण खाडीत आरमारी जहाजे लपवून ठेवलेली  असलेने ती शत्रूच्या नजरेस पडत नसत आणि त्यामुळे शत्रूवर गनिमी काव्याने हल्ला करुन त्याला शिकस्त देणे सोयीचे होई. संकटाच्या वेळी किल्ल्यावरुन सुखरुप निसटून जाण्यासाठी मुख्य बालेकिल्ला ते विजयदुर्ग गावातील धुळपांच्या वाड्यापर्यंत भुयारी मार्ग आहे. गडाचे महत्व ओळखून,मराठ्यांचे आरमारप्रमुख कान्होजी आंग्रे यांनी आरमाराचे मुख्य केंद्र म्हणून या गडाची निवड केली होती.पुढे पेशवे व आंग्रे यांच्यातील वादात,नानासाहेब पेशव्यांनी इंग्रजांची मदत घेऊन आंग्रेचा पराभव केला,अशा रीतीने मराठी आरमाराचा स्वकीयाकडूनच शेवट झाला.

*३) गडावरील फिरण्यासारखे ठिकाण :*

गडावर बघण्यासारखे खूप काही आहे. सागराच्या पाण्याखाली आठदहा मीटर उंच तसेच तीन मीटर रुंद तटबंदी आहे. पाठी मोठा समुद्र आहे. गडावर फिरायला दोन-तीन तास लागतात.

*४) खाण्याची सोय :*

पडेलतिठा या गावातील उपहारगृहात खाण्याची व्यवस्था आहे.

*५) राहण्याची सोय :*

देवगड तसेच पावसला स्वामी स्वरुपानंद आश्रमात होऊ शकते.

    📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

     *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल🌀*

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

https://badgednyaneshwar.blogspot.com/

        *📱9421901611📱*

      ════════════════

        ➖➖Ⓜ💲🅿➖➖

▬▬▬▬ Ⓜ💲🅿▬▬▬▬

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे उदगीर*

 🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

   🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

             पोस्ट क्रमांक-87

  🔹 महाराष्ट्रातील पर्यटन स्थळ🔹

   ════════════════

      *🔴 नळदुर्ग किल्ला🔴*

━━━━━━━━━━━━━━━━

*नळदुर्ग किल्ला*

*१) जाण्याचा मार्ग*

सोलापूर पासून नळदुर्ग हा ५० किमी अंतरावर आहे. सोलापूर - हैदराबाद रस्त्यावरच नळदुर्ग गावात हा किल्ला आहे. सोलापूरहून दर अर्ध्यातासाला नळदुर्गला जायला एसटी आहे.

*२) गडावरी पाहिण्यासारखी ठिकाणे*

नळदुर्ग गावात शिरल्यावर किल्ल्याकडे जाणार्‍या वाटेने वस्ती ओलांडली की खंदकावरील पुल लागतो. त्यावरुन किल्ल्याच्या पहिल्या प्रवेशव्दारात शिरायचे. हे प्रवेशव्दार दोन भव्य बुरुजांमध्ये बसविलेले आहे. याच बुरुजांमधून किल्ल्याचे दुसरे प्रवेशव्दार सध्दा काढले आहे. यातून आत शिरल्यावर डावीकडे देवड्या लागतात. समोरची वाट सध्या भिंत घालून बंद करण्यात आलेली आहे. त्यामुळे इंग्रजी ‘यू’ आकाराचे वळण घेऊन दोन तटबंदीच्या मधून ही नागमोडी वाट जाते. डावीकडच्या बुरुजामध्ये किल्ल्याचे तिसरे अर्थात मुख्य प्रवेशव्दार उभे आहे. तिथे जाण्या अगोदर उजवीकडे वळून पायर्‍या चढून शेरहाजीच्या वर जायचं तिथून किल्ल्याची दुहेरी तटबंदीचे सुंदर दर्शन होते. किल्ल्याचे मुख्य प्रवेशव्दाराची लाकडी फळ्या आजही शिल्लक आहेत. सध्या गड पुरातत्व खात्याच्या ताब्यात असल्याने गडाचा हा दरवाजा सकाळी ९ ला उघडतो आणि संध्याकाळी ५ ला बंद होतो. या प्रवेशव्दाराच्या बाहेरच्या बाजूसही बुरुजामध्ये खोल्या केलेल्या आहेत. आत शिरल्यावर डावीकडच्या बाजूने दरवाजाच्या बाजूला असणार्‍या बुरुजांवर जाता येते. आत गेल्यावर समोरच तीन तोफा पडलेल्या दिसतात. यापैकी आडव्या ठेवलेल्या तोफेची लांबी साधारणपणे २७ फुट आहे. त्याच्या मागे हत्तीखान्याची इमारत आहे. याच्या समोरच एक मोठे शिल्प ठेवलेले आहे. या इमारतीच्या मागे थोडे अंतर चालून गेल्यावर किल्लेदाराचा वाडा लागतो. या वाड्यामध्ये पूर्वी नळदुर्गचे महाविद्यालय भरत असे. आता यात काही शिल्प पडलेली दिसतात. याच्याच बाजूला ‘मुन्सीफ कोर्टची‘ इमारत आहे.या वाड्याच्या एका बाजूला ‘जामा मशीद‘ आहे. याच्या समोरच एक हौद सुध्दा आहे. किल्ल्यात काही लोकांची वस्ती आहे. त्र्‍यांची घरे या परिसरात आढळतात. या किल्लेदाराच्या वाड्याच्या उजवीकडे गेल्यावर समोरचा बुरुज आपले लक्ष वाधून घेतो. या बुरुजाचा आकार हा आतल्या बाजूने समजत नाही. त्याला पाहवयाचे असल्यास नळदुर्ग - हैद्राबाद रस्त्यावर नळदुर्ग पासून ५ किमी अंतरावर जायचे. या हायवे वरुन हा बुरुज आपले लक्ष वेधून घेतो. याचा आकार कमळाच्या पाकळ्र्‍यांसारखा दिसतो. यालाच ‘नऊ पाकळ्र्‍यांचा‘ किंवा ‘नवबुरुज‘ असे ही म्हणतात. आतमधील बाजूने हा बुरुज दुमजली आहे. क्वचितच कुठल्यातरी किल्ल्यावर अशी रचना पहावयास मिळते.बारदरी नावाची एक पडकी इमारत नळदुर्गात जामा मशिदीच्या मागच्या अंगास तटबंदीला लागून आहे. या इमारतीमध्ये इंग्रज अधिकारी कर्नल मेडोज हा वास्तव्य करुन होता. या इमारती मधून बोरी नदीच्या खंदकाचे आणि त्यावर असणार्‍या बंधार्‍याचे सुंदर दृश्य दिसते. बारदरीच्या उजव्या अंगास एक इमारत उध्वस्त अवस्थेत उभी दिसते. या इमारतीला ‘रंगमहाल’ असे म्हणतात. किल्ल्यावर इतरही अनेक पडक्या इमारती दिसतात, अनेक वाड्र्‍यांचे उध्वस्त अवशेष दिसतात. किल्ल्यातील सर्वात आकर्षक वास्तु म्हणजे ‘पाणीमहाल’ नळदुर्गाच्या बाजूला खंदक म्हणून बोरी नदीचा वापर करण्यात आला आहे. ही नदी प्रत्यक्षात तुळजापूरहून वाहत येते. तिचे पात्र वळवून संपूर्ण किल्ल्याला खंदक निर्माण केला आहे. या नदीवर म्हणजेच खंदकावर दुसर्‍या आदिलशहाच्या काळात एक बंधारा बांधला आहे. या बंधार्‍याच्या एका टोकाला नळदुर्ग तर दुसर्‍या टोकाला किल्ल्याचा जोडकिल्ला रणमंडळ आहे. या बंधारा १७४ मी. लांब, अडीच ते चौदा मी. रुंद आणि १९ मी. उंच आहे. या बंधार्‍याच्या आतमध्ये छोटासा राजवाडा सुध्दा बांधलेला आहे आणि त्यात उतरण्यासाठी पायर्‍यासुध्दा बांधलेल्या आहेत. बांधारा पूर्ण भरल्यावर नदीचे पाणी ह्या बंधार्‍यावरुन वाहते, पण आतील भागात असणार्‍या एका वास्तूला सुध्दा त्याचा स्पर्श होत नाही. या पाणीमहालाच्या वरतून जेव्हा पाणी पडते, तेव्हा त्याच्या गवाक्षात उभे राहून समोरचा पाण्याचा पडदा पाहण्यास एक वेगळीच मजा येते. या पाणीमहालाच्या निर्मात्याचे नाव आहे मीर इमादीन.

*3) जेवणाची सोय*

नळदुर्ग गावात जेवणासाठी हॉटेल्स आहेत. तिथे आपल्याल जे पाहिजे ते मिळेल.

*४) राहण्याची सोय*

गावात राहण्यासाठी जागा आहे.

  📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

     *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल🌀*

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

        *📱9421901611📱*

       ════════════════

         ➖➖Ⓜ💲🅿➖➖

▬▬▬▬ Ⓜ💲🅿▬▬▬▬

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे उदगीर*

 🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

   🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

             पोस्ट क्रमांक-86

  🔹 महाराष्ट्रातील पर्यटन स्थळ🔹

   ════════════════

    *🔴 प्रतापगड किल्ला 🔴*

━━━━━━━━━━━━━━━━

*प्रतापगड किल्ला*

*१) जाण्याचा मार्ग:*

 महाड,पोलादपूरकडून किंवा वाई ,महाबळेश्वरकडून आलं कि ,कुंभरेशी किंवा वाद नावाचे छोटस गाव लागतं .गडाच्या आग्नेयेस पारं नावच खेडं आहे .दोन्ही गावांमधून प्रतापगडावर जाता येतं.  महाबळेश्वरहून महाडला जाणारी गाडी कुमरोशी गावाजवळ आली की तेथून अर्ध्या तासाच्या प्रवासात प्रतापगडला जाता येते.

*२) माहिती:*

१६५७ साली शिवाजी महाराज विजापूरच्या दरबाराला अगदी असह्य झाले होते. महाराजांची शक्ती वाढत होती. नवनवे मुलुख काबिज करुन आदिलशाहाचे लचके तोडले जात होते. यासाठी अफजलखानाला महाराजांचा बंदोबस्त करण्यासाठी पाठविले. महाराजांच्या हुशारीमुळे अफजलखानचा वध झाला. त्याचे सुंदर वर्णन इतिहासात आले आहे. आजही अफजलखानाची कबर तिथे दिसते. सपाट जागी माचीच्या तीन उतरण्या सभोवताली वृक्ष मध्य चौकोनात ही कबर आहे. प्रतापगडावर प्रेक्षणिक काय तर इथला निसर्ग. प्रतापगडाला विशेष असे महत्त्व आहे. प्रतापगडाचे दुसरे वैशिष्ट म्हणजे अफजलखानचा वध. शिवराय-अफजलखान भेटीत अफजलखानाने दगाफटका केला. त्याचा परिणाम म्हणून महाराजांनी अफजलखानचा कोथळा बाहेर काढला. सय्यद बंडा यांने तलवार उगारली परंतु जिवा महाल हा सावध असल्याने त्याने सय्यद बंडाला मारले. होता जिवा म्हणून वाचला शिवा या म्हणीच्या रुपाने या गडाचा इतिहास अजरामर झाला. जावळीत दडून बसलेल्या शिवप्रभुच्या सैन्याने खानाच्या १५०० लोकांची ससेहोलपट केली. असा हा शिवरायांचा प्रताप आजही महाराजांच्या पराक्रमाची साक्ष देत उभा आहे. 

*३) गडावरील पाहण्यासारखी ठिकाणे*

त्या गडाच्या खाली डाव्या हाताला एक पायवाट दिसते. दर्गा शरीफकडे जाण्याची वाट अशी पाटी दिसते. दर्गा शरीफ म्हणजे अफजलखानाची कबर. या गडाला एकच महाद्वार आहे. त्याच्या खालच्या बाजुला वरुन आलेले पाणी खाली लोटणारा पावसाळी ओढा आहे. थोड्या पाय-या चढून गेल्यावर दरवाज्यात उभे राहता येते. दरवाज्याच्या आतल्या बाजूला द्वार रक्षकांची ठिकाणे दिसतात. हा बुरुज सोमसुत्री प्रदक्षिणा करुन पाहता येतो. अफजलखानाने दगा केल्यावर शिवाजी महाराजांनी त्याला मारले त्याप्रसंगी संभाजी कावजी या मर्दानी गड्याने अफजलखानाचे शिर या बुरुजात पुरले, असे इतिहास सांगतो. भवानीच्या नगरखान्याची खिडकी उघडून पाहिल्यानंतर देवीचा चेहरा दिसतो. या देवीचीही एक कथा सांगितले जाते. शिवाजी महाराजांनी या देवीसाठी रोज सनई चौघडा वाजविण्याची प्रथा सुरु केली होती. हडप आडनावाचा पुजारी तिला पंचामृतासह नैवेद्य दाखवित असे. या भवानीमंदिरात सभामंडप, नगारखाना आहे. मंदिरापासून शे-दोनशे पावले चढल्यावर एक छोटेखानी दरवाजा लागतो आणि तेथूनच बालेकिल्ल्यात प्रवेश होतो. त्याच्यापुढे पडित चौथरा आहे. विमानातून प्रतापगड पाहिला तर त्याचा आकार फूलपाखरासारखा दिसतो. १४०० फूट लांबी आणि ४०० फूट लांबी एवढा त्याचा विस्तार आहे. इतर गडापेक्षा या गडाला विशेष तटबंदी आहे. पश्चिमोत्तर कडे ८०० फूटाहून अधिक उंच आहे. बालेकिल्ल्याच्या उत्तरपूर्व किल्याला दोन तळी लागतात. तेथून कोयनेचे खोरे सुंदर दिसते. आणि ही किल्ल्याची फेरीही पूर्ण होते.

  📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

     *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल🌀*

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

        *📱9421901611📱*

       ════════════════

         ➖➖Ⓜ💲🅿➖➖

▬▬▬▬ Ⓜ💲🅿▬▬▬▬

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे उदगीर*

 🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

   🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

             पोस्ट क्रमांक-85

  🔹 महाराष्ट्रातील पर्यटन स्थळ🔹

   ════════════════

       *🔴 देवगिरी किल्ला 🔴*

━━━━━━━━━━━━━━━━

*देवगिरी किल्ला*

*१) जाण्याचा मार्ग :*

संभाजीनगर या औरंगाबामधील मध्यवर्ती ठिकाणाहून बसेसची सोय आहे येथून दौलताबादचे अंतर साधारण २५ किलोमीटर आहे बस किल्ल्याच्या पायथ्यापर्यंत जाते.

*२) माहिती :*

यादवांनी बांधलेल्या देवगिरी किल्ल्यासारखा संपूर्ण महाराष्ट्रात किल्ला नाही. महम्मद तुघलकने या देवगिरीचे दौलताबाद नाव केले. १५२६ पर्यंत इथे बहामनी सत्ता होती. त्यानंतर औरंगजेबच्या मृत्यूपर्यंत (१७०७) हा किल्ला मुघलांकडे होता. सुमारे २०० मी. उंचीवर हा किल्ला आहे. किल्ल्याला ७ वेशी असून २ कि.मी. लांबीचा अभेद्य तट आहे. किल्ल्यावर एक उंच स्तंभ आहे, त्याचबरोबर हत्ती हौद, भारतमातेचे मंदिर, चिनी महाल, मीठ अंधेरी मार्ग, खंदक इ अनेक ऐतिहासिक वास्तू या किल्ल्यात आहेत. दिल्लीच्या कुतुबमिनारची आठवण करून देणारा निरीक्षणासाठीचा मनोरा हे एक वैशिष्ट्य येथे बघता येते. संत एकनाथ यांचे गुरू जनार्दन स्वामी यांची समाधी याच किल्ल्यावर आहे. या किल्ल्याचे वैशिष्ट्य म्हणजे एवढ्या वर्षात कोणाही स्वारी करणाऱ्या राजाला तो लढून जिंकता आला नाही.

*३) गडावरील पाहण्यासारखी ठिकाणे :*

या डोंगरावर किल्ल्याच्या सुरक्षिततेसाठी, आणि शत्रुची दिशाभुल करण्यासाठी जागोजागी इथे वाटा आहेत. भुयारी मार्ग आहेत. इथे पुल ओलांडला की, काही अंधारे रस्ते ओलांडावे लागतात. इथे माणूस हरवल्यासारखा अनुभव येतो प्रत्येकाला हा किल्ला ओलांडून जाण्यासाठी या अंधाऱ्या पायऱ्या ओलांडाव्याच लागतात. आणि यालाच समांतर असा एक पर्यायी रस्ता इथे आहे, ज्याच्यातुन इथे मार्गदर्शन करणारे, किल्ला अजिक्य कसा राहिला. शत्रुवर उकळते तेल टाकण्याच्या जागा कोणत्या, शत्रुने प्रवेश केल्यावर तो जर चुकीच्या मार्गाने गेला तर सरळ दरीतच कसा जाईल. गुप्त कोठड्या, धुर सोडून शत्रुला अडवण्याची पद्धत, भुयारातुन लहान-सहान चाके सरकवून त्याचा फासासारखा वापर हे सर्व अद्भुत आहे, ते मात्र मार्गदर्शकाकडूनच पाहिले आणि ऐकले पाहिजे. हेच या किल्ल्यात पाहण्यासारखे वाटते. अजूनही इथे धोकादायक रस्ते, या अंधा-या गुहेत आहेत. मार्गदर्शकाशिवाय या रस्त्याने प्रवेश करु नये. किंवा मार्गदर्शकाचा उपयोग घ्यायचा नसेल तर सोप्या मार्गाने जावे, तो पार करतांनाही अंधाऱ्या रस्त्याचा वापर करावा लागतो. भिंतीचा आधार घेत-घेत हा रस्ता विना-मार्गदर्शकाशिवाय अनेक पर्यटक हा रस्ता सहज पार करतात.

  📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

     *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल🌀*

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

        *📱9421901611📱*

       ════════════════

         ➖➖Ⓜ💲🅿➖➖ळ

▬▬▬▬ Ⓜ💲🅿▬▬▬▬

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे उदगीर*

 🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

   🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

             पोस्ट क्रमांक-84

  🔹 महाराष्ट्रातील पर्यटन स्थळ🔹

   ════════════════

     *🔴 राजमाची किल्ला 🔴*

━━━━━━━━━━━━━━━━

*राजमाची किल्ला*

*१) जाण्याचा मार्ग*

लोणावळ्याहून तुंगार्ली गावात जावे नंतर थोड्या चढणीनंतर तुंगार्ली धरणाच्या समोरुन ठाकर वस्तीवरून खाली उतरल्यावर सुमारे १८ किलोमीटर चालल्यावर राजमाचीच्या पायथ्याजवळ जाता येते.

*२) माहिती :*

राजमाची किल्ल्याच्या पोटात एक लेणं आहे. यालाच ‘कोडांणे लेणी’ असे म्हणतात. ही लेणी कोंडाणा गावापासून आग्नेयेस २ कि.मी. अंतरावर आहेत. ही लेणी ख्रिस्तपूर्व दुसऱ्या शतकात म्हणजे सातवाहनकालाच्या सुरवातीला खोदलेली आहेत. अखंड दगडात कोरलेल्या वास्तुशिल्पाचा हा उत्कृष्ठ नमुना आहे. या लेणी समुहात एक चैत्यगृह आणि सात विहारांचा समावेश आहे. या लेण्यांची निर्मिती राजमाचीवर असणाऱ्या सत्तेखाली झाली. यावरुनच असे अनुमान निघते, की हा किल्ला साधारण २५०० वर्षांपूर्वीचा असावा. राजमाची किल्ल्यास पूर्वी ‘कोकणाचा दरवाजा’ संबोधण्यात येत असे. कल्याणच्या १६५७ च्या स्वारी नंतर त्याचवर्षी शिवाजी महाराजांनी पुणे आणि कल्याण विभागात असलेल्या बोरघाटवरील राजमाची, लोहगड, तुंग,तिकोना, विसापूर किल्ले स्वराज्यात दाकल करून घेतले. यामुळे पुण्यापासून ते ठाण्यापर्यंतचा सर्व प्रदेशावर शिवशाहीने वर्चस्व प्रस्थापित झाले. पुढे संभाजी महाराज जिवंत असे पर्यंत म्हणजेच सन १६८९ पर्यंत हे सर्व किल्ले मराठ्यांच्या ताब्यात होते. यानंतर १७१३ मध्ये शाहुमहाराजांनी कान्होनी आंग्रे यांना हा किल्ला दिला. सन १७३० मध्ये हा किल्ला पहिले बाजीराव पेशवे यांच्याकडे आला. १७७६ मध्ये सदाशिवराव तोतयाने संपूर्ण कोकण प्रांत काबीज करीत बोरघाटापर्यंत पोहचला त्याने राजमाची किल्ला घेतला. यानंतर या तोतयाचे वर्चस्व वाढले मात्र पेशव्यांनी त्याच्यावर हल्ला करून राजमाची किल्ला आणि बाजुबाजुचा परिसर आपल्या ताब्यात घेतला. पुढे १८१८ मध्ये किल्ला इंग्रजांकडे गेला. उल्हास नदीच्या या पात्रात कोंदीवडे आणि कोंढाणा जवळएका मोठ्या दगडात २१ हंडे पाणी मावेल एवढा पाळणा कोरला असून त्यामध्ये एका बालकाची मूर्ती कोरली आहे. पूर्वी स्थानिक लोक मुलं होण्यासाठी येथे नवस करत असा संदर्भ महाराष्ट्र गॅझेटिअर रायगड जिल्हा सन १९९३ पृष्ठ क्रं ७२१ वर दिला आहे. या परिसरात याला ‘जिजाऊ कुंड’ म्हणतात. या कुंडात लोक मोठ्या श्रद्धेने सूर्यस्नान करतात.

गडावरील पहाण्यासारखी ठिकाणे :

उदयसागर तलाव : पावसाळ्यात हा किल्ला मात्र ओसंडून वाहतो. तलावाच्या समोरील टेकाडं खाली उतरून गेल्यावर समोरच एक मोठे पठार लागते. पावसाळ्यात दरीतून पडणाऱ्या धबधब्याचे सुंदर दृष्य दिसते. हिरवीगार वनश्री अगणित धबधबे आणि सतत कोसळणारा पाऊस या आल्हाददायक वातावरणामुळे7 मनोमनी कुसुमाग्रजांच्या ओळी गुणगुणायला लागतात.

    पलिकडे खळाळे इर्मळ निळसर पाणी

    उतुंग तरुंची उभी सभोती श्रेणी

    एकाकी धूसर पाऊलवाट मधे ही

    तिजवरून विहारे मनामध्ये वनराणी.

    

*मनरंजन*

उंचीने श्रीवर्धनपेक्षा लहान असणाऱ्या या बालेकिल्ल्यावर जाणारी वाट सोपी आहे. साधारण अर्ध्या तासात आपण बालेकिल्ल्याच्या प्रवेशद्वारात पोहचतो. मनरंजनवर जाणारी वाट सोपी आहे. या किल्ल्याचा दरवाजा हा गोमुखी आहे. किल्ल्यावर उजवीकडच्या वाटेवर जुन्या काळातील किल्लेदारांच्या वाड्यांचे अवशेष दिसतात. त्यासमोरच छप्पर उडालेले उत्तम दगडीबांधकामाचे मंदिर आहे. या मंदिराच्या दरवाज्यावर गणेशाचे शिल्प कोरलेले आहे. दोन चार पाण्याच्या टाकी आहेत. किल्ल्याची तटबंदी आजही काही प्रमाणात शाबूत आहे. येथून कर्नाळा, प्रबळगड, ईर्शाळगड, ढाकबहिरी, नागफणीचे टोक हा सर्व परिसर दिसतो.

    

*श्रीवर्धन* :राजमाचीच्या असणाऱ्या दोन बालेकिल्ल्यापैकी सर्वात उंच असा हा बालेकिल्ला. श्रीवर्धनची तटबंदी आणि बुरुज आजही बऱ्यापैकी सुस्थितीत आहे. किल्ल्याला अनेक ठिकाणी दुहेरी तटबंदी असावी असे अवशेषांवरून दिसते. दरवाजाची कमान बऱ्यापैकी शाबूत आहे. दरवाजाच्याच बाजुला पहारेकऱ्यांच्या देवड्या आहेत. किल्ल्यावर जाण्याच्या वाटेवरच एक गुहा आणि पाण्याची दोन टाकी आहेत. या गुहा म्हणजे दारुगोळ्याचे कोठार आहे. बालेकिल्ल्याच्या माथ्यावर एक ध्वजस्तंभ आहे. समोरच ढाकबहिरीचा चित्तथरारक सुळका तर त्याच्या उजव्या हातास असणारा शिरोट्याचा नयनरम्य तलाव हा सर्व परिसर दिसतो.

    

*शंकराचे मंदिर*

तलावाच्या पश्चिमेला एक सुंदर कळशीदार शंकराचे मंदिर आहे. या मंदिरासमोरच गोमुख असून त्यातले पाणी समोरच्या टाक्यांमध्ये पडते. सध्या या मंदिराच्या उत्खननाचे काम गावकऱ्यांनी हाती घेतलेले आहे. राजमाचीला पूर्व आणि दक्षिण दिशांना जी खोल दरी आहे ती ‘कातळदरा’ या नावाने ओळखली जाते. या दरीतूनच उल्हास नदी उगम पावते. या नदीच्या पश्चिमेकडील डोंगराला ‘भैरव डोंगर’ म्हणतात. अशा निसर्गसौंदर्याने नटलेल्या राजमाची किल्ल्याचे खरे वैशिष्ट्य म्हणजे या किल्ल्याचे दोन बालेकिल्ले श्रीवर्धन आणि मनरंजन. बालेकिल्ल्याकडे जातांना वाटेत खडकात खोदलेल्या गुहा लागतात. श्रीवर्धन आणि मनरंजन बालेकिल्ल्यांच्या मध्ये एक सखलपट्टी आहे. यावरच भैरवनाथाचे एक मंदिर आहे. मंदिरासमोरच ३ दिपमाळा आणि लक्ष्मीची मूर्ती आहे. येथून डावीकडे जाणारी वाट मनरंजन आणि उजवीकडची वाट श्रीवर्धन किल्ल्यावर जाणारी आहे.

*ख्याण्याची सोय :*

राजमाची गावात जेवणाची उत्तम सोय होते. राजमाची गावात पाण्याची सोय होते.

*राहण्याची सोय :*

उधेवाडी गावात राहण्याची सोय उत्तम होते.

  📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

     *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल🌀*

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

        *📱9421901611📱*

       ════════════════

         ➖➖Ⓜ💲🅿➖➖

▬▬▬▬ Ⓜ💲🅿▬▬▬▬

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे उदगीर*

 🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

   🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

             पोस्ट क्रमांक-83

  🔹 महाराष्ट्रातील पर्यटन स्थळ🔹

   ════════════════

      *🔴 नाणेघाट किल्ला 🔴*

━━━━━━━━━━━━━━━━

*नाणेघाट किल्ला*

*१) जाण्याचा मार्ग :*

नाणेघाटाला यायचे झाल्यास मुंबई किंवा पुणे गाठावे. मुंबईकरांना नाणेघाटाला यायचे असल्यास कल्याण मुरबाड मार्गे वैशाखरे गावी यावे. वैशाखरे हे जरी पायथ्याचे गाव असले तरी तेथे न उतरता वैशाखरे पासून पुढे दोन कि.मी. अंतरावर असलेल्या नाणेघाट या नामनिर्देशित फलकाच्या मार्गाने थेट दोन तासात आपल्याला नाणेघाटावर पोहचता येते. या वाटेवर पावसाळ्यात दोन ओढ्यांचे दर्शन होते. पुण्याहून नाणेघाटाला यायचे झाल्यास पुणे-जुन्नर एस.टी. पकडून जुन्नरला यावे. जुन्नर ते घाटघर एस.टी पकडून घाटघरला यावे. येथपर्यंत पोहचण्यास दीड तास लागतो. घाटघर वरून ५ कि.मी. चालत नाणेघाट गाठता येतो.

*२) माहिती :*

नाणेघाट या नावावरूनच आपल्याला कल्पना येईल की हा घाट फारच पुरातन आहे. नाणेघाट सुमारे सव्वादोन हजार वर्षापूर्वी खोदला गेला. प्रतिष्ठान ही सातवाहनांची राजधानी. सातवाहन काळात कल्याण ते प्रतिष्ठान (जुन्नर) या राजमार्गावर नाणेघाटात डोंगर फोडून ह्या मार्गाची निर्मिती केली गेली. सातवाहन कुल ते महाराष्ट्रातील प्राचीन असे कुल आहे आणि त्यांचेराज्य इ.स. पूर्व अडीचशे वर्ष तर ते इ.स. नंतर अडीचशे वर्षे असे जवळजवळ पाचशे वर्ष होते. प्राचीन काळी कल्याण बंदरामध्ये परकीय लोक विशेषतः रोमन व्यापारी आपला माल घोडे अथवा बैलावर वाहून नेत असत. हा माल प्रामुख्याने सातवाहन काळातील राजधानी असलेल्या प्रतिष्ठान नगरीत व्यापारासाठी नेला जाई. या व्यापाऱ्यांकडून जकात जमा केली जाई. त्या जकातीचा दगडी रांजण आजही येथे पहावयास मिळतो. नाणेघाटाची संरक्षक फळी ही शिवनेरी, हडसर, चावंड आणि जीवधन या चार7 किल्ल्यानी बनलेली आहे. साठ मीटर लांब आणि जागोजाबी दोन ते पाच मीटर रुंद अशी ही नाणेघाटाची नळी आहे. या नळाच्या मुखाशी एक दगडी रांजण आहे. अदमासे चार फूट व्यासाचा आणि पाच फूट उंचीचा हा रांजण पूर्वी जकातीसाठी वापरला जात असे. जकातकर रुपाने यात तत्कालीन ‘कर्षापण’ नावाची नाणी टाकली जात असत.

*३) गडावरील पहाण्यासारखी ठिकाणे :*

गुहेत तिन्ही भिंतीवर लेख आहेत. हा लेख एकूण २० ओळींचा असून मध्ये आगातील भिंतीवर १० तर उजवीकडील भागावर दहा ओळी आहेत. हा लेख ब्राम्ही लिपीतला असून या लेखामध्ये अनेक अंकनिर्दिष्ठ संख्या आहेत. पुराणकालातील इतकी संख्या असलेल्या भारतातील हा प्राचीन असा लेख आहे. या लेखात सातवाहन सम्राज्ञी ‘नागतिका’ हिने केलेल्या यज्ञांची नावे आहेत. येथे वाजपेय, राजसूय, अश्वमेध अशा प्रकारचे यज्ञ केले असल्याचे उल्लेख सापडतात. या यज्ञात ब्राह्मणांना केलेल्या दानांचा देखील उल्लेख या लेखांमध्ये आढळतो. या गुहेत सातवाहनांची शिल्पे देखील कोरलेली आहेत. यापैकी पहिले शिल्प सातवाहन संस्थापक शालिवाहनाचे, दुसरे शिल्प राजा सातकर्णी याची पत्नी देवी नायनिकीचे तर तिसरे शिल्प राजा सातकर्णीचे. गुहेवर पाण्याची तीन ते चार टाकी आढळतात. गुहेच्या वर पाहिल्यावर एक प्रचंड कातळ भिंत दिसते. यालाच ‘नानाचा अंगठा’ असे म्हणतात. घाटमाथ्यावर पोहचल्यावर उजवीकडे वळल्यावर आपण नानाच्या अंगठ्यावर येऊन पोहोचतो येथेच बाजूला एक गणेशाची मूर्तीही दृष्टिक्षेपात येते. समोर दिसणारे गोरखगड, मच्छिंद्रगड, सिद्धगड, हरिश्चंद्रगड, भैरवकडा, कोकणकडा आणि डावीकडे असणारा जीवधन आपले मन मोहून टाकतात. घाटावरील विस्तीर्ण असे पठार हे नाणेघाटाचे आणखी एक वैशिष्ट्य म्हणून सांगता येईल. अशाप्रकारे मुंबईकरांना एका दिवसात जाऊन येता येईल असा नाणेघाटाचा ट्रेक हा एक सुरेख अनुभव ठरतो.

  📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

     *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल🌀*

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

        *📱9421901611📱*

       ════════════════

         ➖➖Ⓜ💲🅿➖➖

▬▬▬▬ Ⓜ💲🅿▬▬▬▬

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे उदगीर*

 🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

   🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

             पोस्ट क्रमांक-82

  🔹 महाराष्ट्रातील पर्यटन स्थळ🔹

   ════════════════

      *🔴 रायगड किल्ला 🔴*

━━━━━━━━━━━━━━━━

*रायगड किल्ला*

*१) जाण्याचा रस्ता :*

मुंबई-गोवा मार्गावरील महाड या बस स्थानकामधून रायगडासाठी बसेस सुटतात.

मुंबई ते रायगड २१० किलोमीटर ( By Road )

*२) माहिती :*

रायगडाचे प्राचीन नाव ‘रायरी’ हे होते. युरोपचे लोक त्यास ‘पूर्वेकडील जिब्राल्टर’ असे म्हणत असत. जिब्राल्टरचे ठाणे जितके अजिंक्य तितकाच रायगड अजिंक्य, दुर्गम. पाचशे वर्षांपूर्वी जेव्हा त्यास गडाचे स्वरूप नव्हते व तो नुसता एक डोंगर होता, तेव्हा त्यास रासिवटा’ व ‘तणस’ अशी दोन नावे होती. त्याचा आकार उंची व सभोवतालच्या दऱ्या यावरून त्यास ‘नंदादीप’ असेही नाव पडले. निजामशाहीत रायगडाचा उपयोग कैदी ठेवण्यापुरता होई. मोऱ्यांचा प्रमुख यशवंतराव मोरे जावळीहून पळून रायगडावर जाऊन राहिला तर प्रतापराव मोरे विजापूरास पळाला. महाराजांनी ६ एप्रिल १६५६ रोजी रायरीस म्हणजेच रायगडास वेढा घातला व मे महिन्यात रायरी महाराजांच्या ताब्यात आला. कल्याणचा सुभेदार मुल्ला अहमद खजिना घेऊन विजापूर कडे निघाल्याची बातमी महाराजांना समजली. त्यांनी तो खजिना लुटून रायगडावर आणला व त्या खजिन्याचा उपयोग गडाच्या बांधकामासाठी केला.

रायगडाचा माथा राजधानी बनवण्यास सोयीचा व पुरेसा आहे. शत्रूला अवघड वाटणाऱ्या प्रदेशातले ते अधिक अवघड ठिकाण आहे. सागरी दळणवळणासही हे ठिकाण जवळ आहे. म्हणून महारांजानी राजधानीसाठी या गडाची निवड केली. सभासद बखर म्हणते, ‘राजा खासा जाऊन पाहता गड बहुत चखोटा. चौतर्फा गडाचे कडे तासिल्याप्रमाणे दिड गांव उंच. पर्जन्यकाळी कडियावर गवत उगवत नाही आणि धोंडा तासीव एकच आहे. दौलताबाद पृथ्वीवर चखोट गड खरा, परंतु तो उंचीने थोडका. दौलताबादचे द्शगुणी गड उंच असे देखोन बहुत संतुष्ट झाले आणि बोलिले. तक्तास जागा हाच गड करावा’. याच दुर्गदुर्गेश्वराला १५ विविध नावांनी संबोधिले गेले आहे. १. रायगड, २. रायरी, ३. इस्लामगड, ४. नंदादीप, ५. जंबुद्विप, ६. तणस, ७. राशिवटा, ८. बदेनूर, ९. रायगिरी, ११. भिवगड, १२ रेड्डी, १३. शिवलंका, १४. राहीर, १५. पूर्वेकडील जिब्राल्टर शिवराज्याभिषेक. शिवराज्याभिषेक हा रायगडाने अनुभवलेला सर्वश्रेष्ठ प्रसंग महाराजांचा राज्याभिषेक म्हणजे, महाराष्ट्राच्याच नव्हे तर भारताच्या इतिहासातील एक लक्षणीय घटना. ता. १९ मे १६७४ रोजी राज्याभिषेकादि विधीपूर्वी महाराजांनी प्रतापगडाच्या भवानीचे दर्शन घेतले. तीन मण सोन्याचे म्हणजेच ५६ हजार किंमतीचे छत्र देवीला अर्पण केले. गडावरील राजसभेत ता. ६ जून १६७४ ज्येष्ठ शुद्ध १३ शके १५९६, शनिवार या दिवशी राज्याभिषेक संपन्न झाला. ता. २४ सप्टेंबर १६७४, ललिता पंचमी अश्विन शु. ५ आनंद संवत्सर शके १५९६ या दिवशी तांत्रिक पद्धतीने राजांनी स्वतःला आणखी एक राज्याभिषेक करून घेतला. या मागचा खरा हेतू हा जास्तीत जास्त लोकांना समाधान वाटावे हा होता. हा राज्याभिषेक निश्चलपुरी गोसावी याच्या हस्ते पार पडला. कवी भूषण रायगडाचे वर्णन करतो की, ‘शिवाजीने सर्व किल्ल्यांचा आधार व विलासस्थान अशा रायगड किल्ल्यास आपले वस्तीस्थान केले. हा किल्ला एवढा प्रचंड आणि विशाल आहे की, त्यात तीनही लोकींचे वैभव साठवले आहे. गडावर विहिरी, सरोवरे, कूप विराजत आहेत. सर्व यवनांना जिंकून रायगडावर राजा शिवाजीने राजधानी केली आणि लोकांचे इच्छित पुरवून जगतात श्रेष्ठ यश संपादन केले.’ इ.स. १६७५ फेब्रुवारी ४ शके १५९६ आनंद सवत्सर मागह व ५ गुरुवार या दिवशी संभाजी राजांची मुंज रायगडावर झाली. शके १६०१ सिद्धार्थी संवत्सर फाल्गुन व २, १६८० मार्च ७ या दिवशी राजाराम महाराजांची मुंज रायगडावर झाली. लगेच आठ दिवसांनी राजाराम महाराजांचे लग्न प्रतापराव गुजर यांच्या मुलीशी झाले. रायगडाने अनुभवलेला अत्यंत दुःखद प्रसंग म्हणजे महाराजांचे निधन शके १६०२ रुद्रनाम संवत्सरे चैत्र शुद्ध पौर्णिमा, हनुमान जयंती, दि. ३ एप्रिल १६८० या दिवशी महाराजांचे निधन झाले. सभासद बखर म्हणते, ‘ते दिवशी पृथ्वीकंप जाहला. अष्टदिशा दिग्दाह होऊन गेल्या. श्रीशंभुमहादेवी तळ्याचे उदक रक्तांबर जाले.’ पुढे शके १६०२ रौद्र संवत्सर माघ शु. ७ इ.स. १६८१  १६ फेब्रुवारी या दिवशी रायगडावर संभाजी महाराजांचे विधिपूर्वक राज्यारोहण झाले. इ.स. १६८४ च्या सप्टेंबरमध्ये औरंगजेबाने रायगडाच्या मोहिमेस सुरुवात केली. ता २१ रोजी शहाबुद्दीन खान यास चाळीस हजार सैन्यासह बादशाहने रायगडाच्या पायथ्याशी धाडले. १५ जानेवारी १६८५ च्या सुमारास शहाबुद्दीने गडाच्या पायथ्याशी असलेल्या एका गावाला आग लावली व लुटालुट चालू केली. पण प्रत्यक्ष रायगडावर हल्ला न करता तो १६८५ च्या मार्चमध्ये परतला. औरंगजेबाने आपला वजीर आसदखान याचा मुलगा इतिकादखान उर्फ झुल्फिकारखान यास सैन्य देऊन रायगड घेण्यास पाठवले. शके १६१० विभव संवत्सर फाल्गुन शु. ३.१२ फेब्रुवारी१६८९ रोजी राजाराम महाराजांची कारकीर्द सुरू झाली आणि २५ मार्च १६८९ रोजी खानाने गडास वेढा घातला. दि.५ एप्रिल१६८९ रोजी राजाराम महाराज रायगडावरून निसटून प्रतापगडावर गेले. पुढे जवळजवळ आठ महिने वेढा चालू होता. पण दि. ३ नोव्हेंबर १६८९ रोजी सुर्याजी पिसाळ या किल्लेदाराच्या फितुरीमुळे किल्ला मोगलांना मिळाला. वाईची देशमुखी देण्याचे आमिष दाखवून खानाने त्यास फितुर केले. झुल्फिकारखान हा बादशाहने इतिकादखानला दिलेला किताब आहे. पुढे रायगडाचे नामांतर ‘इस्लामगड’ असे झाले. ५ जून १७३३ या दिवशी शाहूमहाराजांच्या कारकिर्दीत रायगड पुन्हा मराठ्यांनी घेतला.

*३) गडावरील पहाण्यासारखी ठिकाणे :*

पाचाडचा जिजाबाईचा वाडा : उतारवयात जिजाबाईंना गडावरची थंड हवा, वारा मानवत नस, म्हणून महराजांनी त्यांच्यसाठी पाचाडजवळच एक वाडा बांधून दिला. तोच हा मासाहेबांचा राहता वाडा. वाड्याची व्यवस्था ठेवण्यासाठी काही अधिकारी तसेच शिपायांची व्यवस्थाही महाराजांनी केली होती. पायऱ्यांची एक उत्तम विहीर, तसेच जिजाबाईंना बसण्यासाठी केलेल दगडी आसन बघण्यासारखे आहे. यास ‘तक्क्याची विहीर’ असेही म्हणतात.

    

खुबलढा बुरूज : गड चढू लागले म्हणजे एक बुरुजाचे ठिकाण दिसते, तोच हा सुप्रसिद्ध खुबलढा बुरूज, बुरुजाशेजारी एक दरवाजा होता, त्यास ‘चित्‌ दरवाजा ’ म्हणत पण हा दरवाजा आता पूर्णपणे उध्वस्त झाला आहे.

    

नाना दरवाजा : या दरवाजाश ‘नाणे दरवाजा’ असेही म्हणत. या दरवाजाचा संबंध नाना फडाणिसांशी लावला जातो ही पूर्णपणे गैरसमजूत आहे. नाना दरवाजा याचाच अर्थ लहान दरवाजा. इ.स. १६७४ च्या मे महिन्यात राज्याभिषेकाच्या निमित्ताने इंग्रजांचा वकील हेन्री ऑक्झेंडन याच दरवाजाने आला होता. या दरवाज्यास दोन कमानी आहेत. दरवाज्याच्या आतील बाजूस पहारेकऱ्यांसाठी दोन लहान खोल्या आहेत. त्यांस ‘देवड्या’ म्हणतात. दरवाजास अडसर घालण्यासाठीइ खोबणी दिसतात.

    

मदारमोर्चा किंवा मशीदमोर्चा : चित दरवाज्याने गेल्यावर नागमोडी वळणे घेत गेलेल्या रस्त्याने पुढे गेल्यावर एक सपाटी लागते. या मोकळ्या जागेत टोकाशी दोन पडक्या इमारती दिसतात. त्यापैकी एक पहारेकऱ्यांची जागा असून दुसरे धान्याचे कोठार आहे. येथे मदनशहा नावाच्या साधूचे थडगे आहे. येथे एक प्रचंड तोफही दिसते. येथून पुढे गेल्यावर खडकात खोदलेल्या तीन गुहा दिसतात.

    

महादरवाजा : महादरवाजाच्या बाहेरील अम्गास वर दोन्ही बाजूस दोन सुंदर कमळाकृती कोरल्या आहेत. दरवाज्यावर असणाऱ्या या दोन कमळांचा अर्थ म्हणजे किल्ल्याच्या आत ‘श्री आणि सरस्वती’ नांदत आहे. ‘श्री आणि सरस्वती’ म्हणजेच ‘विद्या व लक्ष्मी’ होय. महादरवाज्याला दोन भव्य बुरूज असून एक ७५ फूट तर दुसरा ६५ फूट उंच आहे. तटबंदीमध्ये जी उतरती भोके ठेवलेली असतात त्यास ‘जंग्या’ म्हणतात. शत्रूवर मारा करण्यासाठी ही भोके ठेवलेली असतात. बुरुजांमधील दरवाजा हा वायव्य दिशेस तोंड करून उभा आहे. महादरवाज्यातून आत आल्यावर पहारेकऱ्यांच्या देवड्या दिसतात तसेच सरंक्षकासाठी केलेल्या राहण्याच्या खोल्या दिसतात. महादरवाज्यापासून उजवीकडे टकमक टोकापर्यंत तर डावीकडे हिरकणी टोकापर्यंत तटबंदी बांधलेली आहे.

    

पाचाडचा जिजाबाईचा वाडा : उतारवयात जिजाबाईंना गडावरची थंड हवा, वारा मानवत नस, म्हणून महराजांनी त्यांच्यसाठी पाचाडजवळच एक वाडा बांधून दिला. तोच हा मासाहेबांचा राहता वाडा. वाड्याची व्यवस्था ठेवण्यासाठी काही अधिकारी तसेच शिपायांची व्यवस्थाही महाराजांनी केली होती. पायऱ्यांची एक उत्तम विहीर, तसेच जिजाबाईंना बसण्यासाठी केलेल दगडी आसन बघण्यासारखे आहे. यास ‘तक्क्याची विहीर’ असेही म्हणतात.

    

चोरदिंडी : महादरवाज्यापासून उजवीकडे टकमक टोकापर्यंत जी तटबंदी जाते, त्यावरून चालत गेल्यास जिथे ही तटबंदी संपते,त्याच्या थोडे अलीकडे बुरुजात ही चोरदिंडी बांधलेली आहे. बुरुजाला आतून दरवाजापर्यंत येण्यासाठी पायऱ्या आहेत.

    

हत्ती तलाव : महादरवाज्यातून थोडे पुढे आल्यावर जो तलाव दिसतो तो हत्ती तलाव. गजशाळेतून येणाऱ्या हत्तीच्या स्नानासाठी आनि पिण्यासाठी या तलावाचा उपयोग होत होता.

    

गंगासागर तलाव : हत्तीतलावापासून जवळच रायगड जिल्हा परिषदेच्या धर्मशाळेच्या इमारती दिसतात. धर्मशाळेपासून दक्षिणेकडे अंदाजे ५०-६० पावले चालत गेल्यास जो तलाव लागतो तो गंगासागर तलाव. महाराज्यांच्या राज्याभिषेकानंतर सप्त्सागर व महानद्यांची आणलेली तीर्थे याच तलावात टाकली गेली. म्हणूनच याचे गंगासागर असे नाव पडले. शिवकाळात शिबंदीसाठी याचे पाणी वापरण्यात येई.

    

स्तंभ : गंगासागराच्या दक्षिणेस दोन उंच मनोरे दिसतात. त्यासच स्तंभ म्हणतात. जगदीश्वराच्या शिलालेखामध्ये ज्या स्तंभाचा उल्लेख केला आहे. ते हेच असावेत. ते पूर्वी पाच मजले होते असे म्हणतात. ते द्वादश कोनी असून बांधकामात नक्षीकाम आढळते.

    

पालखी दरवाजा : स्तंभांच्या पश्चिमेस भिंत असलेल्या भागातून ३१ पायऱ्या बांधलेल्या दिसतात. त्या चढून गेल्याव्र जोदरवाजा लागतो तो पालखी दरवाजा. या दरवाज्यातून आपल्या बालेकिल्ल्यात प्रवेश करता येतो.

    

मेणा दरवाजा : पालखी दरवाज्याने वर प्रवेश केला की, चढ-उताअ असलेला एक सरळ मार्ग आपल्याला मेणा दरवाजापर्यंत घेऊन जातो. उजव्या हातास जे सात अवशेष दिसतात ते आहेत राण्यांचे महाल. मेणा दरवाज्यातून बालेकिल्ल्यावर प्रवेश करता येतो.

    

राजभवन : राणीवशाच्या समोर डाव्या हातास दासदासींच्या मकानांचे अवशेष दिसतात. या अवशेषांच्या मागे दुसरी जी समांतर भिंत आहे त्या भिंंतीच्या मध्यभागी जो दरवाजा आहे तेथून बालेकिल्ल्याच्या अंतर्भागात प्रवेश केला की जो प्रशस्त चौथरा लागतो तेच हे महाराजांचे राजभवन. राजभवनाचा चौथारा ८६ फूट लांब ३३ फूट रुंद आहे.

    

रत्नशाळा : राजप्रासादाजवळील स्तंभांच्या पूर्वेकडे असलेल्या मोकळ्या जागेत एक तळघर आहे, तीच ही रत्नशाळा. हा खलबनखाना म्हणजेच गुप्त बोलणी करण्यासाठी केलेली खोली असावी असेही म्हणतात.

    

राजसभा : महाराजांचा राज्याभिषेक जेथे झाला, तीच ही राजसभा. राजसभा २२० फूट लांबव १२४ फूट रुंद आहे. येथेच पूर्वेकडे तोंड केलेली सिंहासनाची जागा आहे. येथे बत्तीस मणांचे सोन्याचे सिंहासन होते. सभासद बखर म्हणते, ‘तख्त सुवर्णाचे बत्तीस मणांचे सिद्ध करवले. नवरत्ने अमोलिक जितकी कोशात होती. त्यामध्ये शोध करून मोठी मोलाची रत्ने जडाव केली.’

    

नगारखाना : सिंहासनाच्या समोर जे भव्य प्रवेशद्वार दिसते तोच हानगारखाना. हे बालेकिल्ल्याचे मुख्य प्रवेशद्वार आहे. नगारखान्यातून पायऱ्या चढून वर गेले की आपण किल्ल्यावरील सर्वाधिक उंचीवर असतो.

    

बाजारपेठ : नगारखान्याकडून आपण डावीकडे उतरून आलो की, समोर जी मोकळी जागा दिसते तो ‘होळीचा माळ’. तेथेच आता शिवछत्रपतींचा भव्य पुतळा बसवलेला आहे. पुतळ्यासमोर जे दोन रांगांमध्ये भव्य अवशेष दिसतात तीच शिवकाळातील बाजारपेठ. पेठेच्या दोन रांगात प्रत्येकी २२ दुकाने आहेत. मधून जवळजवळ चाळीस फुट रुंद रस्ता आहे.

    

शिर्काई देऊळ : महाराजांच्या पुतळ्याच्या डाव्या बाजूस जे छोटे देऊळ दिसते ते शिर्काईचे देउळ. शिर्काई ही गडावरील मुख्य देवता.

    

जगदीश्वर मंदिर : बाजारपेठेच्या खालच्या बाजूस पूर्वेकडील उतारावर ब्राह्मणवस्ती, ब्राह्मणतळे वगैरे अवशेष दिसतात. तेथूनच समोर जे भव्य मंदिर दिसते तेच महादेवाचे म्हणजे जगदीश्वराचे मंदिर. मंदिरासमोर नंदीची भव्य आणि सुबक मूर्ती आहे. पण सध्या ही मूर्ती भग्नावस्थेत आहे. मंदिरात प्रवेश केला की भव्य सभामंडप लागतो. मंडपाच्या मध्यभागी भव्य कासव आहे. गाभाऱ्याच्या भिंतीस हनुमंताची भव्य मूर्ती दिसते. 

मंदिराच्या प्रवेशद्वाराच्या पायऱ्यांच्या खाली एक लहानसा शिलालेख दिसतो. तो , 

‘सेवेचे ठायी तत्पर हिरोजी इटळकर’ 

या दरवाजाच्या उजव्या बाजूस भिंतीवर एक सुंदर शिलालेख दिसतो तो 

"श्री गणपतये नमः । 

प्रासादो जगदीश्वरम्य जगतामानं ददोनुज्ञया श्रीमच्छत्रपतेः शिवस्यनृपतेः सिंहासने तिष्ठतः ।

शाके षण्णवबाणभूमिगणनादान्दसंवत्सरे ज्योतीराजमुहूर्तकिर्तीमहिते शुक्लेशसापै तिथौ ॥१॥"

वापीकूपडागराजिरुचिरं रम्यं वनं वितिकौ स्तभेःकुंभिगृहे नरेन्द्रसदनैरभ्रंलिहे मीहिते ।

श्रीमद्रायगिरौ गिरामविषये हीराजिना निर्मितो यावच्चन्द्रदिवाकरौ विलसतस्तावत्समुज्जृंभते ॥२॥

महाराजांची समाधी : मंदिराच्या पूर्वदरवाजापासून थोड्या अंतरावर जो अष्टकोनी चौथरा दिसतो तीच महाराजांची समाधी. सभासद बखर म्हणते ‘क्षत्रियकुलावतंस श्रीमन्महाराजाधिराज शिवाजी महाराज छत्रपती यांचा काल शके १६०२ चैत्र ते शुद्ध १५ दिवशी रायगड येथे झाला. देहाचे सार्थक त्यानी बांधिले असून वरून फरसबंदीच्या खाली पोकळी आहे. तीत महाराजांचा अवशिष्टांश रक्षामित्र मृत्तिकरुपाने सापडतो.’ दहनभूमी पलीकडे भग्न इमारतींच्या अवशेषांची एक रांग आहे. ते शिबंदीचे निवासस्थान असावे. त्याच्या पलीकडे सदर वस्तीपासून विलग असा एक घराचा चौथरा दिसतो. हे घर इ.स. १६७४ मध्ये इंग्रज वकील हेन्री ऑक्झेंडन यास राहावयास दिले होते. महाराजांच्या समाधीच्या पूर्वेकडे भवानी टोक आहे तर उजवीकडे दारूची कोठारे ,बारा टाकी दिसतात.

    

कुशावर्त तलाव : होळीचा माळ डाव्या हातास सोडून उजवीकडील वाट कुशवर्त तलावाकडे जाते. तलावाजवळ महादेवाचे छोटेसे देऊळ दिसते. देवळासमोर फुटलेल्या अवस्थेत नंदी दिसतो.

    

वाघ दरवाजा : कुशावर्त तलावाजवळून घळीने उतरत वाघ दरवाजाकडे जाता येते. आज्ञापत्रात लिहिले आहे की, ‘किल्ल्यास एक दरवाजा थोर आयब आहे, यांकरिता गड पाहून एक दोन -तीन दरवाजे, तशाच चोरदिंड्या करून ठेवाव्या. त्यामध्ये हमेशा राबत्यास पाहिजे तितक्या ठेवून वरकड दरवाजे व दिंड्या चिणून टाकाव्या.’ हे दूरदर्शीपणाचे धोरण ठेऊनच महाराजांनी महादरवाजाशिवाय हा दरवाजा बांधून घेतला. या दरवाज्याने वर येणे जवळजवळ अशक्यच असते तरी दोर लावून खाली उतरू शकतो. पुढे राजाराम महाराज व त्यांची मंडळी झुल्फिरखानचा वेढा फोडून याच दरवाज्याने निसटली होती.

    

टकमक टोक : बाजार पेठेच्या समोरिल टेपावरून खाली उतरून टकमक टोकाकडे जाता येते. तेथेच एका दारूच्या कोठाराचे अवशेष दिसतात. जसजसे आपण टोकाकडे जातो तसतसा रस्ता निमुळता होत जातो. उजव्या हाताला सरळ तुटलेला २६०० फूट खोल कडा आहे. टोकावर वारा प्रचंड असतो व जागाही कमी असल्यामुळे गोंधळ न करता सावधानता बाळगावी.

    

हिरकणी टोक : गंगासागराच्या उजवीकडे पश्चिमेस जी चिंचोळी वाट जाते ती हिरकणी टोकाकडे जाते. हिरकणी टोकाशी संबंधित हिरकणी गवळणीची एक कथा सांगितली जाते. या बुरुजावर काही तोफाही ठेवलेल्या दिसतात. बुरुजावर उभे राहिले तर डाव्या हाताला गांधारीचे खोरे, उजव्या बाजूला काळ नदीचे खोरे दिसते. तसेच इथून पाचाड खुबलढा बुरुज, मशीद मोर्चा ही ठिकाणे तोफेच्या माऱ्यात आहेत. त्यामुळे युद्धशास्त्राच्या तसेच लढाऊ दृष्टीने ही खूप महत्त्वाची आणि मोक्याची जागा आहे.

*४) खाण्याची सोय :*

गडावर हॉटेल्स आहेत तेथे जेवणाची सोय होते. बारामही पिण्याचे पाणी उपलब्ध आहे.

*५) राहण्याची सोय :*

रायगड जिल्हा परिषदेच्या धर्मशाळेमध्ये राहण्यासाठी खोल्या उपलब्ध आहेत. तसेच एम.टी.डी.सी. च्या बंगाल्यांमध्ये किंवा डॉरमिटरी हॉलमध्ये राहण्याची सोय होऊ शकते.

  📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

     *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल🌀*

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

        *📱9421901611📱*

       ════════════════

         ➖➖Ⓜ💲🅿➖➖

▬▬▬▬ Ⓜ💲🅿▬▬▬▬

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे उदगीर*

 🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

   🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

             पोस्ट क्रमांक-81

  🔹 महाराष्ट्रातील पर्यटन स्थळ🔹

   ════════════════

      *🔴 चावंड किल्ला 🔴*

━━━━━━━━━━━━━━━━

*चावंड किल्ला*

*१) जाण्याचा मार्ग :*

मुंबई ते चावंड ७०८ किलोमीटर 

*२) माहिती :*

सन १४८५ मध्ये अहमदनगरच्या निजामशाहीची स्थापना करणाऱ्या मलिक अहमदला पुणे प्रांतातले जे किल्ले मिळाले त्यामध्ये चावंडचे नाव आहे. बहमनी साम्राज्याचे जे तुकडे झाले त्यात त्याला उत्तर कोकण व पुणे प्रांत मिळाले. दुसरा बुऱ्हाण निजामशाह ( इ.स. १५९०-१५९४ ) हा सातवा निजा, याचा नातू बहादुरशाह १५९४ साली चावंडला कैदेत होता. १६२६ मध्ये निजामशाहीचा आदिलशाह आणि मोगलांपासून बचाव करण्यासाठी शहाजीराजांनी जो तह केला. त्यानुसार चावंड मोगलांना मिळाला. मे १६७२ पर्णाल पर्वत ग्रहणाख्यानात कवी जयराम पिंडे म्हणतो की त्याचप्रमाणे चामुंडगड, हरिश्चंद्रगड, महिषगड आणि अडसरगड हे किल्ले महाराजांच्या मावळ्यांनी जिकिरीने लढून घेतले. महाराजांनी याचे नाव प्रसन्नगड असे ठेवले. या गडाची अनेक नावे अशाप्रकारे आहेत - चामुंड, चाऊंड, चावंड ही नावे चामुंडा या शब्दाचा अपभ्रंश आहेत. चुंड- हे निजामशाही आमदानातील नाव अहे. शिवाजी महाराजांनी जोंड किल्ल्याचीही व्यवस्था आपल्या एका सरदारच्या हाती सोपवून त्यांनी लोहगडाकडे आपला मोर्चा वळवला.

*३) गडावरील पहाण्यासारखी ठिकाणे :*

दरवाजातून आत जाताच दहा पायऱ्या चढून गेल्यावर दोन वाटा लागता. वरची उजवीकडची वाट उद्ध्वस्त अवशेषांकडे घेऊन जाते, तर डावीकडे तटबंदीच्या बाजूने जाणारी वाट आहे. उजव्या बाजूस कातळात कोरलेल्या १५-२० पायऱ्या चढून गेल्यावर काही वास्तू नजरेत येतात. एका वास्तूचा चौथरा अजून शिल्लक आहे तेथेच मोठे गोल उखळ आहे. मात्र त्यास खालच्या बाजूला एक छिद्र आहे. बाजूलाच २ संलग्न अशी टाकी आहेत येथून उत्तरेस थोडे पुढे गेलो की एक खचत चाललेली वास्तू नजरेस पडते. हिच्या बांधकामावरून असे प्रतीत होते की हे एक मंदिर असावे. पण बरीच खचल्यामुळे जास्त काही अंदाज बांधता येत नाही. येथून आजूलाबाजूला साधारण ३०० मी. च्या परिसरात १०-१५ उद्ध्वस्त बांधकामे तशीच ७-८ टाकी आढळून येतात. गडाच्या वायव्य भागात आपल्याला एकमेकांना लागून अशी सात टाकी आहेत. ही टाकी सप्त मातृकांशी निगडित आहेत. गडाच्या याच भागात बऱ्यापैकी तटबंदी असून आग्नेय भाग कड्यांनी व्यापला आहे. यावरून कळून येतं की गड किती दुर्गम आहे. म्हणूनच बहादूरशाह निजामाला येथे ठेवण्यात आले होते. ज्या भागात तटबंदी आहे त्या भागात या तटबंदीच्या बाजूने फिरण्यास जागा आहे. ही बहुदा गस्त घालण्यासाठी असावी. या ठिकाणी बराच उतार असून काही ठिकाणी हौद आहेत. पुढे उजवीकडे गेल्यावर एका मंदिराचे अवशेष आढळतात. येथेही बरेच शिल्पकाम आढळते. ज्या ठिकाणी तटबंदी ढासळलेली आहे, तिथे चिऱ्याचे दगड गाडग्यासारखे रचून ठेवले आहेत. हे कोणाचे काम असावे हे कळत नाही. ईशान्य भागात ज्या ठिकाणी तटबंदी संपते त्या ठिकाणी कातळकोरीव गुहा आहेत. या पहारेकऱ्यांच्या चौक्या असाव्यात. एक गुहा अगदी सुस्थितीत आहे. गुहेत प्रवेश केल्यावर दोन्ही बाजूला हौदसदृश साधारण ५ फूट खोलीच बांधकाम आढळते. या गुहेलगत असलेल्या तटबंदीच्या खाली भुयारी मार्गाचे प्रवेशद्वार आहे असे ग्रामस्त सांगतात. येथे रॅपलिंग करून जाता येते. यापुढे आपन गडाच्या पूर्वेस येतो. या भागात कोणते अवशेष नाहीत. बेलाग कड्यांनी हा भाग व्यापला असल्यामुळे इथे तटबंदी नाही.

हा भाग बराच विस्तीर्ण असूनही निर्जन आणि ओसाड आहे. जवळ जवळ अर्ध्या कि.मी. च्या परिसरात एकही बांधकाम आढलत नाही. गडाच्या दक्षिण बाजूला आणि नैऋत्येस आपल्याला तुरळक अशी तटबंदी आढळते. इथेच पाण्याची दोन टाकी आहेत. इथून पुन्हा पश्चिमेकडे निघाल्यावर आपल्याला मजबूत अशा ताटबंदीचे दर्शन घडते. दोन बुरूजही आढळतात. इथून आपण टेकडी कडे निघतो. मंदिर पाहायला गडाच्या सर्वात उंच भागात चामंडा देवीचे मंदिर आहे. मंदिरातील मूर्ती प्राचीन असून बांधकाम मात्र नवीन आहे. आजुबाजूला जुन्या मंदिराचे अवशेष विखुरलेले दिसतात. एक तुटलेली मूर्ती आढळते जी एखाद्या ऋषीचे प्रतीक असावी. तसेच एक आश्चर्यकारक गोष्ट म्हणजे या चामुंडा देवीच्या मंदिरासमोर आढळणारा नंदी. जुन्या अवशेषांमध्येही नंदीची मूर्ती आढळते. याचा अर्थ हा होतो की जवळच कुठेतरी शिवलिंग असावे आणि काळाच्या ओघात हरवले असावे. ग्रामस्थांनी श्रमदानाने जसे नवीन देऊळ बांधले तशी शेजारी असलेली दीपमाळही बांधण्याचा प्रयत्न केला आहे. ही दीपमाळ असे सुचवते की इथे एक शिवमंदिर असावे. एकंदरीत पाहता. गडाचा घेरा विस्तीर्ण आहे. साधारण ५-६ कि.मी. चा व्यास असावा. गडाच्या ईशान्येस असणाऱ्या गुहांचा अभ्यास होणे महत्त्वाचे आहे. या वास्तूंविषयी बऱ्याच दंतकथा ऐकण्यात आहेत. गडवर सातवाहन संस्कृतीचा प्रभाव आहे. सातवाहनांचा इतिहास फार भव्य आहे, पण त्यांच्या किल्ल्यांचे अजून संशोधन झाले तरच या भव्य इतिहासावर जास्त प्रकाश पडेल. या किल्ल्यांचा इंग्रजांनी पूर्ण नायनाट करण्याचा प्रयत्न केला. पण ते सफल झाले नाहीत. 

*४) खाण्याची सोय :*

गडावर खाण्याची सोय नाही, पण चामुंडा गावात जेवणाची सोय होऊ शकते. तरी पण आपणच जेवणाची सोय करावी.

*५) राहायची सोय :*

गडाच्या कोठाऱ्यात राहण्यची सोय होते. पण उंदीर त्रास देऊ शकतात.

  📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

     *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल🌀*

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

        *📱9421901611📱*

       ════════════════

         ➖➖Ⓜ💲🅿➖➖

▬▬▬▬ Ⓜ💲🅿▬▬▬▬

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे उदगीर*

 🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

   🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

             पोस्ट क्रमांक-80

  🔹 महाराष्ट्रातील पर्यटन स्थळ🔹

   ════════════════

      *🔴 लोहगड किल्ला 🔴*

━━━━━━━━━━━━━━━━

*लोहगड किल्ला*

*१) जाण्याचा मार्ग :*

पुण्यावरून अथवा मुंबईवरून येतांना लोणावळ्याच्या पुढे असणाऱ्या मळवली स्थानकावर उतरावे. तेथून एक्स्प्रेस हायवे पार करून भाजे गावातून थेट लोहगडला जाणारी वाट पकडावी. वाट मोठी आणि प्रशस्त आहे. तिथून दीड तासांच्या चालीनंतर ‘गायमुख’ खिंडीत येऊन पोहचतो. खिंडीच्या अलिकडेच एक गाव आहे. त्याचे नाव लोहगडवाडी. खिंडीतून उजवीकडे वळले म्हणजे लोहगडास पोहचतो आणि डावीकडे वळले म्हणजे विसापूर किल्ल्यावर पोहचतो. या मार्गे लोहगडावर प्रवेश करतांना चार दरवाजे लागतात.

लोणावळ्याहून दुचाकी अथवा चारचाकी वाहनाने थेट लोहगडवाडी पर्यंत जाता येते. पवना धरणाकडे जाणाऱ्या रस्त्याने थोडे पुढे गेल्यावर डावीकडे एक रस्ता लागतो. तेथून ३ ते ४ कि.मी अंतरावर लोहगडवाडी आहे. उभा चढ आणि अतिशय धोकादायक वळणे आहेत. साधारण अर्धा तासाचा प्रवास आहे. मात्र येथे एसटी महामंडळाची सोय नाही. स्वतःचे वाहन असल्यास उत्तम अथवा लोणवळ्यातून ट्रॅक्सीने जाता येते मात्र ट्रॅक्सी भाडे १००० रु. आहे.

काळे कॉलनी ही पवना धरणाजवळ वसलेली आहे. तेथून लोहगड आणि विसापूर मधील गायमुख खिंड परिसर व्यवस्थित दिसतो. पवना धरणाच्या खालून एक रस्ता गायमुख खिंडीच्या डावीकडील टेकडीवर जातो. या टेकडीवर अग्रवाल नावाच्या इसमाचा बंगला आहे. या वाटेने किल्ल्यावर जाण्यास २ तास लागतात.

*२) माहिती :*

लोहगड किल्ला हा अति मजबूत, बुलंद आणि दुर्जेय आहे. किल्ल्याची निर्मिती जवळ असणारी भाजे आणि बेडसे ही बौद्धकालीन लेणी ज्या काळी निर्माण झाली, त्याही पूर्वी म्हणजेच सत्तावीशसे वर्षांपूर्वी झालेली असावी असे अनुमान निघते. सातवाहन, चालुक्य, राष्ट्रकूट, यादव या सर्व राजवटी या किल्ल्याने पाहिल्या इ.स. १४८९ मध्ये मलिक अहमंदने निजामशाहीची स्थापना केली आणि अनेक किल्ले जिंकून घेतले. त्यापैकीच लोहगड हा एक इ.स. १५६४ मध्ये अहमदनगरचा सातवा राजा दुसरा बुऱ्हाण निजाम या किल्ल्यावर कैदेत होता. इ.स. १६३० मध्ये किल्ला आदिलशाहीत आला. १६५७ मध्ये शिवाजी महाराजांनी कल्याण आणि भिवंडी परिसर जिंकून घेतला आणि लोहगड-विसापूर हा सर्व परिसर सुद्धा स्वराज्यात सामील करून घेतला इ.स. १६६५ मध्ये झालेल्या पुरंदरच्या तहात हा किल्ला मोगलांच्या स्वाधीन केला गेला. पुढे १३ मे १६७० मध्ये मराठ्यांनी किल्ला परत जिंकला. पहिल्या सुरत लूटेच्या वेळेस आणलेली संपत्ती नेताजी पालकरने लोहगडावर आणून ठेवली होती. इ.स. १७१३ मध्ये शाहूमहाराजांनी कृपावंत होऊन लोहगड कान्होजी आंग्रे यांस दिला. १७२० मध्ये आंगऱ्यांकडून तो पेशव्यांकडे आला. १७७० मध्ये नाना फडणवीसांचा सरदार जावजी बोंबले याने तो आपल्या ताब्यात घेतला. नानांनी पुढे धोंडोपंत नित्सुरे यांच्याकडे किल्ल्याचा कारभार सोपवला. इ.स. १७८९ मध्ये नानांनी किल्ल्याचे बांधकाम आणखी मजबूत करून घेतले. किल्ल्यात नानांनी सोळा कान असलेली एक बाव बांधली व तिच्या बाजूस एक शिलालेख कोरला. शके १७११ मध्ये बाळाजी जनार्दन भानू - नाना फडणवीस यांनी ही बाव धोंडो बल्लाळ नित्सुरे यांच्या देखरेखीखाली बाजीचट याचेकडून बांधिवली. नानांनी आपले सर्व द्रव्य नित्सुऱ्यांचे निगराणीत लोहगडावर आणले. १८०० मध्ये नित्सुऱ्यांचा कैलासवास झाला. १८०२ मध्ये त्यांच्या पत्नी किल्ल्यावर येऊन राहिल्या. १८०३ मध्ये किल्ला इंग्रजांनी घेतला. पण नंतर दुसऱ्या बाजीरावाने तो पुन्हा जिंकला. ४ मार्च १८१८ ला जनरल प्रॉथर लोहगड जिंकण्यासाठी आला. त्याने सर्व प्रथम विसापूर जिंकला. ज्या दिवशी विसापूर इंग्रजांनी घेतला त्याच्या दुसऱ्याच दिवशी मराठे लोहगड सोडून गेले.

*३) गडावरील पहाण्यासारखी ठिकाणे*

*गणेश दरवाजा* : ह्याच्याच डाव्या - उजव्या बुरुजाखाली सावळे कुटुंबाचा नरबळी देण्यात आला होता आणि त्याच्या बदल्यात त्यांच्या वंशजांना लोहगडवाडीची पाटीलकी देण्यात आली होती येथे आतील बाजूस शिलालेख आहेत.

*नारायण दरवाजा*

 : हा दरवाजा नाना फडणीसांनी बांधला. येथे एक भुयार आहे, जिथे भात व नाचणी साठवून ठेवण्यात येई.

*हनुमान दरवाजा*

 : हा सर्वात प्राचीन दरवाजा आहे.

*महादरवाजा*

महादरवाज्यातून आत शिरताच एक दर्गा लागतो. दर्ग्याच्या शेजारी सदर व लोहारखानाचे भग्न अवशेष आढळतात. याच दर्ग्याच्या बाहेर बांधकामाचा चुना बनविण्याचा घाणा आहे. उजवीकडे ध्वजस्तंभ आहे. याच्या जवळच एक तोफ काही हौशी दुर्गप्रेमींनी सिंमेटच्या चौथऱ्यात बसवलेली आहे. अशीच एक तोफ तुटलेल्या अवस्थेत लक्ष्मीकोठीच्या समोर पडलेली आहे. ध्वजस्तंभ उजवीकडे चालत गेल्यास लक्ष्मी कोठी आढळते. या कोठीत राहाण्याची सोय होते. या कोठीत अनेक खोल्या आढळतात. दर्ग्याच्या पुढे थोडे उजवीकडे गेल्यास थोडा उंचवट्याचा भाग आहे. जिथे एक सुंदर शिवमंदिर आढळते. पुढे सरळ चालत गेल्यावर एक छोटेसे तळे आहे. ते तळे अष्टकोनी आहे. त्याच्याच बाजूला पिण्याच्या पाण्याचे टाके देखील आहे. ही गडावरील पिण्याच्या पाण्याची एकमेव सोय आहे. तिथून पुढे पंधरा ते वीस मिनिटे चालत गेल्यास एक मोठे तळे आढळते. नाना फडणवीसांनी या तळ्याची बांधणी केली आहे. हे तळं सोळाकोनी आहे. मोठ्या तळ्याच्या पुढे विंचुकाट्याकडे जातांना वाड्यांचे काही अवशेष दिसतात. लक्ष्मी कोठीच्या पश्चिमेस विंचूकाटा आहे. या विंचूकाट्यास बघून आपल्याला आठवण येते ती म्हणजे राजगडाच्या संजीवनी माचीची. पंधराशे मीटर लांब आणि तीस मीटर रुंद अशी ही डोंगराची सोंड आहे. विंचुकाट्यावर जाण्यासाठी एक टप्पा उतरून पलीकडे जावे लागते. गडावरून पाहिले असता हा भाग विंचवाच्या नांगीसारखा दिसतो, म्हणून यांस विंचूकाटा म्हणतात.

*खाण्याची सोय :*

आपण स्वतः जेवणाची सोय करावी अथवा लोहगडवाडी मध्ये जेवणाची सोय होते.

*राहण्याची सोय :*

लक्ष्मी कोठी रहाण्याची एकमेव सोय आहे. ३० ते ४० जण आरामात राहू शकतात.

  📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

     *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल🌀*

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

        *📱9421901611📱*

       ════════════════

         ➖➖Ⓜ💲🅿➖➖

▬▬▬▬ Ⓜ💲🅿▬▬▬▬

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे उदगीर*

 🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

   🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

             पोस्ट क्रमांक-79

  🔹 महाराष्ट्रातील पर्यटन स्थळ🔹

   ════════════════

     *🔴 सिंहगड किल्ला 🔴*

━━━━━━━━━━━━━━━━

*सिंहगड किल्ला*

*१) जाण्याचा मार्ग*

सिंहगड हा किल्ला पुण्यापासून २० किलोमीटर अंतरावर आहे. स्वारगेट बसस्थानकापासून सारसबाग किंवा नेहरू क्रीडांगणाकडून जाणारा ह्या रस्त्याने सिंहगड अंदाजे ३५ कि.मी.वर आहे. स्वारगेट पासून ५० ते ५६ क्रमांकाच्या बस या मार्गावर धावतात. शिवाय, सहा आसनी किंवा खासगी वाहनाने सिंहगडाच्या पायथ्यापर्यंत जाता येते. ज्यांना गडावर चालत जायचे नसेल त्यांच्यासाठी पायथ्यापासून गडावर जाण्यासाठी खासगी वाहने साधारण दर ३०-६० मिनिटांनी मिळतात.

*२) माहिती*

हा किल्ला पूर्वी आदिलशाहीत होता. दादोजी कोंडदेव हे विजापूरकरांकडून म्हणजेच आदिलशाहीकडून सुभेदार म्हणून नेमले होते. पुढे इ.स. १६४७ मध्ये दादोजी कोंडदेवाचे निधन झाल्यावर कोंडाण्यावरील किल्लेदार सिद्दी अंबर याला लाच देऊन शिवाजी महाराजांनी हा किल्ला स्वराज्यात आणला व या गडावर आपले लष्करी केंद्र बनवले. पुढे इ.स. १६४९ मध्ये शहाजी राजांच्या सुटकेसाठी शिवाजी महाराजांनी तो परत आदिलशहाला दिला. पुरंदरच्या तहात जे किल्ले मोगलांना दिले त्यामध्ये सिंहगड पण होता. मोगलांतर्फे उदेभान राठोड हा कोंडाण्याचा अधिकारी होता. हा मूळचा राजपूत होता पण तो बाटून मुसलमान झाला. सिंहगड हा मुख्यतः प्रसिद्ध आहे तो तानाजी मालुसरे यांच्या बलिदानामुळे. शिवाजी महाराज जेव्हा आग्र्याहून सुटून परत आले तेव्हा त्यांनी दिलेले गड परत घ्यायला सुरुवात केली. तेव्हा तानाजीने कोंडाणा आपण घेतो म्हणून कबूल केले.7 या युद्धाबाबत सभासद बखरीत पुढीलप्रमाणे उल्लेख आढळतो : तानाजी मालूसरेंनी ‘कोंडाणा आपण घेतो’, असे कबूल करून वस्त्रे, विडे घेऊन गडाचे यत्नास ५०० माणूस घेऊन गडाखाली गेला आणि दोघे मावळे मर्दाने निवडून रात्री गडाच्या कड्यावरून चढवले. गडावर उदेभान रजपूत होता त्यांस कळले की, गनिमाचे लोक आले. ही खबर कळून कुल रजपूत कंबरबस्ता होऊन, हाती तोफा-बार घेऊन, हिलाल (मशाल), चंद्रज्योती लावून बाराशे माणूस तोफाची व तिरंदाज, बरचीवाले चालून आले. तेव्हा मावळे लोकांनी फौजेवर रजपुतांचे चालून घेतले. मोठे युद्ध एक प्रहर झाले. पाचशे रजपूत ठार झाले. उदेभान किल्लेदार खाशा त्यांशी व तानाजी मालुसरे सुभेदार यांशी गाठ पडली. दोघे मोठे महाशूर, एक एकावर पडले. तानाजीचे डावे हातची ढाल तुटली. दुसरी ढाल समयास आली नाही. मग तानाजीने आपले डावे हाताची ढाल करून त्याजवरि वोढ घेऊन, दोघे महारागास पेटले. दोघे ठार झाले. मग सूर्याजी मालूसरे (तानाजीचा भाऊ) याने हिंमत धरून, कुललोक सावरून उरले राजपुत मारले. किल्ला काबीज केला. शिवाजी महाराजांना गड जिंकल्याची पण तानाजी पडल्याची बातमी मिळाली तेव्हा ते म्हणाले ‘गड आला पण सिंह गेला.’ माघ वद्य नवमी दि. ४ फेब्रुवारी १६७२ च्या रात्री हे युद्ध झाले.

*३)गडावरील पहाण्यासारखी ठिकाण*

*दारूचे कोठार*

दरवाजातून आत आल्यावर उजवीकडे जी दगडी इमारत दिसते तेच दारू कोठार दि. ११ सप्टेंबर १७५१ मध्ये या कोठारावर वीज पडली. ह्या अपघातात गडावरील त्यावेळच्या फडणीसांचे घर उध्वस्त होऊन घरातील सर्व माणसे मरण पावली.

    

*टिळक बंगला*

रामलाल नंदराम नाईक यांच्याकडून खरेदी केलेल्या जागेवरच्या ह्या बंगल्यात बाळ गंगाधर टिळक येत असत. १९१५ साली महात्मा गांधी व लोकमान्य टिळक यांची भेट याच बंगल्यात झाली.

    

*कोंढणेश्वर*

हे मंदिर शंकराचे असून ते यादवांचे77 कुलदैवत होते. आत एक पिंडी व सांब असणारे हे मंदिर यादवकालीन आहे.

    

*श्री अमृतेश्वर भैरव मंदिर*

कोंढाणेश्वराच्या मंदिरावरून थोडे पुढे गेले की डावीकडे हे अमृतश्वराचे प्राचीन मंदिर लागते. भैरव हे कोळ्यांचे दैवत आहे. यादवांच्या आधी ह्या गडावर कोळ्यांची वस्ती होती. मंदिरात भैरव व भैरवी अशा दोन मुर्त्‍या दिसतात. भैरवाच्या हातात राक्षसाचे मुंडके आहे.

    

*देवटाके*

तानाजी स्मारकाच्या मागून डाव्या हाताच्या छोट्या तलावाच्या बाजूने डावीकडे गेल्यावर हे प्रसिद्ध असे देवटाके लागते. या टाक्याचा उपयोग पिण्याचे पाणी म्हणून होत असे व आजही होतो. महात्मा गांधी जेव्हा पुण्यास येत तेव्हा मुद्दाम ह्या टाक्याचे पाणी मागवत असत.

    

*कल्याण दरवाजा*

गडाच्या पश्चिमेस हा दरवाजा आहे. कोंढणपूरवरून पायथ्याच्या कल्याण गावातून आल्यास ह्या दरवाजातून आपला प्रवेश होतो. हे एकामागोमाग असे दोन दरवाजे आहेत. यापैकी वरच्या दरवाज्याच्या दोन्हीकडील बुरुजांच्या भिंतीत अर्धवट बाहेर आलेला हत्ती व माहूत अशी दगडी शिल्पे होती. श्रीशालीवाहन शके १६७२ कारकीर्द श्रीमंत बाळाजी बाजीराव पंडित प्रधान असा शिलालेख आढळतो.

    

*उदेभानाचे स्मारक*

दरवाजाच्या मागच्या बाजूस वर असलेल्या टेकडीवर यावे. येथे जो चौकोनी दगड आहे तेच उदेभान राठोडचे स्मारचिन्ह म्हणून ओळखले जाते. मोगलांतर्फे उदेभान हा सिंहगडचा अधिकारी होता.

    

*झुंजार बुरूज :*

झुंजारबुरूज हे सिंहगडचे दक्षिण टोक होय. उदयभानूच्या स्मारकापुढून समोरची टेकडी उतरून या बुरुजावर येता येते. येथून समोरच टोपीसारखा राजगड, त्याच्याच उजवीकडे तोरणा हे गड दिसतात तर खाली पानशेतचे खोरे दिसते. पूर्वेकडे लांबवर पुरंदर दिसतो.

    

*डोणगिरीचा उर्फ तानाजी कडा*: 

झुंजारबुरूजावरून मागे येऊन तटाच्या भिंतीच्या बाजूने पाय वाटेने तानाजीच्या कड्याकडे जाता येते. हा कडा गडाच्या पश्चिमेस आहे. येथूनच तानाजी मावळ्यांसह वर चढला.

    

*राजाराम स्मारक*

राजस्थानी पद्धतीची रंगीत देवळासारखी जी घुमटी दिसते तीच छत्रपती राजाराम महाराज यांची समाधी. मोगली फौजेला सतत ११ वर्षे टक्कर देणाऱ्या राजाराम महाराजांचे वयाच्या अवघ्या ३० व्या वर्षी शनिवार दि. २ मार्च इ.स. १७०० या दिवशी सिंहगडावर निधन झाले. पेशव्यांतर्फे या स्मारकाची उत्तम व्यवस्था ठेवली जायची.

    

*तानाजीचे स्मारक*

अमृतेश्वराच्या मागच्या बाजूनेवर गेल्यावर डाव्या बाजूस सुप्रसिद्ध तानाजीचे स्मारक दिसते. ‘तानाजी स्मारक समितीच्या’ वतीने हे बांधण्यात आले आहे. माघ वद्य नवमी दि. ४ फेब्रुवारी १६७२ या दिवशी झालेल्या लढाईत तानाजी मारला गेला. दरवर्षी माघ वद्य नवमीस येथे मंडळातर्फे तानाजीचा स्मृतिदिन साजरा केला जातो.

*४) खाण्याची सोय*

गडावर छोट्या हॉटेल्समध्ये जेवणाची सोय होते.

*५)राहण्याची सोय :*

गडावर राहण्याची सोय नाही 

  📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

     *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल🌀*

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

        *📱9421901611📱*

       ════════════════

         ➖➖Ⓜ💲🅿➖➖

▬▬▬▬ Ⓜ💲🅿▬▬▬▬

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे उदगीर*

 🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

   🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

             पोस्ट क्रमांक-78

  🔹 महाराष्ट्रातील पर्यटन स्थळ🔹

   ════════════════

     *🔴 तिकोना किल्ला 🔴*

━━━━━━━━━━━━━━━━

*तिकोना किल्ला*

*१) जाण्याचा मार्ग :*

पुणे - कोळवण बस घेउन गडाच्या पायथ्या्च्या थोडे जवळ जाता येते किंवा कामशेतहून काळे कॉलनीमार्गे तिकोना पेठेत पोहोचता येते.

*२) माहिती :*

इ.स. १५८५ च्या सुमारास निजामशाहीचा सरदार मलिक अहमद निजामशहा याने हा किल्ला जिंकला आणि किल्ला निजामशाहीत सामील झाला. या गडाबद्दलचा इतिहास फारसा कुठेही उपलब्ध नाही. शिवरायांनी १६५७ मध्ये जुन्या निजामाकडुन कोकणातील माहुली, लोहगड, विसापूर, सोनगड, तळा व कर्नाळा या किल्ल्यांसोबत हा किल्ला देखील आपल्या स्वराज्यात सामील करुन घेतला व सर्व निजामशाही कोकण शिवरायांच्या हाताखाली आले. या किल्ल्याचा उपयोग संपूर्ण पवनमावळावर देखरेखा ठेवण्यासाठी होत असे. सन १६६० या भागाच्या सुरक्षिततेसाठी नेताजी पालकर यांची नियुक्ती झाली. १२ जून १६६५ पुरंदर तहानुसार १८ जूनला कुबादखानाने हलालखान व इतर सरदारांसोबत ह्या परिसराचा ताबा घेतला. इ.स. १६८२ च्या ऑगस्ट महिन्यात संभाजी व अकबर याची भेट झाली. या भेटीनंतर अकबर तिकोना किल्ल्यावर राहण्यास आला. मात्र येथील हवा न मानवल्याने त्याला जैतापूर येथे धाडण्यात आले. इ.स. १८१८ मध्ये किल्ल्यावर छोट्या-फार प्रमाणात लढाई झाली यात किल्ल्याचे बऱ्याच प्रमाणावर नुकसान झाले. आजमितिस किल्ल्याची मोठ्या प्रमाणावर पडझड झाली आहे.

*३) गडावरील पहाण्यासारखी ठिकाणे :*

गडाचा घेरा फार मोठा नसल्यामुळे एक तासांत सर्व गड पाहून होतो. गडाच्या दरवाज्यातून आत शिरल्यावर डावीकडे वळावे, थोडे अंतर चालून गेल्यावर एक पाण्याचे टाके आणि गुहा लागते. गुहेत १० ते १५ जणांची राहण्याची सोय होते. मात्र पावसाळ्यात गुहा राहण्यास अयोग्य आहे. गुहेच्या बाजुने वर जाणारी वाटेने थेट बाले किल्ल्याच्या प्रवेशद्वारापाशी पोहचतो. प्रवेशद्वाराच्या पायऱ्या ह्या दमछाक करणाऱ्या आहेत. दरवाज्यातून आत शिरल्यावर उजवीकडे पाण्याची टाके आहेत तर डावीकडे तटबंदीचा बुरुज दिसतो. सरळ थोडेवर गेल्यावर एक वाट उजवीकडे उतरते. येथे पाण्याची काही टाकी आढळतात. येथूनमाघाई फिरून सरळ वाटेला लागावे. ही वाट आपल्याला काही तुटलेल्या पायऱ्यांशी घेऊन जाते. येथून वर गेल्यावर समोरच महादेवाचे मंदिर आहे. मंदिरामागे पाण्याचा मोठा खंदक आहे. याला वळसा घालून गेल्यावर आपण ध्वजस्तंभाच्या जागी पोहचतो. बालेकिल्ल्यावरुन समोरच उभा असणारा तुंग, लोहगड, विसापूर, भातराशीचा डोंगर, मोर्सेचा डोंगर, जांभुळीचा डोंगर, पवनेचा परिसर आणि फागणे धरण हा सर्व परिसर न्याहळता येतो. गडावरून संपूर्ण मावळप्रांत आपल्या नजरेत येतो. अशा प्रकारे ४ तासात संपूर्ण गड पाहून परतीच्या प्रवासाला लागु शकतो. सर्व गड फिरण्यास १ तास पुरतो.

*४) खाण्याची सोय :*

जेवणाची सोय आपण स्वतः करावी. गडावर बारामही पिण्याच्या पाण्याच्या टाक्या आहेत. 

*५) राहण्याची सोय :*

पावसाळा सोडून इतर सर्व ऋतुत १० ते १५ जणांना गुहे मध्ये राहता येते.

  📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

     *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल🌀*

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

        *📱9421901611📱*

       ════════════════

         ➖➖Ⓜ💲🅿➖➖

▬▬▬▬ Ⓜ💲🅿▬▬▬▬

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे उदगीर*

 🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

   🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

             पोस्ट क्रमांक-77

  🔹 महाराष्ट्रातील पर्यटन स्थळ🔹

   ════════════════

     *🔴 अंजनेरी किल्ला 🔴*

━━━━━━━━━━━━━━━━

*अंजनेरी किल्ला*

*१) जाण्याचा मार्ग :*

किल्ल्यावर जाण्यासाठीची मुख्य वाट अंजनेरी गावातून वर जाते. नाशिक त्र्यंबकेश्वर रस्त्यावर नाशिक पासून २० कि.मी. अंतरावरील फाट्यावर उतरावे. या फाट्यापासून १० मिनिटे अंतरावरील अंजनेरी गावात पोहोचावे. गावातून नवरा-नवरीचे दोन सुळके नजरेस भरतात. गावातूनच एक प्रशस्त वाट किल्ल्यावर जाते. पुढे पायऱ्या लागतात. पायऱ्यांच्या साह्याने अंजनेरीच्या पठारावर पोहोचता येते. अंजनेरी गावापासून येथपर्यंत येण्यासाठी दीड तास पुरतो.

*२) माहिती :*

अंजनेरी किल्ला इतिहासात परिचित आहे तो हनुमान जन्मस्थानामुळे. वायुपुत्र हनुमानाचा जन्म याच डोंगरावर झाला म्हणूनच या किल्ल्याला अंजनेरी म्हणजेच अंजनी पुत्राचे नाव देण्यात आले आहे. नाशिक त्र्यंबकेश्वर रांगेतील अंजनेरी हा देखील एक महत्त्वाचा किल्ला आहे.

*३) गडावरील पहाण्यासारखी ठिकाणे :*

अंजनेरी गावातून किल्ल्यावर येताना वाटेतच पायऱ्यांच्या ठिकाणी गुहेत लेणी आढळतात. ही लेणी जैनधर्मीय असल्याचे दिसून येते. पठारावर पोहोचल्यावर १० मिनिटांतच अंजनी मातेचे मंदिर लागते. मंदिर बऱ्यापैकी प्रशस्त आहे. मुक्काम करण्यासाठी योग्य आहे. येथून थोडे पुढे गेल्यावर दोन वाटा लागतात. एक डावीकडे वळते तर दुसरी समोरच्या बालेकिल्ल्यावर चढते. डावीकडच्या वाटेने वळल्यावर १० मिनिटांतच आपण सीता गुहेपाशी येऊन पोहोचतो. गुहा दोन खोल्यांची आहे. यात १० ते १२ जणांना राहता येते. गुहेच्या भिंतीवर अनेक शिल्पे कोरलेली आहे. समोर असणाऱ्या वाटेने बालेकिल्ल्यावर गेल्यावर २० मिनिटांत आपण दुसऱ्या अंजनीमातेच्या मंदिरात पोहोचतो. हे मंदिर सुद्धा प्रशस्त आहे. किल्ल्याचा घेरा फार मोठा आहे. किल्ल्याच्या पठारावर बाकी काही पाहण्यासारखे नाही.

*४) खाण्याची सोय :*

गडावर जेवणाची सोय नाही. आपणच जेवणाची सोय करणे. मंदिराजवळच बारामाही पिण्याच्या पाण्याचा तलाव आहे. 

*५) राहण्याची सोय :*

जनीमातेच्या मंदिरात १० ते १२ जणांची सोय होते.

  📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

     *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल🌀*

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

        *📱9421901611📱*

       ════════════════

         ➖➖Ⓜ💲🅿➖➖

▬▬▬▬ Ⓜ💲🅿▬▬▬▬

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे उदगीर*

 🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

   🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

             पोस्ट क्रमांक-76

  🔹 महाराष्ट्रातील पर्यटन स्थळ🔹

   ════════════════

   *🔴 आजोबागड किल्ला 🔴*

━━━━━━━━━━━━━━━━

*आजोबागड किल्ला*

*१) जाण्याचा मार्ग*

गडावर जाण्याचा सरळ आणि सोपा मार्ग म्हणजे मुंबईहून आसनगाव रेल्वे स्थानकावर यावे. येथून शहापूर या गावी रिक्षेने अथवा एस. टी. ने यावे येथून पहाटेच एस. टी. ने अथवा जीपने डोळखांब-साकुर्ली मार्गे ‘डेणे’ या गावी यावे. ‘डेणे’ गावातून जाताना मध्ये एक पठार लागते. पठारावर तीन वाटा एकत्र येतात. यातील एक बैलगाडीची वाट सरळ वाल्मिकी ऋषींच्या आश्रमापाशी घेऊन जाते. दुसरी वाट कात्राबाईच्या डोंगरात जाते आणि पुढे ‘कुमशेत’ या गावास जाऊन मिळते. तिसरी वाट मात्र जंगलात जाते. या वाटेने न जाणेच उत्तम. कल्याण-मुरबाड-माळशेज-डोळखांब यामार्गाने सुद्धा डेणे गावी पोहचता येते. गडवरचा माथा पहाण्यासाठी कसारा-घोटी- राजूर- कुमशेत मार्गे जाता येते.

*२) माहिती*

बालाघाटाच्या रांगेत रतनगड आणि हरिश्चंद्रगड यांच्या मधोमध अगदी कडेला असलेला ‘अजापर्वत’ उर्फ ‘आजोबाचा डोंगर’ एखाद्या पुराण पुरुषाप्रमाणे भासतो. घनदाट झाडाझुडुपांनी नटलेला हा आजोबाचा गड गिर्यारोहकांसाठी एक आगळे वेगळे लक्ष्यच ठरला आहे. या गडाची ३००० फूट उभी भिंत ही प्रस्तरोहकांसाठी एक मोठे आव्हानच आहे. गडाचे नाव आजोबा कसे पडले यावर एक पुराणकथा प्रसिद्ध आहे. याच गडावर बसून वाल्मिकी ऋषींनी ‘रामायण’ हा धर्मग्रंथ लिहिला. याच गडावर सीतामाईने लव आणि कुश यांना जन्म दिला. लव आणि कुश वाल्मिकी ऋषींना ‘आजोबा’ म्हणत असत. म्हणूनच या गडाचे नाव आजोबाचा गड असे पडले अशी कथा सांगितली जाते. येथे गडावर वाल्मिकि ऋषीचा आश्रम व त्यांची समाधीसुद्धा आहे.

*३) गडावरील पहाण्यासारखी ठिकाणे*

पहिली वाट पकडून वाल्मिकी ऋषींच्या आश्रमापाशी साधारणतः अर्ध्या तासात पोहचावे. वाल्मिकी ऋषींच्या आश्रमाजवळून गडाच्या माथ्यावर जाण्यासाठी वाट नसल्याने आपल्याला मुक्काम आश्रमातच करावा लागतो. येथे गडावर रहाण्यासाठी एक कुटी आहे. जवळच झरा आहे. जर मुक्कामाचा कार्यक्रम असेल तर जेवणाची सोय आपल्याला घरूनच करून आणावी लागते. आश्रमाजवळून पुढे धबधब्याच्या वाटेने चढत गेल्यास सुमारे एक ते दीड तासानंतर वर एक गुहा लागते. येथे लवकुशाच्या पादुका खडकात कोरलेल्या आहेत. येथे डावीकडे एक पाण्याचे टाके सुद्धा आहे. या गुहेपर्यंत जाण्यासाठी शिड्या देखील लावल्या आहेत. याच मार्गाने आश्रमात परतावे. अशा प्रकारे मुंबईहून येणार्‍यांसाठी आजोबाचा गड एक निसर्गरम्य अशी दुर्गयात्राच ठरते. गडाच्या माथ्यावर दोन ते तीन पाण्याची टाकी सोडल्यास पहाण्याजोगे विशेष असे काहीच नाही. अनेक दुर्गवीर रतनगड-आजोबागड-हरिश्चंद्रगड असा ४ ते ५ दिवसांचा ट्रेक करतात.

*४) खाण्याची सोय*

गडावर खाण्याची सोय नाही. जेवणाची सोय आपणच करावी. बारामाही पिण्याचे पाणी उपलब्ध आहे. 

*५) राहण्याची सोय*

गडावरती रहाण्यासाठी आश्रम आहे. यात २० जणांना रहाता येते.

  📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

     *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल🌀*

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

        *📱9421901611📱*

       ════════════════

         ➖➖Ⓜ💲🅿➖➖

Post-75

शिवनेरी किल्ला

१) जाण्याचा मार्ग :

मुंबईहून माळशेज मार्गे, जुन्नरला येतांना माळशेज घाट पार केल्यावर ८ ते ९ किलोमीटवर ‘शिवनेरी १९ कि. मी.’ अशी एक पाटी रस्त्याच्या कडेला लावलेली दिसते. हा मार्ग गणेशा खिंडीतून शिवनेरी किल्ल्यापर्यंत जातो. या मार्गाने गडावर पोहचण्यास एक दिवस लागतो.

सात दरवाज्यांची वाट

शिवपुतळ्यापासून डाव्या बाजूच्या रस्त्याने चालत सुटल्यास डांबरी रस्ता आपणास गडाच्या पायऱ्यांपाशी घेऊन जातो . या वाटेने गडावर येतांना सात दरवाजे लागतात. पहिला महारदवाजा, दुसरा पीर दरवाजा, तिसरा परवानगीचा दरवाजा, चौथा हत्ती दरवाजा, पाचवा शिपाई दरवाजा, सहावा फाटक दरवाजा आणि सातवा कुलाबकर दरवाजा, या मार्गे किल्ल्यावर पोहचण्यासाठी दीड तास लागतो.

साखळीची वाट

या वाटेने गडावर यायच झाल्यास जुन्नर शहरात शिरल्यानंतर नव्या बसस्टँड समोरील रस्त्याने शिवपुतळ्यापाशी यावे. येथे चार रस्ते एकत्र मिळतात. डाव्या बाजूस जाणाऱ्या रस्त्याने साधारणतः एक किलोमीटर गेल्यावर रस्त्याच्या उजव्या कडेला एक मंदिर लागते. मंदिरसमोर जाणारी मळलेली पायवाट थेट शिवनेरी किल्ल्याच्या एका कातळभिंतीपाशी घेऊन जाते. भिंतीला लावलेल्या साखळीच्या साह्याने आणि कातळाट खोदलेल्या पाऱ्यांच्या साह्याने वर पोहचता येते. ही वाट थोडी अवघड असून गडावर पोहचण्यास पाऊण तास लागतो.

२) माहिती :

जीर्णनगर’. ‘जुन्नेर’ म्हणजेच जुन्नर हे शहर इसवीसनापूर्व काळापासून प्रसिद्ध आहे. जुन्नर ही शकराजा नहपानाची राजधानी होती. सातवाहन राजा गौतमीपुत्र सातकर्णी याने शकांचा नाश केला आणि जुन्नर व येथील सर्व परिसरावर आपले वर्चस्व प्रस्थापित केले. नाणेघाट हा पुरातन व्यापारी मार्ग. या मार्गावरून फार मोठ्या प्रमाणावर वाहतूक चालत असे. यावर नजर ठेवण्यासाठी या मार्गावरील दुर्गांची निर्मीती करण्यात आली. सातवाहनाची सत्ता स्थिरवल्यानंतर येथे अनेक ठिकाणी त्यांनी लेणी खोदवून घेतली. सातवाहनांनंतर शिवनेरी चालुक्य, राष्ट्रकूट या राजवटींच्या सत्तेखाली होता. ११७० ते १३०८ च्या सुमारास यादवांनी येथे आपले राज्य स्थापन केले. आणि याच काळात शिवनेरीला गडाचे स्वरूप प्राप्त झाले. नंतर इ.स. १४४३ मध्ये मलिक-उल-तुजार याने यादवांचा पराभव करून किल्ला सर केला. अशा प्रकारे किल्ला बहमनी राजवटीखाली आला इ.स.अ १४७० मध्ये मलिक-उल-तुजारचा प्रतिनिधी मलिक महंमद याने किल्ला नाकेबंदी करून पुन्हा सर केला. १४४६ मध्ये मलिक महंमदच्या वडिलांच्या मृत्युनंतर निजामशाहीची स्थापना झाली. पुढे १४९३ मध्ये राजधानी गडावरून अहमदनगरला हलवण्यात आली. इ.स. १५६५ मध्ये सुलतान मूर्तिजा निजामाने आपला भाऊ कासीम याला या गडावर कैदेत ठेवले होते. यानंतर १५९५ मध्ये किल्ला व जुन्नर प्रांत मालोजी राजे भोसले यांच्याकडे आला. जिजामाता गरोदर असताना जाधवरावांनी ५०० स्वार त्यांच्या सोबत देऊन त्यांना रातोरात शिवनेरीवर घेऊन गेले. ‘शिवनेरी गडावर श्रीभवानी सिवाई, तीस नवस जिजाऊने केला जे आपल्याला पुत्र झाला तर तुझें नांव ठेवीन. त्याऊपर शिवाजीराजे यांचा जन्म झाला. शके १५५६ क्षये नाम संवत्सरे वैशाख शुद्ध पंचमी चंद्रवार इ.स. १६३२ मध्ये शिवरायांनी गड सोडला आणि १६३७ मध्ये मोगलांच्या ताब्यात गेला. १६५० मध्ये मोगलांविरुद्धा येथील कोळ्यांनी बंड केले. यात मोगलांचा विजय झाला. इ.स. १६७३ मध्ये शिवरायांनी शिवनेरीचा किल्लेदार अजीजखान याला फितवून किल्ल्याला माळ लावून सर करण्याचा अयशस्वी प्रयत्न केला. इ.स. १६७८ मध्ये जुन्नर प्रांत लुटला गेला आणि मराठ्यांनी किल्ला घेण्याचा प्रयत्न केला मात्र अपयश पदरात पडले. पुढे ४० वर्षांनंतर १७१६ मध्ये शाहुमहाराजांनी किल्ला मराठेशाहीत आणला व नंतर तो पेशव्याकडे हस्तांतरीत करण्यात आला.

३) गडावरील पहाण्यासारखी ठिकाणे :

सात दरवाज्यांच्या वाटेने गडावर येतांना पाचवा म्हणजे शिपाई दरवाजा पार केल्यावर मुख्य वाटसोडून उजव्या पूढे गेल्यावर ‘शिवाई देवीचे’ मंदिर लागते मंदीराच्या मागे असणाऱ्या कड्यात ६ ते ७ गुहा आहेत. या गुहा मुक्कामासाठी अयोग्य आहेत. मंदिरात शिवाई देवीची मूर्ती आहे. शेवटच्या दरवाज्यातून गडावर प्रवेश केल्यावर समोरच अंबरखाना आहे. आजमितीस या अंबरखान्याची मोठ्या प्रमाणात पडझड झाली आहे. मात्र पूर्वी या अंबरखान्याचा उपयोग धान्य साठविण्यासाठी केला जात असे. अंबरखान्यापासून दोन वाटा निघतात. एक वाट समोरच असणाऱ्या टेकाडावर जाते. या टेकाडावर एक कोळी चौथरा आणि एक इदगा आहे. दुसरी वाट शिवकुंजापाशी घेऊन जाते. वाटेत गंगा, जमुना व याशिवाय पाण्याची अनेक टाकी लागतात. जिजाउंच्या पुढ्यात असलेला बालशिवाजी , हातातील छोटी तलवार फिरवीत आईला आपली भव्य स्वप्ने सांगत आहे, अशा आवीर्भातील मायलेकरांचा पुतळा ‘शिवकुंजा; मध्ये बसविला आहे. शिवकुंजासमोरच कमानी मशिद आहे आणि समोरच खाली पाण्याचे टाके आहे. येथून समोर चालत गेल्यास हमामखाना लागतो. येथूनच पुढे शिवजन्मस्थानाची इमारत आहे. ही इमारत दुमजली असून खालच्या खोलॊत जिथे शिवरायांचा जन्म झाला तेथे शिवरायांचा पुतळा बसविण्यात आला आहे. इमारतीच्या समोरच ‘बदामी पाण्याचे टाके’ आहे येथून पुढे जाणारा रस्ता कडेलोट टोकावर घेऊन जातो. सुमारे दिड हजार फुट उंचीचा ह्या सरळसोट कड्याचा उपयोग हा गुन्हेगारांना शिक्षा देण्यासाठी होत असे. गड फिरण्यास २ तास पुरतात. वर किल्ल्यावरून चावंड, नाणेघाट आणि जीवधन तसेच समोर असणारा वडूज धरणाचा जलाशय लक्ष्य वेधून घेतो.

४) खाण्याची सोय :

गडावर खाण्याची सोय नाही. जेवणाची सोय आपणच करावी. गंगा व जमुना या टाक्यांमध्ये बारामही पिण्याचे पाणी उपलब्ध आहे. 

५) राहण्याची सोय :

किल्ल्यावर शिवकुंजाच्या मागील बाजूस असणाऱ्या वऱ्हांड्यामध्ये १० ते १२ जणांची रहाण्याची सोय होते.

▬▬▬▬ Ⓜ💲🅿▬▬▬▬

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे उदगीर*

 🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

   🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

             पोस्ट क्रमांक-74

  🔹 महाराष्ट्रातील पर्यटन स्थळ🔹

   ════════════════

     *🔴 सिंधुदुर्ग किल्ला 🔴*

━━━━━━━━━━━━━━━━

*सिंधुदुर्ग किल्ला*

*१) जाण्याचा मार्ग*

सिंधुदुर्ग किल्ला मालवणपासून सुमारे अर्धा मैल समुद्रात आहे. ४८ एकर क्षेत्रात हा किल्ला आहे. 

*२) माहिती*

छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या आरमारी दलाचे आद्यस्थान मालवण येथील जंजिरा म्हणजे सिंधुदुर्ग किल्ला. महाराजांकडे ३६२ किल्ले होते. या सर्व किल्ल्यांचा पूर्वेस विजापूर, दक्षिणेस हुबळी, पश्चिमेस अरबी समुद्र आणि उत्तरेस खानदेश-वर्‍हाड या प्रदेशापर्यंतचा विस्तार होता. भुईकोट आणि डोंगरी किल्यांच्या बरोबरीने सागरी मार्गावरील शत्रूंची स्वारी परतून लावण्यासाठी जलदुर्गाची निर्मिती महत्त्वाची आहे, हे ओळखून शिवाजी महाराजांनी सागरी किल्ले निर्माण केले. चांगल्या, भक्कम आणि सुरक्षित स्थळांचा शोध घेऊन समुद्रकिनाऱ्यााची पाहणी झाली. इ.स. १६६४ साली मालवण जवळील कुरटे नावाचे काळा कभिन्न खडक असलेले बेट किल्ल्यासाठी निवडले. महाराजांच्या हस्ते किल्ल्यांच्या तटांची पायाभरणी झाली. आज मोरयाचा दगड या नावाने ही जागा प्रसिद्ध आहे. एका खडकावर गणेशमूर्ती, एकीकडे सूर्याकृती आणि दुसरीकडे चंद्राकृती कोरून त्या जागी महाराजांनी पूजा केली. असं म्हणतात की, किल्ला बांधण्यासाठी एक कोटी होन खर्ची पडले. उभारणीसाठी तीन वर्षांचा कालावधी लागला. ज्या चार कोळी लोकांनी सिंधुदुर्ग बांधण्यासाठी योग्य स्थळ शोधले, त्यांना गावे इनामे देण्यात आली. ऐतिहासिक सौदर्य लाभलेला सिंधुदुर्ग हा किल्ला ज्या कुरटे खडकावर तीन शतके उभा आहे, तो शुद्ध काळाकभिन्न खडक मालवण पासून सुमारे अर्धा मैल समुद्रात आहे. या खडकावर समुद्र मार्गानी व्यापलेले क्षेत्र सुमारे ४८ एकर आहे. त्यांचा तट २ मैल इतका आहे. तटाची उंची ३० फूट असून रूंदी १२ फूट आहे. तटास ठिकठिकाणी भक्कम असे एकंदर २२ बुरुज आहेत. बुरुजाभोवती धारदार खडक आहे. पश्चिमेस आणि दक्षिणेस अथांग सागर पसरला आहे. पश्चिमेकडे आणि दक्षिणेकडे तटाच्या पायात ५०० खंडी शिसे घातले असून या तटाच्या बांधणीस ८० हजार होन खर्ची पडले.

*३) गडावरील पाहण्यासारखे ठिकाण*:

सिंधुदुर्गचे प्रवेशद्वार पूर्वेस आहे. या जागी प्रवेशद्वार आहे हे लक्षात येत नाही. पाण्यातून मनुष्य तटाजवळ उतरला की उत्तराभिमुख एक खिंड दिसते. या खिंडेतून आत गेले की दुर्गाचा दरवाजा लागतो. हा दरवाजा भक्कम अश्या उंबराच्या फळ्यांपासून केला आहे. उंबराचे लाकूड दीर्घकाळ टिकते. त्याला सागाच्या लाकडाची जोड दिली आहे. आत गेल्यानंतर मारुतीचे छोटेखानी मंदिर आहे. तेथूनच बुरुजावर जाण्यासाठी मार्ग आहे. बुरुजावर गेल्यानंतर १५ मैलांचा प्रदेश सहज दिसतो. पश्चिमेकडे जरीमरीचे देऊळ लागते. आजही तेथे लोक वस्ती करून राहतात. श्री शिवराजेश्वरांचे देवालय व मंडपात महाराजांची अन्यत्र कुठल्याही किल्ल्यावर न दिसणारी बैठी प्रतिमा फक्त येथे दिसते. सिंधुदुर्ग किल्ल्याचे प्रमुख वैशिष्ट्य म्हणजे या किल्ल्यात आजही दर बारा वर्षांनी रामेश्वराची पालखी शिवराजेश्वर येथे येते. इंग्रजानी हा किल्ला ताब्यात घेतल्यानंतर काही प्रमाणात तो उद्ध्वस्त करून टाकला. किल्यांच्या बांधणीसाठी वापरण्यात आलेला चुना आजही दिसतो. मराठ्यांचा भगवा ध्वज आणि त्यांचा ध्वजस्तंभ २२८ फूट उंच होता. त्यामुळे समुद्रातून दूरवर तो ध्वज सहज दृष्टीस पडत होता. ध्वजाला पाहून मच्छिमार खडकापासून लांब राहत असत. गडावर ठिकठिकाणी तोफा ठेवण्याच्या जागा आहेत. बंदुका रोखण्यासाठी तटाला भोके ठेवली आहे. सैनिकांसाठी पायखाने आहेत. छत्रपती शिवाजी महाराजांनी ३०० वर्षापासून सार्वजनिक स्वच्छतेचा संदेश यातून दाखविला आहे, हे विशेष होय. कोकणातील सिंधुदुर्ग किल्ल्याची उभारणी ही छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या दृष्टीने अत्यंत महत्त्वाची मानली जाते. सिंधुदुर्ग जिल्ह्याचा स्मृतिमय इतिहास म्हणजे हा किल्ला आहे. असंख्य मावळ्यांच्या साक्षीने आणि परिश्रमाने समुद्रात हा किल्ला उभा केला तो आजही पर्यटकांना विशेष आकर्षित करतो. मुख्य म्हणजे या किल्ल्याच्या परिसरात गोड्या पाण्याच्या तीन विहिरी आहे. त्यांची नावे दूधबाव, दहीबाव आणि साखरबाव अशी आहेत.ह्या विहिरींचे पाणी चवीला अत्यंत गोड लागते. किल्ल्याच्या बाहेर खारे पाणी आणि आत गोडे पाणी हा निसर्गाचा एक चमत्कारच मानला पाहिजे. यामुळे किल्ल्यावर रहाणे सुलभ झाले आहे. पाण्याचा अतिरिक्त साठा करण्यासाठी एक कोरडा तलाव बांधण्यात आला होता. सध्या यातील वापर पावसाळ्यात पिकवला जाणारा भाजीपाला व कपडे धुण्यासाठी होतो

*४) राहण्याची सोय*

गडावर राहण्याची सोय नसली तरी संपूर्ण किल्ला दोन ते तीन तासात बघून बोटीने किनार्‍यावर परतता येत असल्याने राहण्याची गरज नाही.

*8५) खाण्याची सोय*

गडावर जेवणाची सोय नाही. जेवणाची सोय आपण करावी.

  📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

     *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल🌀*

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

        *📱9421901611📱*

       ════════════════

         ➖➖Ⓜ💲🅿➖➖

▬▬▬▬ Ⓜ💲🅿▬▬▬▬

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे उदगीर*

 🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

   🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

             पोस्ट क्रमांक-73

  🔹 महाराष्ट्रातील पर्यटन स्थळ🔹

   ════════════════

      *🔴 पन्हाळा किल्ला 🔴*

━━━━━━━━━━━━━━━━

*पन्हाळा किल्ला*

*१) जाण्याचा मार्ग*

किल्ल्यावर जाण्यासाठी कोल्हापूर मार्गे गाडीने १ तास लागतो.  

मुंबई-कोल्हापूर -पन्हाळा ४२८ किलोमीटर (By road)

*२) माहिती*

हा किल्ला प्रथम शिलाहार भोज राजा नृसिंह याच्या कारकिर्दीत बांधण्यात आला. हा किल्ला पूर्वी नाग जमातीतील लोकांकडे होता. याचे पहिले नावष ‘पन्नग्नालय’ अफजलवधा नंतर १८ दिवसातच शिवरायांनी हा किल्ला २८ नोव्हेंबर १६५९ ला घेतला. किल्ला विजापुररांच्या ताब्यात पडला पण राजांनी तो पुन्हा घेतला. २ मार्च १६६० मध्ये किल्ल्यास सिद्धी जौहरचा वेढा पडला. १६७३ मध्ये कोंडाजी फर्जंद या बरोबर सैन्य पाठवून भेदनितिचा उपयोग करून किल्ला ताब्यात घेतला. पुढे १७१० मध्ये पन्हाळा कोल्हापूरची राजधानी झाली नंतर १८४४ मध्ये किल्ला इंग्रजांच्या ताब्यात गेला.

*३) गडावरील पहाण्यासारखी ठिकाणे*

*राजवाडा*

हा ताराबाईचा वाडा होय. वाडा प्रेक्षणीय असून यातील देवघर बघण्यासारखे आहे. आज यात नगरपालिका कार्यालय पन्हाळा हायस्कूल व मिलेट्री बाईज होस्टेल आहे.

*सज्जाकोठी*

राजवाड्यावरून पुढे गेल्यावर ही कोठीवजा इमारत दिसते. याच इमारतीस संभाजी राजांना शिवरायांनी या प्रांताचा कारभार पहाण्यास ठेवले होते. शिवरायांची गुप्त खलबते येथेच चालत.

*राजदिंडी*

ही दुर्गम वाट गडाखाली उतरते. याच वाटेचा उपयोग करून शिवराय सिद्धी जौहरचा वेढ्यातून निसटले. हीच विशाळगडावर जाणारी एकमेव वाट आहे. याच दरवाजातून ४५ मैलांचे अंतर कापून महाराज विशाळगडावर पोहचले.

*अंबारखाना*

अंबारखाना हा पूर्वीचा बालेकिल्ला. याच्या सभोवती खंदक आहे येथेच गंगा, यमुना आणि सरस्वती अशी तीन धान्यकोठारे आहेत. यात वरी, नागली आणि भात असे सुमारे २५ हजार खंडी धान्य मावत असे. याशिवाय सरकारी कचेऱ्या, दारूगोळा आणि टाकसाळ वैगरे होती.

*चार दरवाजा*

हा पूर्वकडील अत्यंत मोक्याचा व महत्वाचा दरवाजा होय. इ.स. १८४४ मध्ये हा इंग्रजांनी पाडून टाकला. थोडे भग्नावशेष आज शिल्ल्क आहेत. येथेच ‘शिवा काशीद’ यांचा पुतळा आहे.

*सोमाळे तलाव*

गडाच्या पेठेलगत हे एक मोठे तळे आहे. तळ्याच्या काठावर सोमेश्वर मंदिर आहे. ह्या मंदिराला महाराजांनी व त्याच्या सहस्त्र मावळ्यांनी लक्ष्य चाफ्यांची फुले वाहिली होती.

*रामचंद्रपंत अमात्य यांची समाधी*

सोमेश्वर तलावापासून थोडे पुढे गेल्यावर दोन समाध्या दिसतात. त्यातील उजवीकडची रामचंद्रपंत अमात्य व बाजूची त्यांच्या पत्नीची.

*रेडे महाल*

याच्याच बाजूला एक आडवी इमारत दिसते. त्यास रेडे महाल म्हणतात. वस्तुतः ही पागा आहे मात्र त्यात नंतर जनावरे बांधत म्हणून त्याला रेडे महाल म्हणत.

*संभाजी मंदिर* 

त्याच्यापुढे ही एक छोटी गढी व दरवाजा आहे हे संभाजी मंदिर आहे.

*धर्मकोठी*

संभाजी मंदिरापुढे गेल्यावर ही एक झोकदार इमारत दिसते. ती धर्मकोठी . सरकारातून धान्य आणून येथे यथायोग्य दानधर्म करत.

*अंदरबाव*

तीन दरवाज्याच्या वरच्या बाजूला माळावर एक तीन कमानीची, काळ्या दगडांची वास्तू दिसते. ही वास्तू तीन मजली आहे. सर्वात तळाला खोल पाण्याची विहीर आहे. तर मधला मजला रा पेस आहे त्यातून तटाबाहेर जाण्यासाठी खिडकीवजा चोर दरवाजा दिसतो.

*महालक्ष्मी मंदिर*

राजवाड्यातून बाहेर पडल्यावर नेहरू उद्यानाच्या खालच्या बाजूस महालक्ष्मी मंदिर आहे. हे गडावरील सर्वात प्राचीन मंदिर आहे. ह्याच्या बांधणीवरून ते साधारण १००० वर्षापूर्वीचे असावे. राजा गंडारित्य भोज याचे हे कुलदैवत होय.

*तीन दरवाजा*

हा पश्चिमेकडील सर्वात महत्त्वाचा दरवाजा. दरवाज्या वरील नक्षीकाम प्रेक्षणीय आहे. इ.स. १६७६ मध्ये कोंडाजी फर्जदने येथूनच अवघ्या ६० मावळ्यानिशी किल्ला जिंकला.

*बाजीप्रभुंचा पुतळा*

एस.टी थांब्यावरून थोडे खाली आल्यावर एका ऐसपैस चौकात वीररत्न बाजीप्रभु देशपांडे ह्यांचा आवेशपूर्ण पुतळा आहे.

*५) राहण्याची सोय*

किल्ल्यावर राहण्यासाठी निवासस्थाने हॉटेल्स आहेत.

*६) जेवणाची सोय*

जेवणाची सोय निवासस्थानांमध्ये होते, पिण्याच्या पाण्याची सोय आहे.

  📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖➖

     *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल🌀*

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

        *📱9421901611📱*

       ════════════════

         ➖➖Ⓜ💲🅿➖

▬▬▬▬ Ⓜ💲🅿▬▬▬▬

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे उदगीर*

 🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

   🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

             पोस्ट क्रमांक-72

  🔹 महाराष्ट्रातील पर्यटन स्थळ🔹

   ════════════════

    *🔴 विशाळगड किल्ला 🔴*

━━━━━━━━━━━━━━━━

*विशाळगड किल्ला*

*१) जाण्याचा मार्ग*

विशाळगड हा किल्ला कोल्हापूरच्या वायव्येस 76 कि.मी. अंतरावर वसलेला आहे. सह्याद्री पर्वतरांग आणि कोकण यांच्या सीमेवर तसेच आंबा घाट आणि अनुस्कुरा घाट यांना वेगळ्या करणाऱ्या डोंगरावर किल्ले विशाळगड उभा आहे.

*२) माहिती*

इ.स.१४५० च्या सुमारास बहमणी राज्याचा एक सुभेदार हा प्रांत काबीज करण्यासाठी आला. हा सरदार म्हणजे मलीक उत्तुजार होय त्याने प्रथम पन्हाळ्या किल्ल्यावरील शिर्क्यांना जेरीस आणले. शिर्क्यांनी मलीक उत्तुजाराला विशाळगडाचे आमिष दाखवले. शिर्के यांच्या मार्गदर्शनाखाली मलीक उत्तुजारची सात हजाराची फौज विशाळगडाच्या निबिड अरण्यात येऊन दाखल झाली. अतिशय अडचणीच्या जागेवर सैन्यासकट मलीक उत्तुजारला आणल्यावर विशाळगडावरील शंकरराव मोरे यांनी जोरदार हल्ला केला. शिर्के आणि मोरे यांनी कात्रीत सापडलेल्या मलीक उत्तुजारला सात हजार सैन्यासकट त्यांच्या आक्रमणापासून मुक्त केला. यासैन्यातील एक सरदार मलीक रैहान होता. त्याचीच कबर विशाळगडावर आहे असे जाणकारांचे मत आहे.

इ.स. १६६० मधे आदिलशाही सरदार सिद्धी जैहर याने शिवरायांना पन्हाळगडावर कोंडले होते. या कोंडीतून शिवराय चतुराईने निसटले. त्याचा पाठलाग करीत सिद्धी मसूद आला. त्या सिद्धी मसूदला थोपवण्याचा महान पराक्रम बाजीप्रभु यांनी केला. महाराज विशाळगडावर सुखरुप पोहोचले. या आणि अशा अनेक रोमहर्षक घटनांचा साक्षीदार विशाळगडाचा किल्ला आहे. 

*३) गडावरील पाहण्यासारखी ठिकाणे*

वाहनतळावरून गडाकडे जाण्यासाठी एकच वाट आहे. वाटेवरील लोखंडी पूल ओलांडल्यानंतर पायऱ्यांची चढण सुरू होते. चढताना ढासळलेले बुरूज दिसतात. साधारण 30 मिनिटे चालल्यानंतर आपण गडाच्या सपाटीवर येऊन पोहोचतो. गडावर "हजरत मलिक रिहान' यांचा दर्गा आहे. दरवर्षी इथे हजारो भाविक भेट देतात. याशिवाय गडावर वीररत्न बाजीप्रभू देशपांडे आणि फूलाजी प्रभू देशपांडे यांची समाधी आहे. काळाच्या ओघात किल्ल्याची बरीच पडझड झाली असून सध्या गडावर कोणतेही अवशेष शिल्लक नाहीत. या शिवाय छत्रपती राजाराम महाराज यांच्या तृतीय पत्नी अंबीकाबाई यांचे स्मारक आहे.

*४)राहण्याची सोय*

येथे राहण्याची सोय होऊ शकते.

*५) जेवणाची सोय*

येथे जेवणाची सोय आहे. हॉटेल्स उपलब्ध आहेत.

  📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

     *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल🌀*

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

        *📱9421901611📱*

       ════════════════

         ➖➖Ⓜ💲🅿➖➖

▬▬▬▬ Ⓜ💲🅿▬▬▬▬

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे उदगीर*

 🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

   🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

             पोस्ट क्रमांक-71

  🔹 महाराष्ट्रातील पर्यटन स्थळ🔹

   ════════════════

     *🔴 कोरलाई किल्ला 🔴*

━━━━━━━━━━━━━━━━

*कोरलाई किल्ला*

*१) जाण्याचा मार्ग*

कोरलाई गाव हे अलिबाग - मुरुड या मार्गावर अलिबाग पासून २२ कि.मी. अंतरावर आहे. कोरलाईला रोह्याकडूनही येणाराही मार्ग आहे. रोहा-मुरुड हा मार्ग कोरलाई गावाजवळून जातो. सर्वप्रथम आपल्याला रेवदंड्याला पोहोचावे लागते. इथे राज्य परिवहन मंडळाची वाहतूक सेवा उपलब्ध आहे. इथून कोर्लई गावात आपण रिक्षाने २० मिनिटांत गडाच्या पायथ्याशी पोहोचतो. अथवा मुरुड-जंजिऱ्याला जाणारी बस आपल्याला गावाच्या वेशीवर सोडते. गडाच्या पायथ्याशी एक सुंदर समुद्रकिनारा आहे. गडावर आपण दोन वाटांद्वारे पोहोचू शकतो. एक आहे समुद्रकिनाऱ्यावरून, इथून पायऱ्या चढून आपण ४० मिनिटांत कोर्लईच्या गडमाथ्यावर पोहोचतो.

*२) माहिती*

हा किल्ला १५२१ मध्ये दियोगु लोपिश दि सिकैर या पोर्तुगीज गव्हर्नरने निजामशहाकडे रेवदंड्याजवळच्या चौलच्या खडकावर धक्का आणि क्रुसाची बातेरी बांधण्याची परवानगी मागितली आणि तो बांधला. रेवदंडा हे पोर्तुगीजांच्या मुख्य ठाण्यापैकी एक. इथे एक मजबूत कोट आहे. १५९४ साली पहिला बुऱ्हाण निजाम गेल्यावर निर्माण झालेल्याअस्थिरतेचा फायदा उचलून फिरंग्यांनी चौलच्या खडकावर तटबंदी बांधण्याचा प्रयत्न केला. हुसेन निजामाने यास नकार दर्शवला आणि स्वतःच एक बळकट दुर्ग उभारण्याचे ठरवले. एका संघर्षात दोघांनी पड खाल्ली आणि तह झाला. ठरले असे की निजामाने किल्ला बांधू नये. आणि पोर्तुगीझांनी काही सागरी उपद्रव देऊ नये. पण दुसऱ्या बुऱ्हाण निजमाने मात्र पोर्तुगीझांना न जुमानता इथे पक्का किल्ला बांधला एकदा फत्तेखान या सरदाराने रेवदंड्यावर तोफा झाडल्या आणि पोर्तुगीजांना शह देण्याचा प्रयत्न केला. पोर्तुगीझांना कुमक अपुरी पडली, म्हणून त्यांनी आणखी मागवली. आणि प्रत्युत्तर म्हणून कोर्लईवरच हल्ला केला. पोर्तुगीझ गडाखालच्या पेठेत घुसले आणि त्यांनी निजामाचा एक हत्ती मारला. शेवटी त्यांनी गड घेतला. गड घेतल्यावर मात्र त्यांना कडक बंदोबस्त करावा लागला. एका उल्लेखानुसार इथे १६०२ साली ८००० शिबंदी होती. एवढ्या साऱ्या व्यापामुळे त्यांनी बालेकिल्ला ठेवून बरेचसे बांधकाम पाडले. १६८३ मध्ये संभाजी महाराजांनी कोर्लई घेण्याचा अयशस्वी प्रयत्न केला. १७३९ साली चिमाजी अप्पाने सुभानराव माणकराला कोर्लईवर पाठवले. आणि वर्षभरातच किल्ला हाती लागला. मराठ्यांनी बुरुजांची नावे बदलून सां दियागोचे नाव पुस्ती बुरूज , आणि सां फ्रांसिसकुचे नाव ठेवले गणेश बुरुज.

*3) गडावरील पाहाण्यासारखी ठिकाणे*

इथल्या प्रवेशद्वारातून आत गेल्यावर 8आपण फक्त १० मी. रुंद अश्या जागेवर फिरतो. ह्या बालेकिल्यावरून दर्शन होते ते एका विहंगम दृश्याचे. एका बाजूला 8निळ्याशार सागरावर छोट्या-छोट्या होड्या दिसतात, तर एकीकडे आपण खाडी आणि सागर यांची भेट झालेली पाहतो. इथे एक उत्तराभिमुख चर्चचे अवशेष आहेत. आता आपण उत्तरेकडे वळतो. सर्वप्रथम आपल्याला दोन बुरुजांनी संरक्षित असलेल्या दरवाज्यातून आत जावे लागते. त्यापैकी समुद्राकडे तोंड करून असलेल्या बुरुजाचे नाव आहे सां दियागो आणि खाडीकडे असणाऱ्या बुरुजाचे नाव आहे सां फ्रांसिस्कु. इथे काही अवशेष आपल्याला आढळतात. मुख्य बालेकिल्ल्याच्या खाली पश्चिमेकडे तटबंदी जवळ दारुकोठा आहे. पश्चिम आण उत्तर तटबंदीला तोफा स्थानापन्न केल्या होत्या. इथे ७० तोफा आणि ८००० शिबंदी असल्याचे उल्लेख आपल्याला आढळतात. आता जरा उत्तरेला वळलो की आपण इथल्या माचीवर पोहोचतो. यास क्रुसाची बातेरी किंवा सांताक्रुज म्हणतात. ही अंदाजे तीन मी. लांब माची आहे. थोडक्यात हा पोर्तुगीज धाटणीचा किल्ला आपल्याला सहजच त्याच्या सौंदर्यात रममाण होण्यास भाग पडतो.

*४) राहण्याची सोय*

गडावर राहण्याची सोय नाही आहे. गावात राहण्यासाठी मिळू शकते.

*५) खाण्याची सोय*

गडावर काही खाण्याची सोय नाही, जेवणाची सोय आपल्यालाच करावी लागते, पाणी सुद्धा आपण घेऊन जावे.

  📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

     *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल🌀*

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

        *📱9421901611📱*

       ════════════════

         ➖➖Ⓜ💲🅿➖➖

▬▬▬▬ Ⓜ💲🅿▬▬▬▬

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे उदगीर*

 🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

   🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

             पोस्ट क्रमांक-70

  🔹 महाराष्ट्रातील पर्यटन स्थळ🔹

   ════════════════

      *🔴 औंढा नागनाथ 🔴*

━━━━━━━━━━━━━━━━

*औंढा नागनाथ*

*माहिती :*

औंढा नागनाथ हे भारतातील महाराष्ट्र राज्यातील हिंगोली जिल्ह्यातीले एक तालुका आहे. हे ज्योतिर्लिंग क्षेत्र आहे. आमर्दक असे याचे प्राचीन नाव आहे. ही एक शिवाची उपाधी असून, या नावाचा एक शैवपंथही अस्तित्वात होता. यातूनच या स्थलनामाची उत्पत्ती झाली. 'आमर्दक सन्तान' या नावाने ओळखल्या जाणार्‍या शैव अनुयायांचे हे मुख्य पीठ असून, त्याचा प्रसार सातव्या ते अकराव्या शतकात गुजराथ, राजस्थान आणि मध्य प्रदेश या भागांतही झाला होता. भारतातील पवित्र बारा ज्योतिर्लिंगापैकी आद्य ज्योतिर्लिंग मानल्या जाणार्‍या नागनाथ (नागेश्वर) मंदिरासाठी औंढा हे गाव प्रसिद्ध आहे. या गावात एकेकाळी आमर्दक सरोवर होते. हे मंदिर एका विस्तीर्ण २९० X १९० फुटी आवारात असून त्याभोवती एक मोठा परकोट आहे. परकोटाला चार प्रवेशद्वारे असून त्यातील उत्तरेकडील प्रवेशद्वारावर नगारखाना आहे. तेच मुख्य प्रवेशद्वार होय. आवारातच एक पायविहीर असून तिचा नागतीर्थ असा उल्लेख केला जातो. सासू-सुनेची बारव असेही तिला म्हणतात. मुख्य मंदिराची लांबी १२६ फूट, रुंदी ११८ फूट आणि उंची ९६ फूट आहे. मंदिराच्या पश्चिमेस नामदेव महाराजांचे मंदिर व सभामंडप आहे. औंढा हे संत नामदेवाचे गुरु विसोबा खेचर यांचेही गाव आहे. त्यांची समाधी या परिसरातच आहे.

*जवळचे ठिकाण ‌: हिंगोली*

*हिंगोली ते औंढा नागनाथ 11 km*

  📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

     *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल🌀*

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

        *📱9421901611📱*

       ════════════════

         ➖➖Ⓜ💲🅿➖➖

▬▬▬▬ Ⓜ💲🅿▬▬▬▬

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे उदगीर*

 🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

   🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

             पोस्ट क्रमांक-69

  🔹 महाराष्ट्रातील पर्यटन स्थळ🔹

   ════════════════

           *🔴 वैजनाथ 🔴*

━━━━━━━━━━━━━━━━

*वैजनाथ*

*माहिती :*

वैजनाथ हे बारा ज्योतिर्लिंग मंदिरांपैकी एक आहे. हे ज्योतिर्लिंग भारतातील बीड जिल्ह्यात असून परळी वैजनाथ हे दक्षिण मध्य रेल्वेवरील एक स्टेशनही आहे. परळी वैजनाथ हे परळी वैद्यनाथ म्हणूनही ओळखले जाते. परळी येथील वैजनाथ मंदिर प्रसिद्ध असून भारतातील १२ ज्योतिर्लिंगांत परळीच्या वैजनाथ ज्योतिर्लिंगाचे स्थान जागृत समजले जाते. हे मंदिर देवगिरीच्या यादवांच्या काळात त्यांचा प्रधान श्रीकरणाधिप हेमाद्री याने बांधले आहे, असे म्हणतात. पुण्यश्लोक राणी आहिल्याबाई होळकरांनी या मंदिराचा जीर्णोद्धार केला. हे मंदिर चिरेबंदी असून भव्य स्वरूपाचे आहे. मंदिराच्या परिसरात लांबलचक असलेल्या पायर्‍या व भव्य प्रवेशद्वार ही लक्ष वेधून घेण्यासारखी ठिकाणे आहेत. मंदिराचा गाभारा व सभामंडप हे एकाच पातळीवर असल्यामुळे सभामंडपातून ज्योतिर्लिंगाचे दर्शन होऊ शकते. इतरत्र कोठेही नाही, पण फक्त वैजनाथ इथे देवाला स्पर्श करून दर्शन घेता येते. मंदिराच्या परिसरात तीन मोठी कुंडे आहेत. मंदिरापासून जवळच तीन किलोमीटर अंतरावर ब्रह्मनदीच्या किनारी ३०० फूट उंचावरील जिरेवाडी येथे सोमेश्वर मंदिर आहे. 

*जवळचे ठिकाण*

 *अंबेजोगाईपासून परळी वैजनाथ २५ कि. मी. अंतरावर आहे. तर परभणीपासून ६० कि.मी. अंतरावर आहे. या ठिकाणांपासून वैजनाथला जाण्यासाठी वाहनाची सतत सोय आहे. परळी येथे एक औष्णिक विद्युतकेंद्र आहे. येथे औद्योगिक वसाहत असून औद्योगिकदृष्ट्या परळी झपाटयाने विकसित होत आहे*

  📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

     *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल🌀*

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

        *📱9421901611📱*

       ════════════════

         ➖➖Ⓜ💲🅿➖➖

▬▬▬▬ Ⓜ💲🅿▬▬▬▬

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे उदगीर*

 🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

   🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

             पोस्ट क्रमांक-68

  🔹 महाराष्ट्रातील पर्यटन स्थळ🔹

   ════════════════

           *🔴 तूळजापूर 🔴*

━━━━━━━━━━━━━━━━

*तुळजापूर*

*माहिती :*

उस्मानाबाद जिल्ह्यातील तुळजापूर तीर्थ समुद्रसपाटीपासून २६०० फुट इंच असून येथील भवानी मातेचे मंदीर बालाघाट डोंगरच्या कडेपठारावर वसले आहे. या डोंगराचे पूराण ग्रंथातील जुने नाव यमुनागिरी असे होते. कालांतराने या स्थानी चिंचेची झाडे असल्यामुळे त्याचे नामकरण चिंचपूर झाले. नंतर तुळजाभवानीच्या नावाने लोक तुळजापूर म्हणू लागले.संपूर्ण भारतात कुलदेवता म्हणून या देवीला मान आहे. कृतयुगात-अनुभूतीसाठी, त्रेत्रायुगात-श्रीरामचंद्रासाठी, द्वापारयुगात-धर्मराजासाठी व कलियुगात-छत्रपती शिवरायांसाठी आशीर्वादरूप ठरलेली ही भवानी भक्ततारिणी, वरप्रसादिनी आहे. अनेक प्रदेशांतून विविध जाती-पंथांचे भाविक इथे येतात. एवढेच नव्हे तर मातेचे भक्त हिंदुस्थानातचं नव्हे तर परदेशातही आहेत. हे स्थान उस्मानाबाद जिल्ह्यात असून उस्मानाबाद व सोलापूर ही जवळची रेल्वे स्थानके आहेत.

कृतयुगात कर्दभ नावाचे तपोनिष्ठ ऋषी होऊन गेले. त्यांची पत्नी अनूभुती रुपसंपन्न असून पतिव्रता होती. सुदैवाने तिला पुत्ररत्न प्राप्त झाले. परंतु त्यांचा सुखी संसार फार काळ टिकला नाही. कारण कर्दभ ऋषींनी लवकरच इह्लोकीची यात्रा संपविल्यामुळे अनुभुतिने सति जाण्याचा निर्णय घेतला; परंतु अल्पवयीन पुत्राला मागे सोडून पतिसोबत सहगमन करू नये असे ऋषींनी शास्त्राचा आधार घेऊन सांगितले असता अनुभूतीने आपल्या पुत्राला गुरुगृही सोडुन ती मेरू पर्वतानजिक असलेल्या मंदाकिनी नदीच्या परिसरात गेली. आणि तिथे आश्रम बांधून तिने तपश्चर्या सुरू केली. तिची तपश्चर्या सुरू असताना कुकर नावाचा दैत्य तिच्या अप्रतिम सौंदर्यावर लूब्ध झाला. त्याच्या मनात पापवासना निर्माण होऊन त्याने तिला स्पर्श केला त्यामुळे तिची समाधी भंग पावली. दैत्याने काही अनुचित प्रकार करु नये म्हणून तिने आदिशक्तिचा धावा केला. यासाठी की शक्तीने या दैत्याच्या तावडीतून आपली सुट्का करावी आणि खरोखरच देवी भवानी मातेच्या रुपाने त्वरित धावून आली. तिने दैत्याशी युदध केले. दैत्यही महिषाचे रूप घेऊन आला. तेव्हा देविने त्रिशुळाने त्याचे शीर वेगळे केले. ही भवानी देवी वेळीच अनुभूतीच्या रक्षणासाठी त्वरित धावून आल्यामुळे तिला त्वरिता असे नाव पडले. कालांतराने त्वरिताचे-तुरजा व त्याचे पुढे तुळजा झाले. निजामशाही असो किंवा आदीलशाही असो कोणीही धार्मिक बाबतीत हस्तक्षेप करीत नसत. 1920 पर्यंत या गावात एकही धर्मशाळा नव्हती. त्या साली गावची लोकसंख्या सूमारे 5000 इतकी होती. भवानी मातेच्या मंदिरात जाण्यासाठी काही पायऱ्या उतरल्यानंतर महाद्वार लागते. त्यावरील काही शिल्प हेमाड्पंथी असून तिथे नारद मुनींचे दर्शन घडते. पुढे गेल्यावर कल्लोळ तीर्थ लागते. देवी इथे आल्यानंतर जेव्हा या तीर्थाची निर्मिती केली. तेव्हा पृथ्वीवरील सर्व उदकतीर्थे या तिर्थास धावून आल्यामुळे त्यांचा एकच कल्लोळ झाला. यास्तव या तीर्थास ’कल्लोळ तीर्थ’ म्हणतात. या तीर्थापसून समोरच गोमुख तीर्थ लागते. त्यातून अहोरात्र पाण्याचा प्रवाह वाहतो. त्याचप्रमाणे श्रीदत्ताचे हस्तप्रक्षालनाचे ठिकाण आहे. पूढे गेल्यावर अमृतकुंड लागते. त्याच्या अलीकडे गणेश मंदिर आहे. येथे सिद्धीविनायक आहे. नंतर निंबाळकर दरवाजा लागतो. दरवाजा ओलांडून आत गेले असता मातेचा कळस नजरेस पडतो. हा कळस पंचधातूपासून बनविला आहे. मंदिराच्या दर्शनी बाजुस होमकुंड आसून त्यावर शिखर बांधले आहे. मंदीराचा सभामंडप सोळाखांबी असून पश्चिम दिशेला मातेचा गाभारा आहे. इतिहास व पुरातत्त्वदृष्ट्या हे मंदिर राष्ट्रकुट अथवा यादवकालीन मानले जाते. गाभाऱ्याचे मधोमध चांदीच्या सिंहासनावर आरूध झालेली भवानी मातेची मूर्ती गंडकी शिळेची असून तिने विविध शस्त्रे धारण केलेली आहेत. देविने एका हातात महिषासुराची शेंडी धरली आहेत. तर दुसऱ्या हाताने त्याच्या बरगडीत त्रिशुल खुपसला आहे. तिच्या उजव्या पायाखाली महिषासूर व डाव्या बाजुला सिंह आणि पूराण सांगणारी मांर्केडेय ऋषीची मुर्ती दिसते. देविच्या उजव्या खांद्याजवळ चंद्र व डाव्या खांद्याजवळ सुर्य कोरलेला दिसतो. देविला स्पर्श कोणालाही करता येत नाही. देवीची पूर्वी 3 वेळा पूजा केली जात. आता मात्र सकाळ-संध्याकाळ अशी 2 वेळा पूजा केली जाते.‍ गाभाऱ्याच्या उत्तरेस शयनगृह असून त्यात मातेसाठी एक चांदीचा पलंग ठेवला आहे. तसेच दक्षिण दिशेला देविचे न्हाणीघर आहे. आश्विन शुद्ध प्रतिपदा ते अष्ट्मी, पौष शुद्ध प्रतिपदा ते अष्ट्मी व भाद्रपद वद्य अष्ट्मी ते अमावस्या अशी देविची तीन शयन वर्षे ठरली असून इतर वेळी ती अष्टौप्रहर जागृत असते.(असे इतरत्र आढ्ळत नाही)

 

*ठिकाण  :*

*उस्मानाबाद वरून तुळजापूर अंतर १९ कि. मी. आहे. व सोलापूर येथून ४५ कि. मी. आहे. सोलापूर, उस्मानाबाद, औरंगाबाद, जळगाव, मुंबई, पुणे, कोल्हापूर या ठिकाणांहून तुळजापूरला जाण्यासाठी थेट बसची सोय आहे*

  📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

     *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल🌀*

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

        *📱9421901611📱*

       ════════════════

         ➖➖Ⓜ💲🅿➖➖

▬▬▬▬ Ⓜ💲🅿▬▬▬▬

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे उदगीर*

 🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

   🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

             पोस्ट क्रमांक-67

  🔹 महाराष्ट्रातील पर्यटन स्थळ🔹

   ════════════════

           *🔴 सप्तशृंगी 🔴*

━━━━━━━━━━━━━━━━

*सप्तशृंगी*

*माहिती :*

नाशिक जिल्ह्यातील वणी येथे सप्तशृंगी देवीचे मंदिर आहे. पुराणात उल्लेखलेल्या १०८ पीठांपैकी महाराष्ट्रात असलेल्या देवीच्या साडेतीन पीठांपैकी ते अर्धे पीठ आहे, अशी मान्यता आहे. सप्तश्रृंगगडावर देवीचे भव्य असे मंदिर आहे. देवीची मूर्ती अतिभव्य असून अठरा हातांची आहे. शुंभनिशुंभ व महिषासुर या असुरांचा नाश केल्यानंतर तप-साधनेसाठी देवीने या गडावर वास्तव्य केले होते. पुराणकालातील विविध धर्मग्रंथात देवीचे वर्णन आढळते. श्री सप्तशृंगीदेवीस महाकाली,महालक्ष्मी व महासरस्वती चे ओंकाररूप मानले जाते. सप्तश्रृंगगडावर देवीच्या मंदिरासोबत अनेक प्राचीन मंदिरे आहेत. गडावर विविध उत्सव मोठ्या भक्तिभावाने साजरे होतात. देवीची मूर्ती आठ फूट उंचीची असून शेंदूराने लेपलेली आहे. नाकात नथ,कर्णफुले, मंगळसुत्र,कमरपट्टा,तोडे परिधान केलेल्या श्री सप्तशृंगीदेवीचे रूप पाहून तुमचे मन भरून येल.

*ठिकाण :*

*जवळचे स्टेशन : नाशिक*

  📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

     *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल🌀*

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

        *📱9421901611📱*

       ════════════════

         ➖➖Ⓜ💲🅿➖➖

▬▬▬▬ Ⓜ💲🅿▬▬▬▬

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे उदगीर*

 🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

   🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

             पोस्ट क्रमांक-66

  🔹 महाराष्ट्रातील पर्यटन स्थळ🔹

   ════════════════

           *🔴 एकविरा 🔴*

━━━━━━━━━━━━━━━━

*एकविरा*

*माहिती :*

नवसाला पावणारी ही देवी. आदिमाता श्री रेणुका हिच एकविरा माता होय. कान्यकुब्ज येथील राजा रेणु याने पुत्रकामेष्टी यज्ञ केला होता. पुढे त्याला कन्यारत्न झाले. तिचे नाव रेणुका असे ठेवले. ती वयात आल्यावर , पित्याने तिचे स्वंयवर मांडले. स्वंयवरात तिने जमदग्नी ऋषीना वरमाला घातली. या जोडप्याला पुढे पाच मुलगे झाले. रुमावंत, सुशेषा, वसु, विश्वावसु आणि परशुराम. यातील परशुरामाने २१ वेळा पृथ्वी नि:क्षत्रिय करण्याचा पराक्रम केला. अशा वीर पुत्राची माता ती एकविरा असे म्हटले जाते.  

चेहऱ्यावर हास्य असलेली आणि डोळ्यात नेहमी तेज असणारी अशी या देवीची मूर्ती बघून मन भरून येल.

*ठिकाण*

*जवळचे स्टेशन : कार्ला*

*लोणावळा ते एकविरा देवी मंदिर 11 km*

  📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

     *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल🌀*

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

        *📱9421901611📱*

       ════════════════

         ➖➖Ⓜ💲🅿➖➖

▬▬▬▬ Ⓜ💲🅿▬▬▬▬

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे उदगीर*

 🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

   🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

             पोस्ट क्रमांक-65

  🔹 महाराष्ट्रातील पर्यटन स्थळ🔹

   ════════════════

           *🔴 अंबरनाथ 🔴*

━━━━━━━━━━━━━━━━

*अंबरनाथ*

*माहिती :*

अंबरनाथ मधील शिवमंदिर अंबरनाथचे शिवमंदीर हे संपूर्ण भारतवर्षातील पहिले भूमिज मंदीर जे अत्यंत कलात्मक आहे. इ.स. 1060 साली चित्राराजा यांनी या मंदिराची स्थापना केली. हे मंदिर ऐतिहासिक मानला जाता. कारण हे मंदिर खूप जुन्याकाळातला आहे. हे मंदिर पूर्ण दगडानी कोरलेलं असून, मंदिराची जमिन ही वाघाच्या कातडीपासून कोरलेलं आहे. अंबरनाथच्या या प्राचिन शिवमंदिराचा समावेश युनेस्कोने जाहीर केलेल्या २१८ कलासंपन्न वास्तूत झाला आहे.

*ठिकाण :*

*जवळचे स्टेशन : अंबरनाथ*

  📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

     *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल🌀*

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

        *📱9421901611📱*

       ════════════════

         ➖➖Ⓜ💲🅿➖➖

▬▬▬▬ Ⓜ💲🅿▬▬▬▬

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे उदगीर*

 🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

   🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

             पोस्ट क्रमांक-64

  🔹 महाराष्ट्रातील पर्यटन स्थळ🔹

   ════════════════

           *🔴 टिटवाळा 🔴*

━━━━━━━━━━━━━━━━

*टिटवाळा*

*माहिती :*

काळूनदीच्या काठावर असलेल्या टिटवाळा येथे श्री महागणपतीचे जागृत मंदिर आहे. चिमाजीअप्पा यांनी वसई येथे पोर्तुगिजांवर विजय मिळविल्यानंतर श्रीमहागणपतीचे हे मंदिर बांधले. महागणपती मंदिर यामुळे माहात्म्य प्राप्त झालेले एक यात्रास्थान आहे. टिटवाळा येथील गणपती मंदिर हे महाराष्ट्रातील आठ प्रसिध्द गणपती मंदिरापैकी एक मानले जाते. येथे खूप वर्षा पूर्वी कण्वऋषींचा आश्रम होता. शकुंतलेने याच महागणपतीची पुजा केली असे सांगितले जाते आणि म्हणुनच या श्री महागणपतीस 'विवाहविनायक' असे म्हटले जाते.

*ठिकाण : टिटवाळा*

*मुंबई ते टिटवाळा 65 किमी*

*जवळचे स्टेशन : टिटवाळा*

*टिटवाळा पासून हे मंदिर ३ किलोमीटरवर*

  📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

     *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल🌀*

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

        *📱9421901611📱*

       ════════════════

         ➖➖Ⓜ💲🅿➖➖

▬▬▬▬ Ⓜ💲🅿▬▬▬▬

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे उदगीर*

 🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

   🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

             पोस्ट क्रमांक-63

  🔹 महाराष्ट्रातील पर्यटन स्थळ🔹

   ════════════════

       *🔴 तृंगारेश्वर 🔴*

━━━━━━━━━━━━━━━━

*तृंगारेश्वर*

*माहिती :*

तृंगारेश्वर च्या डोंगरावर शिव मंदिर आहे. शिव मंदिरात जाण्यासाठी आपल्याला डोंगर चढावे लागेते. साधरण २० मिनटे लागतात. पण रमतगमत कधी पोहचतो ते कळत नाही. मंदिराच्या मागे रामकुंड नावाचं जलाशय आहे. डोंगरावरून जाताना आपल्याला तृंगारेश्वरची नदी आणि धबधबा दिसतो. देवदर्शन झाल्यावर आपन येथे पोहण्यासाठी येऊ शकता. येथे आल्यावर आपल्याला सगळीकडे हिरवगार,शांतताच मिळते. पक्षांचे चिवचिव, मातीचा सुगंध आणि धबधब्याचे सूर इथे सहवासायला मिळतो.

*ठिकाण :*

*जवळचे स्टेशन : वसई*

  📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

     *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल🌀*

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

        *📱9421901611📱*

       ════════════════

         ➖➖Ⓜ💲🅿➖➖

▬▬▬▬ Ⓜ💲🅿▬▬▬▬

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे उदगीर*

 🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

   🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

             पोस्ट क्रमांक-62

  🔹 महाराष्ट्रातील पर्यटन स्थळ🔹

   ════════════════

           *🔴 शैगाव 🔴*

━━━━━━━━━━━━━━━━

*शेगाव*

*माहिती :*

 "श्री" गजानन महाराजांचे समाधी मंदिर मध्यभागी असून परिसराच्या ‘ उत्तर व पश्चिम ' दिशेस दोन भव्य प्रवेशव्दारे आहेत. अवघ्या ३२ वर्षांच्या अवतारकार्याव्दारे आध्यात्मिक जगतात अढळ स्थान निर्माण करणाऱ्या संत सत्पुरुष "श्री" नी १९०८ साली, त्यांच्या अवतार समाप्तीचे संकेत देताना '' या जागी राहील रे '' असे सांगत ज्या ठिकाणी निर्देश केला त्याच जागेवर आज "श्री" चे भव्य समाधी मंदिर उभारण्यात आले आहे. संतांजवळ सर्व जातीपंथाचे भक्त अमन शांती मिळावी म्हणून जातात. "श्रीं" चे समाधी मंदिर अत्यंत आकर्षक अशा संगमरवरी बांधणीतून घडविलेले असून थेट दर्शन तसेच श्री मुखदर्शनाव्दारे भक्तजनांना आपल्या आराध्य दैवताचे रूप पाहता येते. समाधी मंदिराच्या बाहेरील बाजूस नानाविध देवीदेवतांची अप्रतिम शिल्पे कोरण्यात आली आहेत. श्रींच्या समाधीचे दर्शन घेऊन, पायऱ्या चढून वर येताच पाषाणातून कोरलेल्या कलाकुसरयुक्त नक्षीदार कमानी आणि डौलदार खांबांवर साकारलेल्या भव्य सभामंडपात श्री गजानन विजय ग्रंथातातील श्रींचे विविध लीला प्रसंग चित्ररूपाने साकारलेले दिसतात. पूर्वीच्या दगडाच्या खांबावर रंग चढवल्याने त्या अधिक आकर्षक दिसतात. याच सभामंडपात श्रीराम मंदिर तसेच दासमारुतीचे मंदिर दृष्टीस पडते. तर या ठिकाणी नक्कीच जावा. 

*ठिकाण :*

*जवळचे स्टेशन : शेगाव*

*मुंबई ते शेगाव ५४६ किलोमीटर*

  📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

     *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल🌀*

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

        *📱9421901611📱*

       ════════════════

         ➖➖Ⓜ💲🅿➖➖

▬▬▬▬ Ⓜ💲🅿▬▬▬▬

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे उदगीर*

 🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

   🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

             पोस्ट क्रमांक-61

  🔹 महाराष्ट्रातील पर्यटन स्थळ🔹

   ════════════════

           *🔴 अक्कलकोट 🔴*

━━━━━━━━━━━━━━━━

*अक्कलकोट*

*माहिती :*

अक्कलकोटमध्ये वटवृक्ष मंदिराच्या मागे असणारे भव्य मंदिर म्हणजे स्वामी मंदिर. "भिऊ नको मी तुझ्या पाठीशी आहे' असे भक्तांना शाश्‍वत आशीर्वचन देणारी श्रीगुरुरायांची संगमरवरी मूर्ती येथे आहे. समोर महादेवाची पिंड आहे. मंदिराच्या डाव्या बाजूस स्वामींचे विश्रांतिस्थान आहे. येथे स्वामीजींच्या वापरातील माच्या, गादी, गुडगुडी आणि पादुका जपून ठेवल्या आहेत. स्वामीजींच्या पालखी सोहळ्याचे महत्त्व वेगळे आहे. कारण ही पालखी फक्त मंदिराजवळ घुटमळत नाही, तर महाराष्ट्रातल्या तमाम खेड्यापाड्यांत पोहचली आहे. पालखी म्हणजे स्वामींची विचारधारा आणि भक्तांनी ती खांद्यावर घेतली आहे, असा व्यापक विचार त्यामागे आहे.

*ठिकाण :*

*जवळचे स्टेशन : सोलापूर*

*सोलापूर ते अक्कलकोट : ४० किलोमीटर*

*मुंबई ते अक्कलकोट : ४५० किलोमीटर*

  📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

     *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल🌀*

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

        *📱9421901611📱*

       ════════════════

         ➖➖Ⓜ💲🅿➖➖

▬▬▬▬ Ⓜ💲🅿▬▬▬▬

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे उदगीर*

 🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

   🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

             पोस्ट क्रमांक-60

  🔹 महाराष्ट्रातील पर्यटन स्थळ🔹

   ════════════════

           *🔴 योगेश्वरी 🔴*

━━━━━━━━━━━━━━━━

*योगेश्वरी*

*माहिती :*

अंबेजोगाई येथील देवीचे नाव आहे योगेश्वरी. देतासूर नामक दैत्याचा वध करण्यासाठी देवीने घेतलेला अवतार म्हणजे योगेश्वरीचा अवतार असे कोणी म्हणतात. योगेश्वरी हा पार्वतीचाच अवतार समजला जातो. ही देवी कुमारिका आहे व देवीचा अवतार कुमारिकेचा का?, याची देखील आख्यायिका सांगितली जाते. पार्वतीने 'त्रिपुरसुंदरी' नामक अवतारस घेतला व तिचा परळी येथील वैजनाथ (बैद्यनाथ) यांच्याशी विवाह निश्चित झाला होता. पण त्रिपुरसुंदरीला कुमारिकाच रहायचे होते. लग्नाच्या निमित्ताने त्रिपुरसुंदरी आणि सर्व वऱ्हाड 'परळी' गावाजवळ असणाऱ्या 'अंबेजोगाई' येथील शिवलेण्यात वास्तव्याला आले. विवाहमुहूर्ताच्या वेळी 'त्रिपुरसुंदरी' आपल्या जागेवरच बसून राहिली. तिने ठामपणे विवाहास नकार दिला. लग्नाच्या कारणाने कोकणातील मूळ देवता 'अंबेजोगाई' येथे आली व तेथेच राहिली, असेही या संदर्भात सांगितले जाते. खरं तर मार्गशीर्ष शुद्ध पौर्णिमा हा देवीचा जन्मदिवस. त्यामुळे अंबेजोगाई येथील मंदिरात मार्गशीर्ष शुद्ध सप्तमी ते पौर्णिमा असा नवरात्रौत्सवसहसस साजरा करतात. पण योगेश्वरी हा देवीचा अवतार म्हणजेच देवीचे रूप असल्याने शारदीय नवरात्रही येथे थाटामाटात साजरे करतात. देवीच्या हाता शस्त्रायुद्धांबरोबरच परडीही आहे. शारदीय नवरात्रात काकड आरती, दुपारचा नैवैद्य आणि मुख्य म्हणजे देवीला प्रसाद म्हणून तांबूल (विडा) देण्याची पद्धतही येथे आहे. शारदीय नवरात्रात अष्टमीला शतचंडी हवन करण्याची प्रथा असून, नवमीला पूर्णाहूती असते. दसऱ्याला 'अंबेजोगाई' मंदिरातील जी मूर्ती 'उत्सवमूर्ती' म्हणून असते, तिची पालखीतून गावभर मिरवणूक काढली जाते. यावेळी गोंधळी व आराधी बायका यांची उपस्थिती असते. जोगवा मागितला जातो. रात्री मिरवणूक पुन्हा देवळात परतल्यावर प्रसादाचे वाटप होते. मार्गशीर्षातील नवरात्रोत्सवातही पौर्णिमेलास अशी उत्सवमूतीर्ची पालखीतून मिरवणूक काढली जाते. कारण तो देवीचा जन्मोत्सव असतो. त्या उत्सवातही शतचंडी हवन केले जाते. योगेश्वरीची मूर्ती शेंदरी रंगाची असून तिचे रूप उग्र आहे. अष्टमी आणि दसऱ्याला देवीला सर्व दागिन्यांनी सुशोभित केले जातं. नवरात्रात रोज साधारणपणे दहा हजार लोक देवीच्या दर्शनाला येतात.

*ठिकाण  :*

*जवळचे स्टेशन : बीड*

  📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

     *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल🌀*

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

        *📱9421901611📱*

       ════════════════

         ➖➖Ⓜ💲🅿➖➖

▬▬▬▬ Ⓜ💲🅿▬▬▬▬

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे उदगीर*

 🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

   🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

             पोस्ट क्रमांक-59

  🔹 महाराष्ट्रातील पर्यटन स्थळ🔹

   ════════════════

     *🔴 शनि शिंगणापूर 🔴*

━━━━━━━━━━━━━━━━

*शनी शिंगणापुर*

*माहिती :*

शनी देवाची मूर्ती काळ्या रंगाची  ५ फुट ९ इंचाची आहे. ही मूर्ती मार्बलच्या लादीवर बाहेरच विराजमान आहे. इथे शनी देव पाऊस असो किंवा कडक उन असो तरी हे इथे उभे आहेत. महत्वाची गोष्ट अशी आहे की शनी शिंगणापुर गावात कोणीच बाहेर जाताना घराला कडी लावत नाही. तिथले लोक असे म्हणतात की त्यांचा घरावर शनी देवाची नजर आहे. आणि तिकडे कधीच चोरी झाली नाही. कितीही मोठी जत्रा असो कधीच चोरी झाली नाही. असे हे जागृत शनी देव इथे आहेत.

*ठिकाण  : पुणे*

*जवळचे स्टेशन : पुणे ते शनिशिंगणापूर*

*अंतर 162 कि.मी.*

  📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

     *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल🌀*

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

        *📱9421901611📱*

       ════════════════

         ➖➖Ⓜ💲🅿➖➖

▬▬▬▬ Ⓜ💲🅿▬▬▬▬

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे उदगीर*

 🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

   🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

             पोस्ट क्रमांक-58

  🔹 महाराष्ट्रातील पर्यटन स्थळ🔹

   ════════════════

    *🔴 नरसोबाची वाडी 🔴*

━━━━━━━━━━━━━━━━

*नरसोबाची वाडी*

*माहिती :*

देवळांकडे जाताना प्रथम मराठाशैलीतील भव्य दगडी प्रवेशद्वार लागते. या प्रवेशद्वारातून प्रवेश केल्यानंतर पायर्‍या उतरताच तीन देवळांचा समूह दृष्टीस पडतो. या तीन देवळांच्या मध्यभागी केदारलिंगाचे मुख्य देवालय आहे. या मूळ देवालयाचे बांधकाम जोतिबा भक्त किवळ गावच्या नावजी ससे पाटलांनी (संत नावजीनाथ) केलेले आहे असे म्हणतात. १७३० मध्ये राणोजीराव शिंदे यांनी या जागी हल्लीचे देवालय बांधले. हे देऊळ ५७ फूट लांब, ३७ फूट रुंद असून त्याच्या शिखराची उंची ७७ फूट आहे. या देवळाशेजारी केदारेश्वराचे देवालय आहे. या देवालयाचे बांधकाम १८०८ मध्ये दौलतराव शिंदे यांनी केलेले आहे. या देवळाची लांबी ४८ फूट असून रुंदी २२ फूट आहे. शिखर ८९ फूट उंच आहे. केदारेश्वर देवळासमोर दोन पाषाणाचे नंदी आहेत. येथे असलेल्या रामलिंग मंदिराचे बांधकाम १७८० मध्ये मालजी निकम पन्हाळकर यांनी केलेले आहे. या मंदिराची लांबी १३ फूट, रुंदी १३ फूट असून शिखर ४० फूट उंच आहे. या देवळाजवळ चोपडाई देवीचे मंदिर असून या मंदिराचे बांधकाम १७५० मध्ये प्रीतिराव चव्हाण हिम्मतबहादूर यांनी केलेले आहे. या देवळांपासून थोडय़ा अंतरावर यमाईदेवीचे मंदिर आहे. या मंदिराचे बांधकाम १७५० मध्ये राणोजीराव शिंदे यांनी केले. या मंदिरासमोर पाण्याची दोन तीर्थ असून जवळच सहा कुंड व दोन विहिरी आहेत. कोल्हापूर परिसरातील मंदिराच्या शिखरांप्रमाणेच येथील मंदिरांच्या शिखरांची रचना आहे. यादवकालीन वास्तुशैलीत थोडा फरक करून मराठा कारागिरांनी या शिखरांचे बांधकाम केले. या शिखरांवर तळापासून वपर्यंत ‘रथपट्ट’ पद्धतीची साधी नक्षी आहे. येथील मंदिर हेमाडपंती पद्धतीची असून तत्कालीन मराठा वास्तुशैलीचा प्रभाव येथे आढळतो. या मंदिराच्या बांधकामाकरिता याच डोंगरात सापडणाऱ्या काळय़ा बेसॉल्ट दगडांचा वापर करण्यात आलेला आहे. या देवालयाच्या प्रांगणात पारंपरिक दगडी दीपमाळ आहेत. देवळांकडे जाताना प्रथम मराठाशैलीतील भव्य दगडी प्रवेशद्वार लागते. या प्रवेशद्वारातून प्रवेश केल्यानंतर पायर्‍या उतरताच तीन देवळांचा समूह दृष्टीस पडतो. या तीन देवळांच्या मध्यभागी केदारलिंगाचे मुख्य देवालय आहे. या मूळ देवालयाचे बांधकाम जोतिबा भक्त किवळ गावच्या नावजी ससे पाटलांनी (संत नावजीनाथ) केलेले आहे असे म्हणतात. १७३० मध्ये राणोजीराव शिंदे यांनी या जागी हल्लीचे देवालय बांधले. हे देऊळ ५७ फूट लांब, ३७ फूट रुंद असून त्याच्या शिखराची उंची ७७ फूट आहे. या देवळाशेजारी केदारेश्वराचे देवालय आहे. या देवालयाचे बांधकाम १८०८ मध्ये दौलतराव शिंदे यांनी केलेले आहे. या देवळाची लांबी ४८ फूट असून रुंदी २२ फूट आहे. शिखर ८९ फूट उंच आहे. केदारेश्वर देवळासमोर दोन पाषाणाचे नंदी आहेत. येथे असलेल्या रामलिंग मंदिराचे बांधकाम १७८० मध्ये मालजी निकम पन्हाळकर यांनी केलेले आहे. या मंदिराची लांबी १३ फूट, रुंदी १३ फूट असून शिखर ४० फूट उंच आहे. या देवळाजवळ चोपडाई देवीचे मंदिर असून या मंदिराचे बांधकाम १७५० मध्ये प्रीतिराव चव्हाण हिम्मतबहादूर यांनी केलेले आहे. या देवळांपासून थोडय़ा अंतरावर यमाईदेवीचे मंदिर आहे. या मंदिराचे बांधकाम १७५० मध्ये राणोजीराव शिंदे यांनी केले. या मंदिरासमोर पाण्याची दोन तीर्थ असून जवळच सहा कुंड व दोन विहिरी आहेत. कोल्हापूर परिसरातील मंदिराच्या शिखरांप्रमाणेच येथील मंदिरांच्या शिखरांची रचना आहे. यादवकालीन वास्तुशैलीत थोडा फरक करून मराठा कारागिरांनी या शिखरांचे बांधकाम केले. या शिखरांवर तळापासून वपर्यंत ‘रथपट्ट’ पद्धतीची साधी नक्षी आहे. येथील मंदिर हेमाडपंती पद्धतीची असून तत्कालीन मराठा वास्तुशैलीचा प्रभाव येथे आढळतो. या मंदिराच्या बांधकामाकरिता याच डोंगरात सापडणाऱ्या काळय़ा बेसॉल्ट दगडांचा वापर करण्यात आलेला आहे. या देवालयाच्या प्रांगणात पारंपरिक दगडी दीपमाळ आहेत.

*ठिकाण  :*

*जवळचे स्टेशन : कोल्हापूर*

  📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

     *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल🌀*

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

        *📱9421901611📱*

       ════════════════

         ➖➖Ⓜ💲🅿➖➖

▬▬▬▬ Ⓜ💲🅿▬▬▬▬

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे उदगीर*

 🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

   🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

             पोस्ट क्रमांक-57

  🔹 महाराष्ट्रातील पर्यटन स्थळ🔹ज्ञ

   ════════════════

         *🔴 जोतिबा 🔴*

━━━━━━━━━━━━━━━━

*जोतीबा*

*माहिती :*

देवळांकडे जाताना प्रथम मराठाशैलीतील भव्य दगडी प्रवेशद्वार लागते. या प्रवेशद्वारातून प्रवेश केल्यानंतर पायर्‍या उतरताच तीन देवळांचा समूह दृष्टीस पडतो. या तीन देवळांच्या मध्यभागी केदारलिंगाचे मुख्य देवालय आहे. या मूळ देवालयाचे बांधकाम जोतिबा भक्त किवळ गावच्या नावजी ससे पाटलांनी (संत नावजीनाथ) केलेले आहे असे म्हणतात. १७३० मध्ये राणोजीराव शिंदे यांनी या जागी हल्लीचे देवालय बांधले. हे देऊळ ५७ फूट लांब, ३७ फूट रुंद असून त्याच्या शिखराची उंची ७७ फूट आहे. या देवळाशेजारी केदारेश्वराचे देवालय आहे. या देवालयाचे बांधकाम १८०८ मध्ये दौलतराव शिंदे यांनी केलेले आहे. या देवळाची लांबी ४८ फूट असून रुंदी २२ फूट आहे. शिखर ८९ फूट उंच आहे. केदारेश्वर देवळासमोर दोन पाषाणाचे नंदी आहेत. येथे असलेल्या रामलिंग मंदिराचे बांधकाम १७८० मध्ये मालजी निकम पन्हाळकर यांनी केलेले आहे. या मंदिराची लांबी १३ फूट, रुंदी १३ फूट असून शिखर ४० फूट उंच आहे. या देवळाजवळ चोपडाई देवीचे मंदिर असून या मंदिराचे बांधकाम १७५० मध्ये प्रीतिराव चव्हाण हिम्मतबहादूर यांनी केलेले आहे. या देवळांपासून थोडय़ा अंतरावर यमाईदेवीचे मंदिर आहे. या मंदिराचे बांधकाम १७५० मध्ये राणोजीराव शिंदे यांनी केले. या मंदिरासमोर पाण्याची दोन तीर्थ असून जवळच सहा कुंड व दोन विहिरी आहेत. कोल्हापूर परिसरातील मंदिराच्या शिखरांप्रमाणेच येथील मंदिरांच्या शिखरांची रचना आहे. यादवकालीन वास्तुशैलीत थोडा फरक करून मराठा कारागिरांनी या शिखरांचे बांधकाम केले. या शिखरांवर तळापासून वपर्यंत ‘रथपट्ट’ पद्धतीची साधी नक्षी आहे. येथील मंदिर हेमाडपंती पद्धतीची असून तत्कालीन मराठा वास्तुशैलीचा प्रभाव येथे आढळतो. या मंदिराच्या बांधकामाकरिता याच डोंगरात सापडणाऱ्या काळय़ा बेसॉल्ट दगडांचा वापर करण्यात आलेला आहे. या देवालयाच्या प्रांगणात पारंपरिक दगडी दीपमाळ आहेत.

*ठिकाण :*

*जवळचे स्टेशन : कोल्हापूर*

  📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

     *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल🌀*

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

        *📱9421901611📱*

       ════════════════

         ➖➖Ⓜ💲🅿➖➖

▬▬▬▬ Ⓜ💲🅿▬▬▬▬

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे उदगीर*

 🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

   🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

             पोस्ट क्रमांक-56

  🔹 महाराष्ट्रातील पर्यटन स्थळ🔹

   ════════════════

           *🔴 जेजुरी 🔴*

━━━━━━━━━━━━━━━━

*जेजुरी*

*माहिती :*

मणी व मल्ल असुरांचा संहार केल्यानंतर श्रीमार्तंड भैरवाने आपली राजधानी जयाद्रीच्या टेकडीवर स्थापन केली व कलियुगातील मानवाचे अरिष्ट दूर करण्यासाठी कायम स्वरूपी वास्तव्य केले ते जागृत स्थान म्हणजे जेजुरगड. याठिकाणी श्रीखंडोबाची राजधानी असल्याने इतर स्थानांपेक्षा येथील वैभव भव्यदिव्य आहे, मल्लासूराचा संहार केल्या नंतर त्याने मागितलेल्या वरामुळे देवाच्या अगोदर मल्ला चे नाव घेतले जाते तर मानिसुराला दिलेल्या वरामुळे दोघा दैत्य बंधूंना देवाच्या सानिध्यात राहता आले ते याच जेजुरगडावर. म्हाळसा व बाणाईला विवाह करून आणले तेही याच ठिकाणी अशा श्रीखंडोबा स्थानातील महत्व पूर्ण स्थानाची माहिती करून घेऊ या.     

जेजुरी गावाच्या दक्षिणेकडील डोंगरावर साधारणपणे पंच्याहत्तर मीटर उंचीवर मल्हारी-मार्तंडाचे मंदिर आहे. मंदिराला पूर्व, पश्चिम व उत्तर अशा तीनबाजूनी  पायरीमार्गांनी जाता येते. त्यापैकी पूर्व व पश्चिमेकडील पाय-या अरुंद व अर्धवट बांधकाम स्थितील असल्याने त्यांचा वापर सहसा होत नाही. उत्तर दिशेकडील पायरी मार्ग रुंद व रहदारीचा असल्याने या पायरी मार्गाची शोभा अनेक भाविक भक्तांच्या नवस पुर्तीतून निर्माण झालेल्या कमानी व दीपमाळांनी वाढविली आहे. या पायरी मार्गावर तीनशे पंच्याऐंशी पाय-या आहेत तर सुस्थितील चौदा कमानी व छोट्या मोठ्या तीनशे दीपमाळा आहेत. 1885 नुसार या मार्गावर अठरा कमानी असल्याचा उल्लेख आढळतो याचाच अर्थ अठरापैकी चार कमानी सव्वाशे वर्षात नाहीशा झाल्या त्यापैकी दोन कमानी भग्न अवस्थेत पहावयास मिळतात. जेजुरगडाला नवलाख पायरीचा उल्लेख अनेक लोकगीतांमधून येत असल्याने अनेक भाविक भक्तांच्या मनात कुतूहल निर्माण होते, परंतु गड बांधणी दरम्यान वारण्यात आलेल्या चिरा ( दगड ) संदर्भात हा उल्लेख आलेला आहे.

पायरी मार्गाची सुरुवात पंचखांबी मंदिरातील नंदी दर्शनाने होते व पुढील मार्गावर आद्य क्रांतिवीर उमाजी नाईकांचा पुतळा व वीरभद्र, बानुबाई मंदिर, हेगडी प्रधान, यशवंतराव इ. अनेक छोटी मोठी मंदिरे लागतात. महाद्वारातून गडावर प्रवेश केल्यानंतर समोर दिसतात त्या उंचच उंच चार भव्य दीपमाळा व मुख्य श्रीखंडोबा-म्हाळसा मंदिर. दीपमाळांच्या डाव्या बाजूने पुढे गेल्यानंतर तटबंदीला टेकून उभी असलेली भव्य मल्लासूर दैत्याची मूर्ती पहावयास मिळते, तर त्याचे समोरच दगडी बांधकामातील गाडी बगाड पहावयास मिळते. त्याच्याच पुढे पश्चिमेकडे मंदिराकडे तोंड असलेल्या नंदीपुढे पितळी कासव दिसते, बहुदा सर्व हिंदू मंदिरात कासव पहावयास मिळते परंतु इतके  भव्य सहा मीटर व्यासाचे कासव फक्त जेजुरीतच दिसते. त्यापुढे चार पाया-या चढून गेल्यानंतर मुख्य मंदिरात प्रवेश करता येतो,प्रथम लागते ती सदर, या ठिकाणी उजव्या हाताला उत्तरेकडे उंचावर दोन घंटा बांधलेल्या आहेत. सदरेवरून मंदिरामध्ये प्रवेश करण्यासाठी साडेचार फुट उंचीचा चांदीचा दरवाजा लागतो. मध्य गर्भगृहात उत्तर व दक्षिण दिशेस दोन दगडी घोडे दिसतात पैकी उत्तरेकडील घोड्यावर स्वार झालेल्या खंडोबाची मूर्ती दिसते. तसेच उत्तर व दक्षिण बाजूस दोन दरवाजे दिसतात त्यापैकी गर्दीच्या काळामध्ये मंदिरामध्ये प्रवेश करण्यासाठी दक्षिणेकडील दरवाजाचा वापर केला जातो. मुख्य गर्भगृहाच्या दरवाजाच्या उजव्या हाताला संगमरवरी यक्षाची मूर्ती दिसते तर डावीकडील बाजूस दगडात कोरलेला गणपती आहे. मुख्य गर्भागृहाम्ध्ये प्रवेश करताना समोर दिसतो तो मेघडंबरीतील भव्य मोठा देव्हारा. समोर खालील बाजूस श्रीखंडोबा व म्हाळसा स्वयंभूलीग दिसते, श्रीखंडोबा स्वयंभूलिंग हे म्हाळसा स्वयंभू लिंगापेक्षा आकाराने मोठे आहे, त्याला लागुनच पाठीमागील बाजूस बाणाईचे लिंग आहे, त्याच्या बाजूला गणेश मूर्ती, पितळी कुत्रा व श्रीखंडोबा म्हाळसा उत्सव मूर्तीचे दोन जोड आहेत. त्याच्या पाठीमागील कट्ट्यावर श्रीखंडोबा म्हाळसाचे तीन मूर्ती जोड पहावयास मिळतात त्यापैकी दोन मोठे मूर्तीजोड प्रभावळीसह आहेत. डावीकडील चांदीचा मूर्तीजोड नाना फडणविसांनी पेशव्यांना वारस मिळावा म्हणून केलेल्या नवसपूर्तीप्रित्यर्थ अर्पण केलेला आहे तर त्याच्या शेजारील छोटा मूर्तीजोड सातारकर भोसले छत्रपतींनी अर्पण केलेला आहे. उजवीकडील मूर्ती जोड तंजावरचे व्यंकोजीराजे भोसले यांच्या वंशातील शरीफजीराजेंनी अर्पण केला आहे. या मूर्तींच्यापाठीमागे भिंतीतील मोठ्या कोनाड्यामध्ये श्रीमार्तंड भैरवाची चतुर्भुज बैठी मूर्ती आहे, यांच्या आसनाखाली मणीसूर व मल्लासुर दैत्यांच्या शिरासोबत घोडा आहे. श्री मार्तंड भैरवाचे दोन्ही बाजूस देवींच्या मूर्ती आहेत. मुख्य गर्भगृहात उत्तर व दक्षिणेकडील बाजूस छोट्या खोली आहेत पैकी दक्षिणेकडील खोलीत देवाचे शेजघर असून त्यामध्ये देवाचा चौपाळा आहे. उत्तरेकडील खोलीमध्ये तळघर असून तेथे श्री खंडोबा बाणाई स्वयंभू लिंगाचे गुप्तमल्लेश्वर स्थान आहे ते फक्त महाशिवरात्रीस खुले असते. मंदिर प्रदक्षिणा मार्गावर त्रेसष्ठ ओव-या आहेत पैकी काही ओव-यांचे अलीकडील काळात बांधकाम करून खोलीमध्ये रुपांतर करण्यात आले आहे. मुख्य मंदिराच्या पाठीमागील भिंतीमध्ये कोनाड्यात कार्तिक स्वामींची मूर्ती आहे.प्रदक्षिणा मार्गावर तुळजाभवानी, पंचलिंग, भुलेश्वर, अन्नपूर्णा व साक्षीविनायक मंदिरे आहेत, तसेच गणेश मूर्ती,उमाजी नाईक तालीम, घृतमारी शिळा, मल्हार पद, मारुती आणि बारद्वारीतील देवघर व देवाची पालखी पहावयास मिळते. पंचलिंग मंदिराला लागुनच देवाचे भंडारगृह आहे, याठिकाणी देवाच्या उत्सवमूर्ती दसरा व सोमवती अमावास्येला बसविल्या जातात.

*ठिकाण :*

*जवळचे स्टेशन : पुणे*

  📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

     *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल🌀*

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

        *📱9421901611📱*

       ════════════════

         ➖➖Ⓜ💲🅿➖➖

▬▬▬▬ Ⓜ💲🅿▬▬▬▬

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे उदगीर*

 🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

   🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

             पोस्ट क्रमांक-55

  🔹 महाराष्ट्रातील पर्यटन स्थळ🔹

   ════════════════

          *🔴 शिर्डी 🔴*

━━━━━━━━━━━━━━━━

*शिर्डी*

*माहिती :*

साईबाबा शिर्डीत आल्यानंतर आपली जात कधीही कुणाला सांगितली नाही. साईबाबा पुढे सर्व लोक समान होते. त्यांनी धर्मनिरपेक्षपणाची शिकवण दिली.

'सबका मालीक एक' हे साईचे बोल होते. श्रद्धा आणि सबुरी हा मंत्र जगाला दिला. बाबांचा आशिर्वाद घेण्यासाठी देश विदेशातील लोक येथे येतात अलैकीक शक्ती प्राप्त असलेले श्री साईबाबा शिर्डीत आले आणि जवळ जवळ ६० वर्षे त्यांनी आपल्या मानवी देहातील श्वानकार्य पूर्ण केले व तेथेच समाधिस्त झाले. साईबाबांनी आपल्या श्वान कार्यात आपल्या भक्तांना आश्वासन दिले होते कि, देहत्यागा नंतर माझी हाडे समाधितून बोलतील व या ठिकाणी माणसांची रिघ लागेल. याचा प्रत्यय आजही येतो आहे. येथूनच बाबांनी सर्व जगाला श्रध्दा व सबुरी हा महामंत्र दिला. शिर्डीस आल्यावर प्राप्त होणारी मनःशांती व मिळणारा आत्मविश्वास या मुळे शिर्डी लाखो भाविकांचे श्रध्दास्थान बनले आहे. मंगळवारी दसर्‍याच्या दिवशी १९ ऑक्टोबर  इ.स. १९१९ रोजी साईबाबानी समाधी घेतली. साईबाबांच्या समाधीनंतर त्यांच्या भक्तांनी शिर्डीस मंदिर उभारले. या मंदिरामुळे शिर्डीस धार्मिक क्षेत्राचे महत्त्व आलेअसून दररोज सुमारे ८,००० ते १२,००० भाविक साईबाबा मंदिरास भेट देण्यासाठी शिर्डीस येतात.

*ठिकाण :*

*जवळचे स्टेशन : कोपरगाव*

*कोपरगाव स्टेशन वरून शिर्डी १५ किलोमीटर.*

  📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

     *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल🌀*

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

        *📱9421901611📱*

       ════════════════

         ➖➖Ⓜ💲🅿➖➖

▬▬▬▬ Ⓜ💲🅿▬▬▬▬

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे उदगीर*

 🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

   🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

             पोस्ट क्रमांक-54

  🔹 महाराष्ट्रातील पर्यटन स्थळ🔹

   ════════════════

         *🔴 आळंदी 🔴*

━━━━━━━━━━━━━━━━

*आळंदी*

*माहिती :*

महाराष्ट्रातील प्रसिद्ध संत, संत ज्ञानेश्वर यांचे आळंदी हे समाधिस्थान आहे. संत ज्ञानेश्वरांनी आपल्या जीवनातील काही काळ येथे व्यतीत केला. या आळंदी गावाला "देवाची आळंदी" असे म्हणतात, कारण चोराची आळंदी नावाचे आणखे एक गाव पुणे जिल्ह्यात आहे. ही देवाची पुण्यापासून अवघ्या पंचवीस किलोमीटरवर आहे. वारकरी लोकांसाठी तसेच समस्त मराठी जनांसाठी आळंदीला मोठे महत्त्व आहे.

आळंदी घाट आळंदी हे शहर इंद्रायणी नदीच्या तीरावर वसलेले आहे. संत ज्ञानेश्वर समाधी मंदिराच्या मागच्या बाजूला नदीवर असलेला घाट अतिशय सुंदर आहे. ज्ञानेश्वरांनी वयाच्या एकविसाव्या वर्षी येथे १२१८ साली जिवंत समाधी घेतली. त्या जागी एक सुंदर समाधिमंदिर १५७०(की १५४०?) मध्ये बांधण्यात आले असे सांगितले जाते. आषाढ महिन्यातील एकादशीला आळंदीहून निघून पंढरपूरला ज्ञानेश्वरांची पालखी जाते. या पालखीसोबत लाखो वारकरी अंदाजे १५० किमी अंतर पायी चालत पंढरपूरला विठोबाच्या दर्शनासाठी जातात. चांगदेव नावाचे एक ज्येष्ठ योगी ज्ञानेश्वर महाराजांना भेटायला वाघावर बसून आले होते. त्यावेळी ज्ञानेश्वर आपल्या भावंडांसमवेत एका भिंतीवर बसून ऊस खात होते. चांगदेवाची भेट घेण्यासाठी ज्ञानेश्वरांनी त्या भिंतीलाच चालवत नेले अशी आख्यायिका आहे. ती भिंत आळंदीला आहे. त्यांच्याशिवाय येथे विठ्ठल रखुमाई, राम, कृष्ण, मुक्ताई यांची मंदिरेही येथे आहेत. आषाढी व कार्तिकी एकादशीला येथे मोठी यात्रा भरते. आषाढात येथून ज्ञानेश्वरांची पालखी पंढरपूरला जाते. आळंदी ते पंढरपूर हे अंतर दीडशे किलोमीटर आहे. पण भक्तीरसात चिंब भिजलेले वारकरी पावसापाण्याची तमा न बाळगता पायी हे अंतर पार पाडतात. संत ज्ञानेश्वरानी भगवद्गीता हा ग्रंथ मराठीत आणला. 

श्री ज्ञानदेवांनी या ठिकाणी संजीवनी समाधी घॆतल्याने, ह्या गावाचे मह्त्व अमर होऊन गेले आहे. गेल्या ७०० वर्षात अनेक संतांच्या आणि ऎतिहासिक घटनांच्या पाऊल खुणा येथे उमटलेल्या आहेत. तसे पाहिले तर पौराणिक काळापासून हे गाव प्रसिध्द. इतिहासकार राजवाडे य़ांच्या मते आळंदी हे गाव मध्ययुगातले आहे. इ. स. ७६८ च्या कृष्णराज राष्ट्रकूटांच्या तळेगाव8 ताम्रपटात आळंदी गावाचा उल्लेख आढळ्तो. इंद्राने पृथ्वीवर येऊन महायाग केला तो इथेच. स्कंद पुराणातील सहयाद्रि खंडाच्या ६४ व्या अध्यायात या गावाची वारुणा, अलका, कर्णीका, आनंद व सिध्दक्षेत्र अशी नावे आली आहेत. मराठी संतांनी या गावाचे नाव लडीवाळपणे अलंकापुरी ठेवले आहे. हरिहरेंद्र स्वामींच्या समाधीवर यादव काळातील उल्लेख सापडतात. श्री शिवाजी महाराजांनी एका शेताचे उत्पन्न श्री ज्ञानदेवांच्या समाधी स्थानास दिले होते. त्यानंतर राजाराम महाराज, बाळाजी बाजीराव पेशवे, पहिले बाजीराव वगैरेंनी आळंदी गावाकडे लक्ष पुरविले आणि आळंदीला गावपण दिले. क्षेत्राच्या सौदर्यांत भर पडली. त्यानंतर अनेक धनिकांनी या गावातील वास्तू बांधल्या.

हैबतबाबा पायरी : –

हैबतबाबा हे श्री ज्ञानेश्वर महाराजांचे फ़ार मोठे भक्त. पंढरपूर येथे जशी नामदेवांची पायरी तशी आळंदी येथे हैबतबाबांची पायरी. त्यांचे वंशज आजही पालखी सोहळा चालवतात.

श्री सिद्धेश्वर : –

हे शिवलिंग फ़ार प्राचीन आहे. श्री ज्ञानेश्वर महाराजांच्या पुर्वी आळंदी प्रसिध्द होती ती सिद्धेश्वरामुळे. श्री ज्ञानेश्वरांचे हे कुलदैवत आहे.

अजानवृक्ष : –

हा वृक्ष पवित्र समजला जातो. या वृक्षाची छाया दॆऊळवाड्यात शतकानुशतके पडली आहॆ. याची मुळी समाधीस्थानात श्री ज्ञानदेवांच्या कंठास लागली आणि श्री एकनाथ महाराजांना दृष्टांत होऊन त्यांनी ती दूर केली अशी आख्यायिका आहे. येथे भाविक श्री ज्ञानेश्वरीची अखंड पारायणे करतात.

सुवर्ण पिंपळ :  –

सुवर्ण पिंपळ वृक्ष देऊळवाड्यात फ़ार पुरातनकाळापासून उभा आहे. श्री ज्ञानेश्वर महाराजांच्या आईचे भाग्य या वृक्षामुळे8 उदयाला आले आणि जगाला चार सोन्यासारखी मुले मिळाली.

श्री एकनाथ पार : –

श्री ज्ञानेश्वरांच्या मंदिरात असलेल्या श्री केसरीनाथ मंदिरासमोरचा हा एकनाथ पार फार जुना होता. १९७६ साली चिंचवडचे ज्ञानेश्वर भक्त श्री. जगन्नाथ गणपती गावडे यांनी स्वखर्चाने पुन्हा बांधून संस्थानला अर्पण केला. या पारावर नाथांच्या पादुका बसविण्यात आल्या आहेत.

पुंडलिकांचे देऊळ : –

पुंडलिकांचे देऊळ पुण्यातील एक सावकार87 चिंतामण विठ्ठल माळ्वतकर यांनी १८५७ साली बांधले. हे मंदिर इंद्रायणी नदीच्या पात्रात आहे.

8

विश्रांतवड : –

श्री ज्ञानेश्वर- चांगदेव भेटीची साक्ष.

वडगांव-घेनंद रस्त्यावर या भेटीची साक्ष विश्रांतवड आजही देत आहे. चांगदेवांचे असंख्य शिष्य विंचवाचे रुपाने, अश्विन महिन्यात नवरात्र उत्सवाचे वेळी श्री ज्ञानदेवांची पालखी तेथे जाते त्यावेळी प्रगट होतात. पण वैशिष्ट्य म्हणजे कोणासही दंश करत नाहीत अशी भाविकांची श्रदधा आहे.

श्री ज्ञानेश्वर महाराजांनी चालविलेली भिंत:

चांगदेव वाघावर बसून आले. हातात सर्पाचा चाबूक होता. त्यांचा गर्वपरिहार करण्यासाठी श्री ज्ञानेश्वर महाराज व त्याची भावंडे या भिंतीवर बसून त्यांना सामोरे गेले व त्यांना उपदेश केला.

*ठिकाण :*

*जवळचे स्टेशन : पुणे*

*पुणे-आळंदी : २२ किलोमीटर*

  📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

     *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल🌀*

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

        *📱9421901611📱*

       ════════════════

         ➖➖Ⓜ💲🅿➖➖

▬▬▬▬ Ⓜ💲🅿▬▬▬▬

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे उदगीर*

 🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

   🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

             पोस्ट क्रमांक-53

  🔹 महाराष्ट्रातील पर्यटन स्थळ🔹

   ════════════════

         *🔴 पंढरपूर 🔴*

━━━━━━━━━━━━━━━━

*पंढरपूर*

*माहिती :*

हे कोट्यवधी हिंदू भाविकांचं आराध्य दैवत तसेच महाराष्ट्राचे कुलदैवत असलेल्या विठ्ठलाचे प्रसिद्ध मंदिर आहे. या मंदिरामुळे पंढरपुरला दक्षिण काशी म्हणतात. इसवी सन ५१६ मध्ये सापडलेल्या ताम्रपटापासून पंढरपूरचा आणि त्याच्या आसपास असणाऱ्या काही गावांचा उल्लेख आढळतो. याबरोबरच देवळाचा ' लहान माडू ' ( देऊळ) उल्लेखही नंतरच्या काही शीलालेखांमध्ये पाहायला मिळतो. विशेषत: बाराव्या शतकात सापडलेल्या ' ८४ वा लेख ' हा शीलालेख सध्याच्या मंदिराबाहेर उत्तरेकडच्या भिंतीवर लावण्यात आला आहे. आधीच्या देवळानंतर ८४ वर्षांनी या देवळाचा जीणोर्द्धार झाला आहे असे समजुन ८४ लक्ष योनीतून मुक्ती मिळण्यासाठी भाविक त्याला पाठ घासून मगच देवळात प्रवेश करतात. यामुळे हा शीलालेख झिजल्याने त्यास आता तारेचं कुंपण बसवलं आहे. गाभारा , अंतराळ आणि सभामंडप हे आताच्या देवळाचे मुख्य घटक असून सभामंडपाच्या १६ खांबांपैकी एकावर चांदीचं आवरण बसवलं असून तोच गरूडस्तंभ म्हणून प्रसिद्ध आहे. स्थापत्यशास्त्राच्या दृष्टीने विचार केला तर जीणोर्द्धार करण्यात आलेलं पांडुरंगाचं मंदिर हे १६ , १७ आणि १८ व्या शतकातलं बांधकाम असावं , असा जाणकारांचा अंदाज आहे. असं असलं तरीही मूळ मंदिराचे १२ व्या शतकातले अवशेष अजूनही तिथे आढळतात. या देवळाच्या दक्षिणेला खंडोबा , व्यंकटेश अशा देवतांची लहान लहान देवळंही आहेत. १९४६ मध्ये साने गुरुजींनी हरिजनांना पंढरपूरच्या विठ्ठलमंदिरात प्रवेश मिळावा म्हणून उपवास केला, तेव्हा हरिजनांना मंदिर खुले झाले.

*ठिकाण :*

*जवळचे स्टेशन : सोलापूर*

*सोलापूर ते पंढरपूर ७४ किलोमीटर*

*मुंबई पुणे पंढरपूर ४२९ किलोमीटर*

  📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

     *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल🌀*

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

        *📱9421901611📱*

       ════════════════

         ➖➖Ⓜ💲🅿➖➖

▬▬▬▬ Ⓜ💲🅿▬▬▬▬

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे उदगीर*

 🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

   🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

             पोस्ट क्रमांक-52

  🔹 महाराष्ट्रातील पर्यटन स्थळ🔹

   ════════════════

        *🔴 वज्रेश्वरी 🔴*

━━━━━━━━━━━━━━━━

*वज्रेश्वरी*

*माहिती :*

पुराणात या ठिकाणाचा वाडवली या नावाने उल्लेख केलेला आढळतो. इंद्रदेवाच्या वज्रातून विजेच्या रूपाने देवी पार्वती येथे प्रकट झाली होती. तेंव्हापासून या ठिकाणाला वज्रेश्वरी हे नाव पडले. अशी येथील लोकं म्हणतात. येथून ५ किलोमीटरच्या परिसरात गरम पाण्याचे २१ कुंड आहेत. त्या कुंडात तुम्ही उतरलात की तुम्हाला खूप आनंददायी वाटेल. वसई व भिवंडी या दोन्ही ठिकाणापासून वजरेश्वरी हे ठिकाण जवळ आहे. पोर्तुगीजांवर विजय मिळवण्यासाठी चिमाजी अप्पा यांनी याच देवीला साकडे घातले होते. व पोर्तुगीजांकडून वसईचा किल्ला जिंकल्यावर त्यांनी हे मंदिर बांधण्याचे देवीला दिलेले वचन पूर्ण केले. हे स्थळ तानसा नदीकाठी वसलेले असून येथे श्रीनित्यानंद महाराजांची समाधी आहे. येथे अकलोली व गणेशपुरीतील गरम पाण्याचे झरे आहेत  या झर्‍यांतून औषधी गुणधर्म असलेले गरम पाणी वाहत असल्याचे मानले जाते. हे मंदिर जरी शहरापासून लांब असले तरी या ठिकाणाची माहिती असलेले पर्यटक येथे आवर्जून येतात.

*ठिकाण :*

*जवळचे स्टेशन : वसई*

  📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

     *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल🌀*

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

        *📱9421901611📱*

       ════════════════

         ➖➖Ⓜ💲🅿➖➖

▬▬▬▬ Ⓜ💲🅿▬▬▬▬

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे उदगीर*

 🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

   🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

             पोस्ट क्रमांक-51

  🔹 महाराष्ट्रातील पर्यटन स्थळ🔹

   ════════════════

         *🔴 महालक्ष्मी 🔴*

━━━━━━━━━━━━━━━━

*महालक्ष्मी*

*माहिती :*

श्री महालक्ष्मीचे देवालय शहराच्या मध्यवस्तीत,जुन्या राजवाड्यानजीक आहे. भव्य व सुंदर हेमाडपंथी पद्धतीचे हे देवालय प्राचीन शिल्प कौशल्याचा उत्कृष्ट नमुना आहे या देवालयात दोन मजली आहे देवालयात श्री महालक्ष्मी खेरिज दक्षिणेला महासरस्वती, उत्तरेला महाकाली वरच्या मजल्यावर गणतीच्या मुर्ती आहेत या देवालयाला असंख्य खांब आहेत. मोजता येणार नाही एवढे खांब आहेत. येथे नवरात्री गरुड मंडपात साजरी केली जाते. गरुड मंडप हे मुख्य देवालयाच्या समोर आहे. 

*ठिकाण :*

*जवळचे स्टेशन : कोल्हापूर*

कोल्हापूर ते महालक्ष्मी २ किलोमीटरवर

  📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

     *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल🌀*

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

        *📱9421901611📱*

       ════════════════

         ➖➖Ⓜ💲🅿➖➖

▬▬▬▬ Ⓜ💲🅿▬▬▬▬

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे उदगीर*

 🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

   🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

             पोस्ट क्रमांक-50

  🔹 महाराष्ट्रातील पर्यटन स्थळ🔹

   ════════════════

     *🔴 शिंघ्यांची छत्री 🔴*

━━━━━━━━━━━━━━━━

*शिंद्यांची छत्री*

*माहिती :*

शिंद्यांची छत्री हे महाराष्ट्राच्या पुणे शहराजवळील वानवडी येथे असलेले स्मारक आहे. हे स्मारक इ.स. च्या १८व्या शतकातील मराठा साम्राज्यातील मुत्सद्दी सेनानी महादजी शिंदे याच्या स्मॄत्यर्थ बांधवले गेले आहे. पानिपतच्या तिसर्‍या लढाईनंतर महादजी शिंदे याने मराठा साम्राज्याला पुन्हा उभारी मिळवून देण्याचे काम केले. पहिल्या इंग्रज मराठा युद्धामध्ये त्याच्या नेतृत्वाखाली मराठा फौजांनी काही लढायांमध्ये ब्रिटिशांचा निर्णायक पराभव केला व इंग्रजांना तह करण्यास भाग पाडले. १२ फेब्रुवारी, इ.स. १७९४ रोजी त्याचे निधन झाले. इ.स. १७९४ सालाच्या सुमारास वर्तमान शिंद्यांच्या छत्रीच्या जागी महादजीने बांधवलेले शिवालय होते. महादजीच्या मॄत्यूनंतर त्याचे अंत्यसंस्कार याच जागेत करण्यात आले.

*ठिकाण :*

*पुणे*

  📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

     *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल🌀*

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

        *📱9421901611📱*

       ════════════════

         ➖➖Ⓜ💲🅿➖➖

▬▬▬▬ Ⓜ💲🅿▬▬▬▬

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे उदगीर*

 🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

   🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

             पोस्ट क्रमांक-49

  🔹 महाराष्ट्रातील पर्यटन स्थळ🔹

   ════════════════

    *🔴 विश्रामबाग वाडा 🔴*

━━━━━━━━━━━━━━━━

*विश्रामबाग वाडा*

*माहिती :*

विश्रामबाग वाडा हा मराठा साम्राज्याचा पेशवा दुसरा बाजीराव याचा जुन्या पुण्यातील राहता वाडा होता. इ.स. १८०७ साली सुमारे ३.५ लाख रुपये खर्चून हा वाडा बांधला गेला. शनिवार वाडा या पेशव्यांच्या वडिलार्जित वाड्यात राहण्यापेक्षा दुसर्‍या बाजीरावाने  विश्रामबागवाड्यात राहणे पसंत केले. तिसर्‍या इंग्रज-मराठा युद्धात इ.स. १८१८ साली पुण्याचा पाडाव होईपर्यंत ११ वर्षे दुसर्‍या बाजीरावाचे येथे वास्तव्य होते. सुमारे २०,००० वर्ग फूट क्षेत्रफळाच्या या वाड्याचा बहुतांश भाग टिकला आहे. या वाड्यात सध्या टपाल कार्यालय, नगरपालिकेच्या काही कचेर्‍या व मराठा साम्राज्यातील ऐतिहासिक वस्तूंचे संग्रहालय आहे.

*ठिकाण :*

*पुणे*

  📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

     *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल🌀*

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

        *📱9421901611📱*

       ════════════════

         ➖➖Ⓜ💲🅿➖➖

▬▬▬▬ Ⓜ💲🅿▬▬▬▬

 🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

               पोस्ट क्रमांक-5

  *🔹 महाराष्ट्रातील पर्यटन स्थळ🔹

 ════════════════

         *🙏अजिंठा🙏*

━━━━━━━━━━━━━━━━

*अजिंठा​*

माहिती :

अजिंठा येथे एकूण २९ लेणी आहेत. ही सर्व लेणी वाघुर नदीच्या आसपास विखुरलेली आहेत. लेणी नदीच्या पात्रापासून १५-३० मीटर (४०-१०० फूट) उंचीवर कातळात आहेत. हीनयान कालखंडातील लेण्यांपैकी ९ व १० क्रमांकाची लेणी ही चैत्यगृह आहेत व १२, १३, आणि १५-अ क्रमांकाचे लेणे विहार आहे. महायान कालखंडातील लेण्यांपैकी १९, २६ व २९ क्रमांकाची लेणी चैत्यगृहे असून १, २, ३, ५, ६, ७, ८, ११, १४, १५, १६, १७, १८, २०, २१, २२, २३, २४, २५, २७ व २८ क्रमांकाची लेणी विहार आहेत. विहार साधारणपणे चौरस आकाराचे असून त्यांची लांबी-रुंदी १७ मीटर (५२ फूट) पर्यंत आहे. हे विहार मुख्यत्वे भिक्षूंना राहण्यासाठी होते तर चैत्यगृह हे पारंपरिकरीत्या पूजाअर्चेसाठी वापरण्यात येत. कालांतराने विहारांतही मूर्तींची स्थापना झाली. बऱ्याच विहारांना सोपा व आंगण करण्यात आले व तेथे दगडात कलाकुसर व चित्रे काढण्यात आली. अजिंठा लेणी ही जागतिक वारसा स्थान म्हणून युनेस्कोने १९८३ साली घोषित केलेली लेणी आहेत. या लेण्यांचा शोध ब्रिटिश भारताच्या मद्रास इलाख्यातील ब्रिटिश अधिकारी जॉन स्मिथ हा वाघाच्या शिकारीसाठी गेल्याने २८ एप्रिल, इ.स. १८१९ रोजी लागला. स्मिथने येथील दहाव्या क्रमांकाच्या लेणीतील एका खांबावर आपले नाव आणि तारीख कोरून ठेवल्याचे आजही अंधुकपणे दिसून येते.

*ठिकाण*

*जवळचे स्टेशन : जळगाव 

जळगाव ते औरंगाबाद ५८ किलोमीटर

📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

             *🔹संकलन*🔹

        *ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

    *जिल्हा परिषद प्राथमिक शाळा*

      *रावणगाव नविन वसाहत*

          *ता.उदगीर जि.लातूर* 

        *📱9421901611*

═════════════

  ➖➖Ⓜ💲🅿➖➖

[4/13, 10:48 PM] Dnyaneshwar Badge: ▬▬▬▬ Ⓜ💲🅿▬▬▬▬

 🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

   🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

             पोस्ट क्रमांक-6

    🔹 महाराष्ट्रातील पर्यटन स्थळ🔹

   ════════════════

                *🙏वेरुळ🙏*

━━━━━━━━━━━━━━━━

वेरूळ

माहिती :

महाराष्ट्रातल्या मराठवाडा भागात औरंगाबाद शहरापासून ३० किलोमीटर अंतरावर वेरूळ हे एक छोटे खेडेगांव आहे. येथे प्राचीन काळात कोरलेली १२ बौद्ध, १७ हिंदू आणि ५ जैन अशी एकूण ३४ लेणी आहेत. शिवाजी महाराजांचे भोसले घराण्याचे मूळ गाव वेरूळ आहे. वेरूळची लेणी साधारणत: इ.स.च्या पाचव्या ते दहाव्या शतकाच्या कालखंडात कोरण्यात आली असून प्राचीन भारतातली बौद्ध, हिंदू आणि जैन धर्मांमधली परस्परसहिष्णुता प्रकर्षाने दाखवतात. वेरूळच्या लेण्यांची हिंदू लेणी, बौद्ध लेणी व जैन लेणी अशी विभागणी केली जाते. भारतातील महाराष्ट्र राज्याच्या औरंगाबाद या जिल्ह्याच्या ठिकाणापासून २३ किलोमीटर अंतरावर वायव्य दिशेला, सह्याद्रीच्या रांगेतील सातमाळ म्हणून ओळखल्या जाणार्‍या पर्वतरांगेत, दोन किलोमीटर परिसरात वेरूळ लेण्यांचा समूह विखुरलेला आहे. हैदराबादच्या निजाम राजवटीकडे या लेण्यांची मालकी जाईपर्यंत इंदूरच्या होळकरांनी या लेण्यांची काळजी घेतली होती. मात्र इ.स. १९५१ साली भारत सरकारने वेरूळ लेणी हे राष्ट्रीय स्मारक असल्याचे घोषित केले आणि त्यानंतर ती भारत सरकारच्या पुरातत्त्व विभागाकडे सोपविण्यात आले. एक युरोपियन प्रवासी कॅप्टन जॉन बेंजामिन सिली याने इ.स. १८१० मध्ये वेरूळ लेण्यांना भेट दिली होती. मुंबईहून पायी प्रवास करून तो वेरूळला पोहोचला होता. द वंडर्स ऑफ एलोरा या १८२५ मध्ये प्रकाशित केलेल्या पुस्तकात त्याने वेरूळ आणि आजूबाजूच्या परिसराची इत्थंभूत हकीकत लिहिलेली आहे.  

*ठिकाण :*

जवळचे स्टेशन : औरंगाबाद 

औरंगाबाद ते वेरूळ ३० किलोमीटर

📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

            🔹संकलन🔹

        *ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

    *जिल्हा​ परिषद प्राथमिक शाळा*

       *रावणगाव नविन वसाहत*

       *ता.उदगीर जि.लातूर*

        *📱9421901611*

 ════════════════

  ➖➖Ⓜ💲🅿➖➖

[4/14, 10:03 PM] Dnyaneshwar Badge: ▬▬▬▬ Ⓜ💲🅿▬▬▬▬

 🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

   🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

             पोस्ट क्रमांक-7

    🔹 महाराष्ट्रातील पर्यटन स्थळ🔹

   ════════════════

             *🙏 औरंगाबाद​ लेणी🙏*

━━━━━━━━━━━━━━━━

*औरंगाबाद लेणी*

माहिती :

औरंगाबाद शहरालगत बीबी का मकबरापासून उत्तरेला सुमारे दोन किलोमीटर अंतरावर डोंगरात औरंगाबाद लेणी खोदलेली आहेत. ही बौद्ध लेणी आहेत. त्यांचा पहिला संदर्भ कान्हेरीच्या विशाल चैत्यात सापडतो. इसवी सनाच्या सहाव्या ते सातव्या शतकात ही लेणी खोदण्यात आली. त्यांची समकालीन संख्या १२ इतकी आहे. तुलनेने मृदू अशा बसाल्ट खडकात ही लेणी खोदलेली आहेत. त्याच्या स्थानावरून ही सर्व १२ लेणी मुख्यत्वे तीन गटांत विभागलेली आहेत. औरंगाबाद परिसरात असलेल्या अजिंठा आणि वेरूळ येथील लेण्यांशी या लेण्यांचा संबंध लावला जातो. अजिंठ्याची लेणी आणि वेरूळची लेणी जागतिक वारसा स्थाने घोषित झाली आहेत. औरंगाबाद लेणीची निर्मिती इ. स. च्या ६व्या-७व्या शतकातील आहे. येथील लेणे क्रमांक ३ हे अजिंठ्याच्या महायान लेण्यांच्या शैलीतील आहे. लेणे क्रमांक ७ हे मात्र वेरूळच्या रामेश्वर लेण्याशी (लेणे क्रमांक २४) मिळतेजुळते आहे. त्यात पुढे व्हरांडा असून मागील भिंतीत गर्भगृह आहे. गर्भगृहाच्या सभोवती प्रदक्षिणापथ असून त्याच्या भिंतीत भिक्षूंच्या खोल्या आहेत.

*ठिकाण :*

जवळचे स्टेशन : औरंगाबाद

📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

            🔹संकलन🔹

        *ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

    *जिल्हा​ परिषद प्राथमिक शाळा*

       *रावणगाव नविन वसाहत*

       *ता.उदगीर जि.लातूर*

        *📱9421901611*

 ════════════════

  ➖➖Ⓜ💲🅿➖➖

[4/15, 11:30 PM] Dnyaneshwar Badge: ▬▬▬▬ Ⓜ💲🅿▬▬▬▬

 🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

   🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

             पोस्ट क्रमांक-8

    🔹 महाराष्ट्रातील पर्यटन स्थळ🔹

   ════════════════

            *🙏भिमाशंकर लेणी🙏*

━━━━━━━━━━━━━━━━

*भीमाशंकर लेणी*

*माहिती :*

इसवीसन पूर्व पहिल्या शतकात हे लेणे निर्माण झाले. विहार, चैत्यगृह, पाण्याची कुंडे अशी ३३ खोदकामे दिसून येतात. येथ जैन क्षेत्रपाल, जैन देवी चक्रेश्वरी कोरलेली आढळते. जैनांचे प्रथम र्तीथकर, बावीसावे र्तीथंकर नेमिनाथ आणि जैन देवता अंबिकेची मूर्ती येथे आहे. यातील अंबिका आंब्याच्या झाडाखाली बसलेली दाखवली आहे. या देवीवरूनच या गटाला अंबा-अंबिका असे नाव मिळाले आहे.

*ठिकाण :*

महाराष्ट्रात पुणे जिल्ह्यात मंचर तालुक्यात ही लेणी आढळतात हे तीन निरनिराळे गट आहेत.

📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

            🔹संकलन🔹

        *ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

    *जिल्हा​ परिषद प्राथमिक शाळा*

       *रावणगाव नविन वसाहत*

       *ता.उदगीर जि.लातूर*

        *📱9421901611*

 ════════════════

  ➖➖Ⓜ💲🅿➖➖

[4/16, 10:38 PM] Dnyaneshwar Badge: ▬▬▬▬ Ⓜ💲🅿▬▬▬▬

 🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

   🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

             पोस्ट क्रमांक-9

    🔹 महाराष्ट्रातील पर्यटन स्थळ🔹

   ════════════════

                *🙏 घारापुरीची🙏*

━━━━━━━━━━━━━━━━

*घारापुरीची*

*माहिती :*

घारापुरीची लेणी ऊर्फ एलिफंटा केव्ह्‌ज ही महाराष्ट्रामधील मुंबईनजीकच्या घारापुरी बेटांवरील लेणी आहेत. पाषाणात खोदलेली ही लेणी इ.स.चे ९ वे शतक ते १३ वे शतक या कालखंडात निर्माण करण्यात आली होती. १९८७साली या लेण्यांना युनेस्को जागतिक वारसा स्थानाचा दर्जा दिला गेला. घारापूरी लेण्यांच्या प्रवेशद्वाराजवळ हत्तीचे प्रचंड आकाराचे एक शिल्प होते, त्यावरूनच या लेण्यांना एलिफंटा लेणी असे नाव पडले. हे शिल्प सध्या मुंबईच्या राणीच्या बागेत आहे. ही लेणी मुंबई शहराच्या पूर्वेस समुद्रात किनार्‍यापासून १० कि.मी. दूर आहेत. एलिफंटा लेण्यांच्या निर्मितीचा काळ हा साधारण इसवी सन ९०० ते १३००च्या दरम्यान असावा असा अंदाज आहे. एका अखंड पाषाणात ही लेणी कोरण्यात आली आहेत. ज्या काळी पाश्चात्त्य देशांमध्ये मानवी वसाहतीचा मागमूससुद्धा नव्हता त्याकाळी आपल्या भारतीय पूर्वजांनी इतक्या दुर्गम भागात इतकी अफाट कलाकृती निर्माण केला याला कुठेच तोड नाही. एलिफंटा बेट, किंवा घारापुरी, दक्षिण मुंबईतील ट्रॉम्बे जवळच्या खाडीमधील एक बेट आहे. बेटाचे क्षेत्रफळ समुद्राच्या भरतीच्या वेळी सुमारे १० चौरस किमी आणि ओहोटीच्या वेळी १६ चौरस किमी असते. बेटावरच दक्षिणेस घारापुरी नावाचे छोटेसे गाव आहे. घारापुरी बेटावर पोहोचण्यासाठी मुंबई शहरातील गेट वे ऑफ इंडियापासून मुंबईच्या खाडीतून होडीने जावे लागते. होडीचा हा प्रवास साधारण तासाभराचा आहे. या एका तासाच्या सागरी प्रवासात समुद्रावर विहार करणार्‍या नानाविध पक्षी-बगळ्यांबरोबरच मुंबईचे दुरून दिसणारे रूपही न्याहाळता येते. शिवाय बॅाम्बे हाय नावाचे समुद्रातून उत्खनन करून पेट्रोलियम मिळवणारे क्षेत्र, न्हावा-शेवा बंदर, देशविदेशांतील मोठमोठ्या व्यापारी नौका यांचेही दर्शन होते. समुद्रात थोडेसे आत गेल्यानंतर सी-गल पक्ष्यांचे अनेक थवे बोटीवर घिरट्या घालायला लागतात. या पक्षांचे वैशिष्ट्य म्हणजे अन्नपदार्थ हवेतच झेलण्याची त्यांची क्षमता होय.

*ठिकाण :*

जवळचे स्टेशन : चर्चगेट 

चर्चगेट मधील गेट वे ऑफ इंडियापासून मुंबईच्या खाडीतून होडीने जावे लागते.

📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

            🔹संकलन🔹

        *ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

    *जिल्हा​ परिषद प्राथमिक शाळा*

       *रावणगाव नविन वसाहत*

       *ता.उदगीर जि.लातूर*

        *📱9421901611*

 ════════════════

  ➖➖Ⓜ💲🅿➖➖

[4/17, 10:26 PM] Dnyaneshwar Badge: ▬▬▬▬ Ⓜ💲🅿▬▬▬▬

 🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

   🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

             पोस्ट क्रमांक-10

    🔹 महाराष्ट्रातील पर्यटन स्थळ🔹

   ════════════════

                *🙏 कान्हेरी🙏*

━━━━━━━━━━━━━━━━

*कान्हेरी*

*माहिती :*

कान्हेरी लेणी ही भारतातील ऐतिहासीक वास्तूपैकी ही एक वास्तू आहे. अतिशय शांत, स्वच्छ आणि सुंदर असे हे ठिकाण आहे. असे म्हटले जाते की, कान्हेरी लेण्या पहिल्या शतकात बौध्द साधूंनी कोरलेल्या आहेत.  संजय गांधी राष्ट्रीय उद्यानाच्या प्रवेशद्वारापासून येथे जाण्यासाठी बस व भाड्याच्या सायकल्सची देखील सोय उपलब्ध आहे. सायकलने गेल्यास आणखी मजा येते. विदेशी पर्यटकांची येथे येण्याकडे विशेष रूची आहे.

*ठिकाण :*

जवळचे स्टेशन : बोरीवली.

उद्यानाकडे जाण्यासाठी बस व रिक्षा उपलब्ध आहेत.

📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

    *जिल्हा​ परिषद प्राथमिक शाळा*

       *रावणगाव नविन वसाहत*

       *ता.उदगीर जि.लातूर*

        *📱9421901611*

 ════════════════

  ➖➖Ⓜ💲🅿➖➖

[4/18, 10:26 PM] Dnyaneshwar Badge: ▬▬▬▬ Ⓜ💲🅿▬▬▬▬

 🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

   🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

             पोस्ट क्रमांक-11

    🔹 महाराष्ट्रातील पर्यटन स्थळ🔹

   ════════════════

                *🙏 कार्ला🙏*

━━━━━━━━━━━━━━━━

*कार्ला*

*माहिती :*

कार्ले ही प्राचीन काळी ‘वलुरक’ नावाने ओळखली जाणारी ही लेणी आहेत. बुद्धाच्या जीवनावर आधारलेल्या या दगडी गुंफा पुण्याच्या वायव्येला ६६ कि. मी. अंतरावर लोणावळ्यानजीक आहेत. कार्ले गुंफा ह्या बोरघाटात स्थित आहेत. बोरघाट सातवाहन कालीन प्राचीन बंदरे कल्याण आणि सोपारा या ठिकाणांहून तेर या प्राचीन ठिकाणास जाण्याच्या मार्गावर आहे. इसवी सनपूर्व पहिले शतक ते इसवीसन पाचवे शतक या काळात ही लेणी खोदली गेली. भारत सरकारने या लेणीला दिनांक २६ मे, इ.स. १९०९ रोजी महाराष्ट्रातील राष्ट्रीय संरक्षित स्मारक म्हणून घोषित केलेले आहे. कार्ला गुंफांमध्ये कदाचित सर्वात जास्त मोठ्या संख्येने चैत्य सभागृह आहेत. चैत्यगृहाच्या दाराशीच डाव्या हाताला एक सिंहस्तंभ कोरलेला आहे. भारतात अशोकाने असे स्तंभ उभे केले होते. या मालिकेतील सारनाथच्या धर्तीवर हा इथला सिंहस्तंभ कोरला आहे. हा स्तंभ पंचेचाळीस फूट उंचीचा आहे. त्याची बैठक वर्तुळाकार, आणि अंग सोळा कोनांमध्ये घडवलेले आहे. या स्तंभाच्या अग्रभागी एक वर्तुळाकार कळस दिसून येतो. त्यावर आमलक, हर्मिकेचा चौथरा आहे. या संचावर चार सिंहाची आकृती कोरलेली आहे. या स्तंभाचा करविता ‘महारठी अग्निमित्रणक याच्या दातृत्वाचा भाषेतील लेख दिसतो. चैत्यगृहाच्या उजव्या बाजूसही पूर्वी स्तंभ आणि त्यावर चक्र असावे असे अभ्यासकांना वाटते. याची एक सूचक शिल्पाकृती चैत्यगृहातील एका खांबावर काढलेली आहे. इथे सिंह आणि चक्र असलेल्या खांबांमध्ये स्तूप दिसत आहे. याशिवाय या चैत्यगृहाचे कान्हेरीच्या चैत्यगृहाशी साम्य आहे असे मानले जाते कारण तिथेही असे दोन्ही स्तंभ दाखवलेले आहेत. चैत्यगृहाबाहेर सज्जा कोरलेला आहे. येथे मिथुन शिल्पाच्या जोडय़ा, हत्तींचे थर, गौतम बुद्धाचे त्यांच्या अनुयायांसह असलेले शिल्पपट, चैत्यकमानी आदि गोष्टी दिसून येतात. मिथुन शिल्पांतील स्त्रियांच्या डोक्यावर पदर घेतलेला दिसतो. तसेच कमरेला शेला आहे. पुरुषाने धोतर आणि डोक्यावर मुंडासे घातले आहे. स्त्रियांच्या हातात बांगडय़ा आहेत. तसेच पायातील विविध आकाराचे तोडे, कमरेवरच्या मेखला, गळ्यातील मण्यांचे हार, कर्णफुले, कपाळावरची कुंकू अशी आभूषणे दिसून येतात. इथे असलेल्या या मिथुन जोडय़ा तत्कालीन राज्यकर्त्यांच्या किंवा या लेण्यास दान देणाऱ्यांच्या असाव्यात असाही एक तर्क आहे. सज्ज्याच्या दोन्ही बाजूस अनेक मजली प्रासादांचे देखावे आहेत. याच्या तळाशी दोन्ही बाजूला तीन हत्तींची शिल्पे कोरलेली आहेत. यातील डाव्या बाजूकडील हत्तींवर पुढे गौतम बुद्धाच्या मूर्तीही कोरलेल्या आहेत. चैत्यगृहाच्या सज्ज्यात या लेण्याच्या करवित्याचा लेख आहे. ‘वेजयंतितो सेठीना भूतपालेन सेलघरम परिनिठापितम् जंबुदिपम्ही उतमम्’ वैजयन्तिचा श्रेष्ठी भूतपाल याने तयार केलेले हे लेणे जम्बुद्वीपात उत्कृष्ट आहे. असा याचा अर्थ होतो.

*ठिकाण :*

जवळचे स्टेशन : लोणावळा

  📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

     *🌀 महाराष्ट्र शिक्षकपॅनल🌀*

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

    *जिल्हा​ परिषद प्राथमिक शाळा*

         *रावणगाव नविन वसाहत*

             *ता.उदगीर जि.लातूर*

        *📱9421901611*

 ════════════════

  ➖➖Ⓜ💲🅿➖➖

[4/19, 10:33 PM] Dnyaneshwar Badge: ▬▬▬▬ Ⓜ💲🅿▬▬▬▬

    🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

   🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

             पोस्ट क्रमांक-12

    🔹 महाराष्ट्रातील पर्यटन स्थळ🔹

   ════════════════

                *🙏 पांडवलेणी🙏*

━━━━━━━━━━━━━━━━

*पांडवलेणी*

*माहिती :*

पांडवलेणी ही सुमारे इ.स. १२०० च्या दरम्यान खोदलेली बौद्ध लेणी आहेत. भारत सरकारने या लेणीला महाराष्ट्रातील राष्ट्रीय संरक्षित स्मारक म्हणून दिनांक ३ एप्रिल, इ.स. १९१६ रोजी घोषित केलेले आहे. सातवाहन राजांनी या गुहा खोदण्यासाठी वेळोवेळी दान दिले असा उल्लेख येथील शिलालेखात आढळून येतो. यात अनेक गुहा असून काही गुहा अतिशय कलाकुसरीने कोरलेल्या आहेत. यातील स्त्रियांचे अलंकार आणि वस्त्रे अतिशय कलाकुसरीनी कोरलेली आढळतात. या गुहांमध्ये एक प्रमुख चैत्यगृह आढळते जे संपूर्ण सुस्थितीत आहे. पूर्व दिशेचे प्रवेशद्वार सुस्थितीत आहे. काही पश्चिमेकडील लेण्यांचे बांधकाम अर्धवट राहिलेले दिसून येते. या लेणी पाहण्यास फी आकारली जाते. तसेच या टेकडीवर पाण्याची टाके आहेत परंतु पिण्याच्या पाण्याची सोय नसू शकते. मात्र टेकडीवर प्राचीन काळी केलेले पाण्याचे टाके दिसून येते. या टेकडीवर आता वनखात्याने वृक्षराजी वाढवली आहे. पांडवलेण्यावरून नाशिक शहराचे विहंगम दृश्य दिसते. टेकडीखाली दादासाहेब फाळके स्मारक आहे. पांडवलेणे, नाशिक येथे वर जाण्यासाठी पायऱ्यांची बांधलेली वाट आहे. वर चढण्यास सुमारे ३० मिनिटे वेळ लागतो.

*ठिकाण :*

पंचवटी, मध्यवर्ती बसस्थानक तसेच नाशिकरोड येथून नाशिक बौद्घ लेण्यासाठी बसेस सुटतात. अंबडला जाणाऱ्या बसने ही येथे उतरता येते. तसेच नाशिक दर्शन ही बस येथे आपला थांबा घेते.

📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

     *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल🌀*

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

    *जिल्हा​ परिषद प्राथमिक शाळा*

        *रावणगाव नविन वसाहत*

           *ता.उदगीर जि.लातूर*

        *📱9421901611*

 ════════════════

  ➖➖Ⓜ💲🅿➖➖

[4/20, 9:43 PM] Dnyaneshwar Badge: ▬▬▬▬ Ⓜ💲🅿▬▬▬▬

 🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

   🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

             पोस्ट क्रमांक-13

    🔹 महाराष्ट्रातील पर्यटन स्थळ🔹

   ════════════════

                *🙏 पाताळेश्र्वर🙏*

━━━━━━━━━━━━━━━━

*पाताळेश्वर*

*माहिती :*

पाताळेश्वर हे महाराष्ट्राच्या पुणे शहरातल्या शिवाजीनगर भागात वसलेले एक शिवालय आहे. हे शिवालय इ.स.च्या ८ व्या शतकाच्या सुमारास लेण्याच्या स्वरूपात खोदून घडवले आहे. भारत सरकरने याला दिनांक २६ मे, इ.स. १९०९ रोजी महाराष्ट्रातील राष्ट्रीय संरक्षित स्मारक म्हणून घोषित केलेले आहे. याच्या जवळून जंगली महाराज रस्ता वाहतो. हे पाताळेश्वरचे मंदिर एकाच मोठ्या खडकात खोदकाम करून निर्माण केले आहे. ह्या मंदिरात राम, सीता, लक्ष्मण, लक्ष्मी आणि गणेश ह्या दैवतांच्याही मूर्ती आहेत.

*ठिकाण :*

जवळचे स्टेशन : पुणे

📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

     *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल🌀*

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

    *जिल्हा​ परिषद प्राथमिक शाळा*

        *रावणगाव नविन वसाहत*

           *ता.उदगीर जि.लातूर*

        *📱9421901611*

 ════════════════

  ➖➖Ⓜ💲🅿➖➖

[4/21, 11:11 PM] Dnyaneshwar Badge: ▬▬▬▬ Ⓜ💲🅿▬▬▬▬

 🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

   🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

             पोस्ट क्रमांक-14

    🔹 महाराष्ट्रातील पर्यटन स्थळ🔹

   ════════════════

                *🙏पितळखोरे🙏*

━━━━━━━━━━━━━━━━

*पितळखोरे*

*माहिती :*

ही भारतातील सर्वात जुनी लेणी आहेत असे मानले जाते. लेणी सुमारे इ.स.पूर्व दुसऱ्या शतकातील म्हणजे अजिंठा-वेरूळची लेणी येथील लेण्यांपेक्षाही प्राचीन मानली जातात.

*ठिकाण :*

जवळचे स्टेशन : पितळखोरे

पितळखोरे महाराष्ट्रातील औरंगाबाद जिल्ह्यातील एक गाव आहे. या गावाजवळ पितळखोरे लेणी आहेत.

📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

     *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल🌀*

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

    *जिल्हा​ परिषद प्राथमिक शाळा*

        *रावणगाव नविन वसाहत*

           *ता.उदगीर जि.लातूर*

        *📱9421901611*

 ════════════════

  ➖➖Ⓜ💲🅿➖➖

[4/23, 9:41 AM] Dnyaneshwar Badge: ▬▬▬▬ Ⓜ💲🅿▬▬▬▬

 🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

   🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

             पोस्ट क्रमांक-15

    🔹 महाराष्ट्रातील पर्यटन स्थळ🔹

   ════════════════

                *🙏नांदगिरी🙏*

━━━━━━━━━━━━━━━━

*नांदगिरी*

*माहिती :*

इसवी सनाच्या नवव्या शतकात हे लेणे निर्माण झाले असावे. डोक्यावर सात नागांचा फणा धारण केलेले हे पार्श्वनाथ हे लेणे येथे कोरलेले आहे. सुमारे नवव्या शतकातील ही मूर्ती असावी असा अंदाज केला जातो. महाराष्ट्रात सातारा जिल्ह्यात कोरेगाव तालुक्यात कल्याणगड ऊर्फ नांदगिरीचा किल्ला आहे. किल्ल्यावरच्या लोखंडी दरवाजातून एक वाट गडाकडे जाते, तर दुसरी कड्याच्या कडेने एका गुहेत उतरते. याच गुहेत ह्या लेणी आढळतात. यात काही लेण्यांचे खोदकाम आहे. परंतु पाणी भरल्यामुळे ही लेणी जलमय झाली आहेत. पाण्यातून सुमारे ३५ मीटर चालल्यावर पार्श्वनाथाची मूर्ती दिसते.

*ठिकाण :*

सातारा जिल्ह्यात कोरेगाव तालुक्यात कल्याणगड ऊर्फ नांदगिरीचा किल्ला.

📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

     *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल🌀*

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

    *जिल्हा​ परिषद प्राथमिक शाळा*

        *रावणगाव नविन वसाहत*

           *ता.उदगीर जि.लातूर*

        *📱9421901611*

 ════════════════

  ➖➖Ⓜ💲🅿➖➖

[4/23, 11:39 PM] Dnyaneshwar Badge: ▬▬▬▬ Ⓜ💲🅿▬▬▬▬

 🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

   🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

             पोस्ट क्रमांक-16

    🔹 महाराष्ट्रातील पर्यटन स्थळ🔹

   ════════════════

                *🙏भूत🙏*

━━━━━━━━━━━━━━━━

*भूत*

*माहिती :*

पुणे जिल्ह्यातल्या जुन्नर तालुक्यात येणाऱ्या मानमोडी डोंगरातील भीमाशंकर आणि अंबा-अंबिका या लेण्यांबरोबरच त्याच डोंगरात भूत लेणी नावाने ओळखल्या जाणारा लेण्यांचा एक तिसरा गट आहे. अंबा-अंबिका गटापासून अर्धा किलोमीटरवर ही लेणी आहेत. डोंगरकड्यालगत आणि झाडीभरल्या या वाटेवरून पंधरा-वीस मिनिटे चालले की ऐन कड्यावर ही भूत लेणी दिसतात. ही लेणी या डोंगरावरील सर्वात प्राचीन, म्हणजे इसवी सनाच्या पहिल्या शतकातल्या उत्तरार्धात खोदली गेली आहेत. एकूण ३६ लेणी. यांना ३४ ते ४९ असे क्रमांक दिले आहेत. या लेण्यांत काय काय आहे? बौद्धविहार, पाण्याचे टाके, चैत्यगृह, ब्राह्मीलिपीतील दानधर्म केल्याचा शिलालेख, चैत्यकमानी, स्तूप, आणि कोरलेली फुलांची नक्षी, नंदीपद आणि त्रिरत्न. श्रीवत्स आणि धम्मचक्र ही शुभचिन्हे. काही पुरुषाकृती आणि बोधीवृक्ष. लेण्यांमध्ये कोरलेले नाग, गरुड, हत्ती आणि संमिश्र पशुपक्षी मानवाने कोरले असणे शक्य नाही. हे भुतांचेच काम असले पाहिजे, या समजुतीनेच बहुधा या लेण्यांना भूतलेणी म्हणत असावेत.

*ठिकाण :*

पुणे मधील जुन्नर तालुक्यात

📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

     *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल🌀*

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

    *जिल्हा​ परिषद प्राथमिक शाळा*

        *रावणगाव नविन वसाहत*

           *ता.उदगीर जि.लातूर*

        *📱9421901611*

 ════════════════

  ➖➖Ⓜ💲🅿➖➖

[4/24, 9:11 PM] Dnyaneshwar Badge: ▬▬▬▬ Ⓜ💲🅿▬▬▬▬

 🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

   🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

             पोस्ट क्रमांक-17

    🔹 महाराष्ट्रातील पर्यटन स्थळ🔹

   ════════════════

                *🙏कोंडाणे🙏*

━━━━━━━━━━━━━━━━

*कोंडाणे*

*माहिती :*

कोंडाणे महाराष्ट्राच्या पुणे जिल्ह्यातील गाव आहे. हे गाव कर्जतजवळ वसलेले असून याच्या आसपास सहा लेणी आढळतात. इसवीसन पूर्व दुसऱ्या शतकात हे लेणे निर्माण झाले. कोंडाणे लेण्यात एक चैत्यगृह, सात विहार आणि दोन गुहा आहेत. विहारांच्या व्हरांड्यांच्या छतांवर रंगीत चित्रे होती. ही चित्रे बहुतेक प्रमाणात लुप्त झालेली दिसून येतात.

*ठिकाण :*

जवळचे गाव : कोंडाणे

📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

     *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल🌀*

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

    *जिल्हा​ परिषद प्राथमिक शाळा*

        *रावणगाव नविन वसाहत*

           *ता.उदगीर जि.लातूर*

        *📱9421901611*

 ════════════════

  ➖➖Ⓜ💲🅿➖➖

[4/24, 9:19 PM] Dnyaneshwar Badge: ▬▬▬▬ Ⓜ💲🅿▬▬▬▬

 🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

  *🔹 महाराष्ट्रातील पर्यटन स्थळ🔹

 ════════════════

         *🙏पाचगणी🙏*

━━━━━━━━━━━━━━━━

🔹 पोस्ट क्रमांक 2🔹

पाचगणी

माहिती :

पाचगणी महाराष्ट्रातील सातारा जिल्ह्यातील थंड हवेचे ठिकाण आहे. जवळपास महाबळेश्वर इतकेच उंच असलेले आणखी एक खंड हवेचे ठिकाण म्हणजे पाचगणी. महाबळेश्वरपासून हे ठिकाण अवघ्या १८-२० कि. मी. अंतरावर आहे. महाबळेश्वर इतकेच निसर्गसुंदर असलेले हे ठिकाण येथील पब्लिक स्कूल्ससाठी खूप प्रसिद्ध आहे. जुन्या काळात येथे पारशी लोकांनी बांधलेले बंगले आजही लक्ष वेधून घेतात. येथे राहण्याजेवणाच्या चांगल्या सोयी आहेत. पाच डोंगराच्या समूहावर हे ठिकाण विकसित झालेलं असल्याने त्यास पाचगणी नाव पडले असावे. लोणावळा-खंडाळा ही ठिकाणं जशी एकमेकांपासून जवळ आहेत तसाच प्रकार महाबळेश्वर-पाचगणी यांच्या बाबतीत आहे. उत्कृष्ट हवामान आणि संपन्न निसर्ग हे पाचगणीचं स्वतःचं असं वैशिष्ट्य आहे. खोल दऱ्या, धबधबे, कमलगड, टेबल लँड, किडीज पार्क, पाचगणीच्या गुंफा ही काही प्रसिद्ध व पाहण्यासारखी प्रेक्षणीय स्थळं आहेत.

ठिकाण :

जवळचे : महाबळेश्वर एस्टी स्टेन्ड

📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

        *🔹संकलन*🔹

 *ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

    *जि.प.प्रा.शा रावणगाव नविन वसाहत

      *ता.उदगीर जि.लातूर* 

📱9421901611

═════════════

  ➖➖Ⓜ💲🅿➖➖

[4/24, 9:19 PM] Dnyaneshwar Badge: .▬▬▬▬ Ⓜ💲🅿▬▬▬▬

 🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

🛏🛏,🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

  *🔹 महाराष्ट्रातील पर्यटन स्थळ🔹*         ════════════════

         *🙏महाबळेश्वर🙏*

━━━━━━━━━━━━━━━━

🔹पोस्टक्रमांक 1🔹

महाबळेश्वर

माहिती :

महाराष्ट्रातील सातारा जिल्ह्यात महाबळेश्वर हे ठिकाण आहे. महाबळेश्वर येथील दोन भाग करण्यात आले आहे. एक म्हणजे जुने महाबळेश्वर आणि दुसरे नवे महाबळेश्वर. महाबळेश्वर हे ठिकाण हिल स्टेशन म्हणजेच थंड हवेचे ठिकाण म्हणून ही ओळखले जाते.  येथील महाबळेश्वराचे देऊळ हे यादव राजा सिंघनदेव याने तेराव्या शतकात बांधले. अफझलखानच्या तंबूवरील कापून आणलेले सोन्याचे कळस शिवाजी महाराजांनी या महाबळेश्वर मंदिरास अर्पण केले होते. सह्याद्रीच्या पठारावर वसलेल्या या ठिकाणी चांगली घनदाट वनश्री आहे. महाबळेश्वर येथील महाबळेश्वर मंदिर, लागून असलेले जावळीचे खोरे आणि प्रतापगड या सर्व स्थळांना शिवरायांच्या नावाचा व कर्तृत्वाचा ऐतिहासिक संदर्भ आहे. येथे पाच मुख्य नद्या वेण्णा, कृष्णा, कोयना, सावित्री आणि गायत्री उगम पावतात. येथील एका कड्यावर सर्वात प्राचीन असे हेमांडपंथी शिवमंदिर आहे. त्यात ठेवलेल्या कृष्णेच्या मुर्तीमुळे त्याला कृष्णाबाई मंदिर असेही म्हणतात. याठिकाणी अतिमहाबळेश्वर व महाबळेश्वर ही दोन मोठी शिवमंदिरे बांधलेली आहेत. येथेच त्या पाच नद्या उगम पावतात. हे ठिकाण हनिमून साठी ही प्रसिद्ध आहे. विल्सन पॉईंट व माखरिया पॉईंट, केल्स पाँईंट, एको पॉईंट, आर्थर सीट पॉईंट, विडो पॉईंट,कसल रॉक व सावित्री पॉईंट, मार्जोरी पॉईंट, एल्फिन्स्टन पॉईंट, कॅनॉट पीक हंटर पॉईंट,नॉर्थकोर्ट पॉईंट, लॉडविक पॉईंट, बॉम्बे पॉईंट, हत्तीचा माथा, चायनामन धबधबा, फाकलेड पॉईंट इ. पॉईंट आहेत. निसर्गाचे विविध रुपे पाहण्यासारखी आहेत.

ठिकाण :

जवळचे : महाबळेश्वर एस्टी स्टॅन्ड

📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

        *🔹संकलन*🔹

 *ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

    *जि.प.प्रा.शा रावणगाव नविन  वसाहत*

      *ता.उदगीर जि.लातूर*

📱9421901611

 ════════════════

  ➖➖Ⓜ💲🅿➖➖

[4/24, 9:19 PM] Dnyaneshwar Badge: ▬▬▬▬ Ⓜ💲🅿▬▬▬▬

 🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

  *🔹 महाराष्ट्रातील पर्यटन स्थळ🔹

 ════════════════

         *🙏चिखलदरा🙏*

━━━━━━━━━━━━━━━━

🔹 पोस्ट क्रमांक -3🔹

चिखलदरा

माहिती :

चिखलदरा हे सातपुडा पर्वतरांगेतील अमरावती जिल्हात आहे. चिखलदरा हे हिल स्टेशन म्हणजेच थंड हवेचे ठिकाण म्हणून ओळखले जाते. महाभारतापर्यंतच्या चिखलदराचा इतिहास आहे. असे म्हटले जाते की, पांडवानी वनवासातील काही काळ चिखलदरात काढला होता. इथे विराटनगरात जुलमी आणि भोगी राजा होता. त्याचा वध भीमाने केला आणि विराटनगराजवळ असलेल्या दरीत त्याला फेकले होते. ती दरी म्हणजेच कीचकदरा. काहीकाळानतंर त्याचे नाव किचकदरा बदलून चिखलदरा झाले. चिखलदरा हे विदर्भातले एकमेव थंड ठिकाण आहे. चिखलदरात फिरण्यासारखे असे खूप ठिकाण आहे, भीमकुंड, वैराट पोईन्ट इत्यादी.

ठिकाण :

चिखलदऱ्याला जाण्यासाठी मुंबईहून रेल्वेने बडनेरा जंक्‍शन. बडनेऱ्याहून एस. टी. ने अर्ध्या तासात अमरावतीला जाता येते.

📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

        *🔹संकलन*🔹

 *ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

    *जि.प.प्रा.शा रावणगाव नविन वसाहत

      *ता.उदगीर जि.लातूर* 

📱9421901611

═════════════

  ➖➖Ⓜ💲🅿➖➖

[4/24, 9:19 PM] Dnyaneshwar Badge: ▬▬▬▬ Ⓜ💲🅿▬▬▬▬

 🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

  *🔹 महाराष्ट्रातील पर्यटन स्थळ🔹

 ════════════════

         *🙏तोरणमाळ🙏*

━━━━━━━━━━━━━━━━

🔹 पोस्ट क्रमांक 4🔹

तोरणमाळ

माहिती :

तोरणमाळ हे नंदुरबार जिल्ह्‍यातील हिल स्टेशन म्हणजेच थंड हवेचे ठिकाण आहे. तोरणमाळ सातपुडा पर्वताच्या तिसर्‍या व चौथ्या रांगेत अक्राणी तालुक्यात वसलेले आहे. अतिदुर्गम भागात असल्याने व जवळपास कोणतेही मोठे शहर नसल्याने पर्यटक संख्या कमीच असते. पण त्यामुळे तोरणमाळ अधिकच शांत आणि रम्य वाटते. 

फिरण्याचे ठिकाण सिताखाई पॉइंट व धबधबा, यशवंत तलाव, कमळ तलाव, मछिंद्रनाथाची गुहा, गोरक्षनाथाची यात्रा (महाशिवरात्र), गिरीभ्रमणा साठी खडकी ट्रेल व सिताखाई ट्रेल. 

ठिकाण :

पश्चिम लोहमार्गा वरील नंदुरबार किंवा दोंडाइचा स्थानक ते शहादा - ३० किलोमीटर

📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

        *🔹संकलन*🔹

     * ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

    *जि.प.प्रा.शा रावणगाव नविन वसाहत

      *ता.उदगीर जि.लातूर* 

📱9421901611

═════════════

  ➖➖Ⓜ💲🅿➖➖

[4/24, 9:20 PM] Dnyaneshwar Badge: ▬▬▬▬ Ⓜ💲🅿▬▬▬▬

 🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

   🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

             पोस्ट क्रमांक-17

    🔹 महाराष्ट्रातील पर्यटन स्थळ🔹

   ════════════════

                *🙏कोंडाणे🙏*

━━━━━━━━━━━━━━━━

*कोंडाणे*

*माहिती :*

कोंडाणे महाराष्ट्राच्या पुणे जिल्ह्यातील गाव आहे. हे गाव कर्जतजवळ वसलेले असून याच्या आसपास सहा लेणी आढळतात. इसवीसन पूर्व दुसऱ्या शतकात हे लेणे निर्माण झाले. कोंडाणे लेण्यात एक चैत्यगृह, सात विहार आणि दोन गुहा आहेत. विहारांच्या व्हरांड्यांच्या छतांवर रंगीत चित्रे होती. ही चित्रे बहुतेक प्रमाणात लुप्त झालेली दिसून येतात.

*ठिकाण :*

जवळचे गाव : कोंडाणे

📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

     *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल🌀*

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

    *जिल्हा​ परिषद प्राथमिक शाळा*

        *रावणगाव नविन वसाहत*

           *ता.उदगीर जि.लातूर*

        *📱9421901611*

 ════════════════

  ➖➖Ⓜ💲🅿➖➖

[4/25, 10:03 PM] Dnyaneshwar Badge: ▬▬▬▬ Ⓜ💲🅿▬▬▬▬

 🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

   🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

             पोस्ट क्रमांक-18

    🔹 महाराष्ट्रातील पर्यटन स्थळ🔹

   ════════════════

                *🙏जखीणवाडी🙏*

━━━━━━━━━━━━━━━━

*जखीणवाडी*

*माहिती :*

कराडजवळच्या जखीणवाडी इथे 54 बौद्धलेणी आहेत.

शंकराचे एक देउळ या डोंगरावर असल्याने त्यावरुनच या डोंगराला अगाशिवाचा डोंगर असे नाव पडले. दर वर्षी तेथे यात्रा असते. यात्रे च्या वेळी येथे भरपुर वर्दळ असते. अगाशिवाच्या डोंगरावर ही लेणी असल्याने ही अगाशिवची लेणी असेही म्हणतात. गावात मळाई देवीचे प्राचीन मंदीर आहे. जवळच दत्ताचे एक नवीन देऊळ असून ते देखील प्रेक्षणीय आहे.

*ठिकाण :*

जखिणवाडी हे कराडपासून साधारण २ किमी अंतरावर असलेले एक गाव आहे.

📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

     *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल🌀*

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

    *जिल्हा​ परिषद प्राथमिक शाळा*

        *रावणगाव नविन वसाहत*

           *ता.उदगीर जि.लातूर*

        *📱9421901611*

 ════════════════

  ➖➖Ⓜ💲🅿➖➖

[4/26, 10:47 PM] Dnyaneshwar Badge: ▬▬▬▬ Ⓜ💲🅿▬▬▬▬

 🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

   🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

             पोस्ट क्रमांक-6

    🔹 महाराष्ट्रातील पर्यटन स्थळ🔹

   ════════════════

                *🙏वेरुळ🙏*

━━━━━━━━━━━━━━━━

📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

     *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल🌀*

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

    *जिल्हा​ परिषद प्राथमिक शाळा*

        *रावणगाव नविन वसाहत*

           *ता.उदगीर जि.लातूर*

        *📱9421901611*

 ════════════════

  ➖➖Ⓜ💲🅿➖➖

[4/26, 10:49 PM] Dnyaneshwar Badge: ▬▬▬▬ Ⓜ💲🅿▬▬▬▬

 🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

   🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

             पोस्ट क्रमांक-19

    🔹 महाराष्ट्रातील पर्यटन स्थळ🔹

   ════════════════

                *🙏खरोसा🙏*

━━━━━━━━━━━━━━━━

*खरोसा*

*माहिती :*

खरोसा हे लातूर जिल्यातील औसा तालुक्यातले गाव आहे. येथे इ.स. सहाव्या शतकातील कोरीव लेणी व शैलगृहे प्रसिद्ध आहेत. लातूर-बिंदर रस्त्यापासून सुमारे ४ कि. मी. अंतरावर असलेल्या टेकडीवर ही लेणी कोरलेली आहेत.

*ठिकाण :*

जवळचे स्टेशन : लातूर

📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

     *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल🌀*

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

    *जिल्हा​ परिषद प्राथमिक शाळा*

        *रावणगाव नविन वसाहत*

           *ता.उदगीर जि.लातूर*

        *📱9421901611*

 ════════════════

  ➖➖Ⓜ💲🅿➖➖

[4/29, 10:06 AM] Dnyaneshwar Badge: ▬▬▬▬ Ⓜ💲🅿▬▬▬▬

 🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

   🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

             पोस्ट क्रमांक-21

    🔹 महाराष्ट्रातील पर्यटन स्थळ🔹

   ════════════════    *🔴 डॉ​ भाऊ लाड म्युझियम🔴*

━━━━━━━━━━━━━━━━

*डॉ. भाऊ दाजी लाड म्युझियम*

*माहिती :*

१५८ वर्ष जुने असलेले हे वस्तुसंग्रहालय जिजामाता उद्यानजवळ वसलेले आहे. मुंबईच्या सामाजिक व सांस्कृतिक इतिहासाची साक्ष देणाऱ्या अनेक कलावस्तू व ग्रंथ  या संग्रालयात आहेत. १८३२ साली  पॅलेडियन वास्तुशैलीत या इमारतीचे बांधकाम करण्यात आले असून वास्तूसंग्रहालयाचे नक्षीदार खांब, त्याच्या छतावरील नक्षीकाम तसेच अन्य कलाकुसर बघण्यासारखी आहे. १९ व्या शतकातील चित्रकलेचे दालन, बाहुल्यांच्या मदतीने मुंबई आणि भारताची संस्कृती दाखवणारी कमलनयन बजाज दालन हेही येथील एक वैशिष्ट्य मानले जाते. सकाळी १० ते संध्याकाळी  ५.३० वाजेपर्यंत सुरु असते.

*ठिकाण :*

डॉ. भाऊ दाजी लाड म्युझियम, वीरमाता जिजाबाई भोसले उद्यानाजवळ, डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर मार्ग, भायखळा(पूर्व).

मुंबई 

  📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

     *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल🌀*

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

        *📱9421901611📱*

 ════════════════

  ➖➖Ⓜ💲🅿➖➖

[4/29, 10:39 PM] Dnyaneshwar Badge: ▬▬▬▬ Ⓜ💲🅿▬▬▬▬

 🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

   🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

             पोस्ट क्रमांक-22

    🔹 महाराष्ट्रातील पर्यटन स्थळ🔹

   ════════════════

  *प्रिन्स ऑफ वेल्स म्युझियम*

━━━━━━━━━━━━━━━━

*प्रिन्स ऑफ वेल्स म्युझियम*

*माहिती :*

मुंबईतील सर्वात जुने आणि जवळपास ५० हजाराहून अधिक कलाकृतींचा संचय आणि अमर्याद माहितीचा खजिना म्हणजे मुंबईचे पूर्वीचे प्रिन्स ऑफ वेल्स म्युझियम. ब्रिटीश वास्तुविशारद डब्लू. जी. विटेट यांनी यांचा आराखडा तयार करून याची उभारणी केली असून स्वातंत्र्यपूर्व काळात म्हणजे इ.स १९२२ मध्ये सर्वांना  पाहण्यासाठी खुले करण्यात आले. संग्रहालयात अन्य देशांच्या कलाकृती पहावयास मिळतील. नौकावाहन, मराठा मुघल सरदरांच्या वापरातील शस्त्रे, अनेक मुर्त्या , अन्य शिल्पकला या विशेष दालनात पाहण्यास मिळतील. मंगळवार ते रविवार सकळी १०.१५ ते संध्याकाळी ५.४५ वाजेपर्यंत.

*ठिकाण :*

ट्रेन ने चर्चगेट ला जावे आणि चर्चगेट स्थानकावरून बस क्र. ७०, १०६, १२२, १२३, १३२ पकडावी.

  📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

     *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल🌀*

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

        *📱9421901611📱*

 ════════════════

  ➖➖Ⓜ💲🅿➖➖

[4/30, 10:45 PM] Dnyaneshwar Badge: ▬▬▬▬ Ⓜ💲🅿▬▬▬▬

 🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

   🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

             पोस्ट क्रमांक-23

    🔹 महाराष्ट्रातील पर्यटन स्थळ🔹

   ════════════════

           *🔴 नरिमन पाईंट 🔴*

━━━━━━━━━━━━━━━━

*नरिमन पॉइण्ट*

*माहिती :*

मैनहट्टन" म्हणून ओळखले जाणारे ठिकाण म्हणजे नरिमन पॉइण्ट. नरिमन पॉइण्ट हे मुंबईतील मुख्य आणि देशातील पहिले केंद्रिय व्यापारी स्थळ आहे. नरीमन हे नाव  एक पारसी समाजसेवक खुर्शीद फ्रामजी नरिमन यांच्या नावावरून हे नाव दिले गेले. समुद्राच्या भागाचे पुनर्वसन करून हा भाग वसवण्यात आला आहे. दुसऱ्या महायुद्धामुळे येथे वापरण्यात आलेले सिमेंट आणि स्टील हे काळ्या बाजारातून आणण्यात आले होते. नरिमन पॉइण्ट जास्त उजेडात आले ते २००७ साली या भागातील एक रहिवासी जागा  ८.६२ लाख अमेरिकन डोलर्स म्हणजे (९७,८४२ रु.) प्रती चौरस फूट या दराने विकला गेल्यावर येथे अनेक विदेशी कंपन्या ची मुख्यालये आहेत. येथे फिरण्याची मजा खूप वेगळी आहे. शांतता व एकटे राहायचे असेल तर ही उत्तम जागा आहे. नरीमन पॉइण्ट ला बघून आपण खूप रिफ्रेश होतो. 

*ठिकाण : मुंबई*

चर्चगेट वरून बस किंवा शेरिंग टॅक्सी उपलब्ध.

  📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

     *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल🌀*

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

        *📱9421901611📱*

 ════════════════

  ➖➖Ⓜ💲🅿➖➖

[5/1, 10:44 PM] Dnyaneshwar Badge: ▬▬▬▬ Ⓜ💲🅿▬▬▬▬

 🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

   🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

             पोस्ट क्रमांक-24

    🔹 महाराष्ट्रातील पर्यटन स्थळ🔹

   ════════════════

           *🔴 गिरगाव चौपाटी​ 🔴*

━━━━━━━━━━━━━━━━

*गिरगावी चौपाटी*

*माहिती :*

मध्य मुंबईतील एकमेव समुद्रकिनारा आहे. या किनर्‍यावर नारळीपौर्णिमा तसेच गणेश विसर्जनाच्या दिवशी खूप मोठ्या प्रमाणात गर्दी दिसून येथे. फिरून थकलो की येथे खाण्यापिण्याची सोय ही खूप मोठ्या प्रमाणावर दिसून येते. पावभाजी, भुट्टा, भेल, पाणीपुरी इत्यादी चवीचे पदार्थ येथे सहजच उपलब्ध असतात. या चौपाटीवर शुद्ध हवेमध्ये श्वास घेण्यासाठी येथे येणे प्रत्येकाला आवडते.

*ठिकाण : मुंबई*

चर्चगेट वरून बस किंवा टॅक्सी उपलब्ध.

  📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

     *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल🌀*

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

        *📱9421901611📱*

 ════════════════

  ➖➖Ⓜ💲🅿➖➖

[5/2, 9:48 PM] Dnyaneshwar Badge: ▬▬▬▬ Ⓜ💲🅿▬▬▬▬

 🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

   🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

             पोस्ट क्रमांक-25

    🔹 महाराष्ट्रातील पर्यटन स्थळ🔹

   ════════════════

                *🔴बैडस्टैंड🔴*

━━━━━━━━━━━━━━━━

*बँडस्टॅंड*

*माहिती :*

बँडस्टॅंड हे एक असे ठिकाण आहे, इथून आपल्याला पूर्ण सूर्यास्त दिसतो.  एका बाजूला बांद्रा-वरळी सी लिंक आणि दुसऱ्या बाजूला बँडस्टॅंड असे अप्रतिम दृश्य आपल्याला बांद्रा फोर्ट वरून पहावयास मिळते. बँडस्टॅंड येथील शांततेत आणि थंडगार वाऱ्यामध्ये दिवसभराचा थकवा विसरून जातो. संध्याकाळी त्या शांततेत समुद्राचा लाटांचा आवाज आणि पक्षांचा आवाज व रेती चा सुवास हा अनुभव घेण्यासाठी नक्की जावा. 

*ठिकाण : मुंबई*

बान्द्रा स्टेशन वरुन बस आणि रिक्षा उपलब्ध आहेत.15-20 मिनिटांत येथे पोहोचता येते.

  📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

     *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल🌀*

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

        *📱9421901611📱*

 ════════════════

  ➖➖Ⓜ💲🅿➖➖

[5/4, 1:16 PM] Dnyaneshwar Badge: ▬▬▬▬ Ⓜ💲🅿▬▬▬▬

 🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

   🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

             पोस्ट क्रमांक-26

    🔹 महाराष्ट्रातील पर्यटन स्थळ🔹

   ════════════════

         *🔴वेलंकनी चर्च उत्तन🔴*

━━━━━━━━━━━━━━━━

*वेलंकनी चर्च उत्तन*

*माहिती :*

हा बीच उत्तन ला आहे. गोराई आणि हा बीच अगदी जवळ आहे. अतिशय निसर्गरम्य आणि शांत ठिकाणी हे चर्च असूनही या ठिकाणाला अजून गर्दीचा स्पर्श झालेला नाही. मदर मेरी वर जर तुमची आस्था असेल तर या चर्चला नक्की भेट द्या. उत्तन समुद्राकीनाऱ्यानजीक असलेला हे चर्च येथील स्थानिकांचे श्रद्धास्थान आहे. येथे केलेला नवस पूर्ण होतो असा त्यांचा विश्वास आहे. ख्रिस्ती बांधवांच्या प्रत्येक सणाला येथील स्थानिक या चर्चमध्ये एकत्र येतात आणि आपले सण साजरे करतात. आणि चर्च बाहेरच वेलंकनी नाव असलेले समुद्र आहे 

*ठिकाण : मुंबई*

भाईंदर वेस्ट वरून बस उत्तन साठी उपलब्ध असतात. उत्तन नाक्यावर उतरलात की तेथून वेलंकनी बीच साठी शेअरिंग रिक्षा करू शकता.

  📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

     *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल🌀*

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

        *📱9421901611📱*

 ════════════════

  ➖➖Ⓜ💲🅿➖➖

[5/4, 10:13 PM] Dnyaneshwar Badge: ▬▬▬▬ Ⓜ💲🅿▬▬▬▬

 🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

   🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

             पोस्ट क्रमांक-27

    🔹 महाराष्ट्रातील पर्यटन स्थळ🔹

   ════════════════

    *🔴तारापोरवाला मत्स्यालय🔴*

━━━━━━━━━━━━━━━━

*तारापोरवाला मत्स्यालय*

*माहिती :*

मरीन ड्राईव्हला फिरताना समोरच एक भव्य दिव्य इमारत दिसते ते मुंबई शहरातील एकमेव तारापोरवाला मत्स्यालय. सर्व बाजूने सागराने वेढलेल्या मुंबईला सागरी मत्स्यसंशोधन केंद्र असावे अशी संकल्पना प्रथम १९२३ साली बॉम्बे नेचरल हिस्ट्री सोसायटी या संस्थेचे कार्यवाहक श्री.मिलार्ड यांनी मांडली. त्याचबरोबर समुद्राच्या आतील अद्भूतरम्य जग लोकांना पाहायला मिळावे, या हेतूने मरीन ड्राईव्हला ६० वर्षापूर्वी म्हणजे १९५१ साली बांधण्यात आलेले हे मत्स्यालय. मत्स्यालयाच्या बांधणीसाठी त्यावेळी आठ लाख रु खर्च झाला, त्यापैकी दोन लाखांचा निधी तारापोरवाला यांनी दिला होता. असे हे दुमजली मत्स्यालय १०८ फुट लांब व ९४ फुट रुंद असून याच्या उभारणीसाठी तीन वर्षाचा कालावधी लागला. मत्स्यालयात प्रवेश केल्यानंतर समुद्रातील व तलावातील वेगवेगळ्या प्रकारचे मासे नजरेस पडतात. या मत्स्यालयात १०० हून अधिक मासे असून आजही येथे ७२ प्रजातीचे मासे व गोड्या पाण्यातील १०० प्रजाती आहेत. यातील विशेष आकर्षण म्हणजे लक्षद्वीप बेटामधून आणलेले सात प्रकारचे प्रवाळ व मासे. तसेच 'स्टिंग रे’, ‘शार्क’ किवा ‘काळा मासा’, ‘कासवे’ असे डिस्कव्हरीवर पाहायला मिळणारे समुद्री जीव समोर पाहताना मनाला फार आनंद मिळतो. त्याचबरोबर माशांच्या टँकवर नाव आणि त्याबद्दलची दोन ओळीतील माहितीही मत्स्यालयात दिली आहे. तळमजल्यावर मत्स्यालय आणि दुसऱ्या मजला मत्स्यव्यवसाय विभागाच्या मुख्यालयाकरिता आहे. 

*ठिकाण : मुंबई*

ट्रेन ने चर्नीरोड ला येऊन तुम्ही तिथून चालत किंवा टॅक्सीने जावू शकता.

  📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

     *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल🌀*

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

        *📱9421901611📱*

 ════════════════

  ➖➖Ⓜ💲🅿➖➖

[5/5, 10:19 PM] Dnyaneshwar Badge: ▬▬▬▬ Ⓜ💲🅿▬▬▬▬

 🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

   🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

             पोस्ट क्रमांक-28

    🔹 महाराष्ट्रातील पर्यटन स्थळ🔹

   ════════════════

                *🔴म्हातारीचं बूट🔴*

━━━━━━━━━━━━━━━━

*म्हातारीचं बूट*

*माहिती :*

 हँगिंग गार्डन मधील बालकांपासून ते वृध्दांपर्यंतचे आवडते ठिकाण म्हणजे म्हातारीचं बूट. 20 फूट उंच असलेल्या या बूटांतून आपल्याला सा-या मुंबईचे दर्शन घडते. आज इतक्या वर्षापासून म्हातारीचा बूट अजूनही ‘तरुण’ राहिला असून आपल्या अंगाखांद्यावर मुलांना खेळवीत दिमाखात उभा आहे. अशा या म्हातारीच्या बुटात नक्की जा आणि मुंबई दर्शनाचा अनुभव घ्या.

*ठिकाण : मुंबई*

ग्रांट रोड ला उतरून वेस्ट ला ८५ ची किंवा १०५ ची बस पकडून लास्ट स्टाॅप बोलावे. लास्ट स्टाॅप म्हणजेच हेन्गिग गार्डन.

  📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

     *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल🌀*

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

        *📱9421901611📱*

 ════════════════

  ➖➖Ⓜ💲🅿➖➖

[5/7, 9:02 AM] Dnyaneshwar Badge: ▬▬▬▬ Ⓜ💲🅿▬▬▬▬

 🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

   🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

             पोस्ट क्रमांक-29

    🔹 महाराष्ट्रातील पर्यटन स्थळ🔹

   ════════════════

                *🔴आरे कॉलनी 🔴*

━━━━━━━━━━━━━━━━

*आरे कॉलनी*

*माहिती :*

गोरेगाव म्हटले कि पहिला डोळ्यासमोर येते ती आरे कॉलनी १९४९ साली आरे कॉलनीची स्थापना झाली. येथे मुंबईतील सर्वात जुनी दुग्धशाळा आहे. जिचे उद्घाटन पं. जवाहरलाल नेहरू यांच्या हस्ते झाले होते. येथे दुध उत्पादन करून ते जवळच्या भागात स्वस्तात विकावे या हेतूने आरे डेरी ची स्थापना करण्यात आली होती.

*ठिकाण : मुंबई*

गोरेगाव इस्ट वरून शेअरिंग रिक्षा उपलब्ध असतात.

  📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

     *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल🌀*

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

        *📱9421901611📱*

 ════════════════

  ➖➖Ⓜ💲🅿➖➖

[5/7, 11:02 PM] Dnyaneshwar Badge: ▬▬▬▬ Ⓜ💲🅿▬▬▬▬

 🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

   🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

             पोस्ट क्रमांक-30

    🔹 महाराष्ट्रातील पर्यटन स्थळ🔹

   ════════════════

       *🔴छोटा काश्मीर 🔴*

━━━━━━━━━━━━━━━━

*छोटा काश्मीर*

*माहिती :*

सर्वात जास्त लोकप्रिय बाग म्हणजे छोटा काश्मीर. टेकडीवजा जागेवर ही बाग वसवली आहे. जी आरे कॉलनीचे प्रमुख आकर्षण आहे. या बागेजवळ एक तलावही आहे ज्याचा काही भाग मत्स्यबीज निर्मितीसाठी राखून ठेवला आहे व उर्वरित भागात बोटिंगची सोय करून दिली आहे. येथील फुलझाडे व हिरवळीमुळेच या बागेला छोटा काश्मीर हे नाव पडले. पूर्वीच्या काळी येथे आल्यावर आपण मुंबई मध्ये नसून काश्मीर मधेच आहोत असे वाटायचे आणि आता ही वाटते.  

*ठिकाण : मुंबई*

गोरेगाव इस्ट वरून शेअरिंग रिक्षा उपलब्ध असतात.

  📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

     *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल🌀*

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

        *📱9421901611📱*

 ════════════════

  ➖➖Ⓜ💲🅿➖➖

[5/8, 9:51 PM] Dnyaneshwar Badge: ▬▬▬▬ Ⓜ💲🅿▬▬▬▬

      *श्री ज्ञानेश्वर बडगे उदगीर*

 🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

   🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

             पोस्ट क्रमांक-31

  🔹 महाराष्ट्रातील पर्यटन स्थळ🔹

   ════════════════

      *🔴माउंट मेरी चर्च🔴*

━━━━━━━━━━━━━━━━

*माऊंट मेरी चर्च*

*माहिती :*

बांद्रा पश्चिमेस असलेले माऊंट मेरी चर्च म्हणजे मुंबईतील सर्वात प्रसिध्द अशा प्रार्थना स्थळांपैकी एक होय. ह्या चर्चचं खरं नाव "बॅसेलिका ऑफ़ अवरलेडी ऑफ द माऊंट" असे आहे. हे चर्च जरी १०० वर्ष जुने असले तरी त्याला ३०० वर्ष जुना इतिहास आहे. साधारणत ३०० वर्षांपूर्वी १७०० ते १७६० च्या दरम्यान मेरी मातेचा पुतळा समुद्रात सापडल्यापासून बांद्राफेअरला सुरुवात झाली. या मागील एक गोष्ट सांगितली जाते की, एका कोळी माणसाला स्वप्नात कळाल होत की, समुद्रात पुतळा सापडेल त्याची त्याने प्रतिष्ठापना करावी. कोळी लोक मेरी मातेला "मोत माऊली" म्हणून ओळखतात. असे म्हटले जाते की इकडे जी इच्छा मागतो ती मेरी माता पूर्ण करते. दरवर्षी माउंट मेरीची जत्रा भरते. या मूर्तीसमोर भाविक मोठ्या श्रद्धेने मेणबत्ती लावतात. 

*ठिकाण : मुंबई*

बांद्रा रेल्वेस्थानकापासून माऊंट मेरी पर्यंत ३.५ कि.मी. चे अंतर आहे, टॅक्सी आणि ऑटोने येथे जाण्यास ७ मिनिटे लागतात.

बस ने सुद्धा जाता येते. बस नं . २१४ , २२१ ,३७७

  📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

     *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल🌀*

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

        *📱9421901611📱*

 ════════════════

  ➖➖Ⓜ💲🅿➖➖

[5/9, 10:14 PM] Dnyaneshwar Badge: ▬▬▬▬ Ⓜ💲🅿▬▬▬▬

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे उदगीर*

 🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

   🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

             पोस्ट क्रमांक-32

  🔹 महाराष्ट्रातील पर्यटन स्थळ🔹

   ════════════════

 *🔴 सिध्दीविनायक गणपती🔴*

━━━━━━━━━━━━━━━━

*सिध्दीविनायक गणपती*

*माहिती :*

गणपती बाप्पा सगळ्यांना आवडतात. गणपतीचे अनेक रूप आहेत. याच रुपामधील सिद्धिविनायक, उजव्या सोंडेचा हा गणपती सिध्द पीठ असल्यामुळे तो सिध्दीविनायक म्हणून ओळखला जातो.

सिध्दीविनायक हे मंदिर सुमारे पावणेदोनशे वर्षांपूर्वीचे असल्याचा उल्लेख धार्मिक ग्रंथात सापडतो. लक्ष्मण विठू पाटील आणि देऊबाई पाटील यांनी हे मंदिर इ. स. 1801 मध्ये 19 नोव्हेंबर रोजी बांधल्याचे मुंबईतील देवालये या के. रघुनाथजी यांच्या ग्रंथात आढळतो. नवसाला पावणारा गणपती म्हणून श्री सिध्दीविनायकाची ओळख आहे. गणपतीची मूळ मुर्ती 2.6 इंच व 2 इंच रुंद असून एका काळ्या दगडात बनवलेली आहे. उजवी सोंड, माथ्यावर मुकुट, चार हात, दोन हातात अंकुश आणि कमळ, खालच्या दोन हातांपैकी उजव्या हाती माळ आणि डाव्या हाती मोदकाची वाटी, मूर्तीच्या गळ्यात सर्पाचे जानवे असे या मूर्तीचे वैशिष्ट्ये आहे. उजव्या सोंडेचा हा गणपती सिध्द पीठ असल्यामुळे तो सिध्दीविनायक म्हणून ओळखला जातो. तसेच या गणपतीला लग्नी गणेश असे ही म्हटले जाते. सकाळी 6 वाजता यथासांग पूजा व अभिषेक झाल्यावर गणपतीच्या दर्शनाला सुरुवात होते.

*ठिकाण : मुंबई*

बांद्रा रेल्वेस्थानकापासून माऊंट मेरी पर्यंत ३.५ कि.मी. चे अंतर आहे, टॅक्सी आणि ऑटोने येथे जाण्यास ७ मिनिटे लागतात.

बस ने सुद्धा जाता येते. बस नं . २१४ , २२१ , ३७७ 

  📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

     *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल🌀*

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

        *📱9421901611📱*

       ════════════════

          ➖➖Ⓜ💲🅿➖➖

[5/10, 10:34 PM] Dnyaneshwar Badge: ▬▬▬▬ Ⓜ💲🅿▬▬▬▬

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे उदगीर*

 🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

   🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

             पोस्ट क्रमांक-33

 🔹 महाराष्ट्रातील पर्यटन स्थळ🔹

 ════════════════

    *🔴 महालक्ष्मी मंदिर🔴*

━━━━━━━━━━━━━━━━

*महालक्ष्मी मंदिर*

*माहिती :*

मुंबईतील प्रसिध्द मंदिर म्हणजेच महालक्ष्मी मंदिर. इ स 1831 ला धाक जी दादाजी नावाच्या एका हिंदू व्यापाऱ्याने या मंदिर पूर्ननिर्माण केले. या मंदिराचा खूप मोठा इतिहास आहे.  तो म्हणजे 1785 साली वरळी आणि मलबार हिल या दोन्ही भागांना जोडण्याचे काम इंग्रज इंजिनियर करत होते. पण त्या कामात विघ्न येत होते. त्या प्रोजेक्टचे मुख्य इंजिनियर पाठारे प्रभू यांना वरळी जवळच्या समुद्रात लक्ष्मीच्या मूर्तीचे स्वप्न पडले. त्यांनी स्वप्नात दिसलेल्या जागी त्या मुर्तीचा शोध घेतल्यास त्यांना तिथे लक्ष्मीची मूर्ती सापडली. त्यानंतर त्यांनी तेथेच तिचे मंदिर बांधले. त्यामुळे त्यांचे ते प्रोजेक्ट पूर्ण झाले. हाजीअली आणि महालक्ष्मी हे जवळच आहे. महालक्ष्मी मंदिर मधुन हाजीअली दिसते. हे मंदिर सकाळी 6 ते रात्री 10 पर्यंत भक्तांसाठी खुले असते. नवरात्रीमध्ये देवीच्या दर्शनासाठी खुप मोठी गर्दी उसळते. तसेच येथे जत्रा ही भरते.

*ठिकाण : मुंबई*

महालक्ष्मी स्टेशनवरुन शेअर टॅक्सी उपलब्ध आहेत. तसेच बसेस ही आहेत. महालक्ष्मी स्टेशनवरुन पायी 15 ते 20 मिनिटात महालक्ष्मी मंदिरात जाता येते.

  📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

     *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल🌀*

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

        *📱9421901611📱*

     ════════════════

      ➖➖Ⓜ💲🅿➖➖

[5/11, 11:29 PM] Dnyaneshwar Badge: ▬▬▬▬ Ⓜ💲🅿▬▬▬▬

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे उदगीर*

 🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

   🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

             पोस्ट क्रमांक-34

  🔹 महाराष्ट्रातील पर्यटन स्थळ🔹

   ════════════════

        *🔴हाजी अली 🔴*

━━━━━━━━━━━━━━━━

*हाजी अली*

*माहिती :*

हाजी अली दर्गा...१४३१ साली बांधण्यात आलेली १०० वर्ष जुनी असलेली हि दर्गा हाजी अली या सुफी संताच्या स्मृतीप्रीत्यर्थ हि वास्तू बांधण्यात आली आहे. महालक्ष्मी रेसकोर्सच्या विरुद्ध दिशेला समुद्रात एका बेटावर हि दर्गा आहे. या दर्ग्यात जाण्याचा अनुभव काही निराळाच.. या दर्ग्यापर्यंत जाण्यासठी एक पायवाट आहे ही पायवाट समुद्राला जेव्हा भरती येते तेव्हा दिसेनाशी होते आणि जणू ही दर्गा समुद्रावर अधांतरी तरंगल्या सारखी भासते. दर्ग्यातील कबरीभोवती चारही बाजूंनी  चांदीची चौकट असून सुंदर नक्षीकाम केलेल्या खांबांचा आधार आहे. या नक्षीकामात अरेबिक भाषेत लिहिलेली अल्लाची ९९ नावे आहे. दर्ग्याचे व येथील ठिकाणे पाहून झाल्यावर हाजी अलीला जो मुख्य सिग्नल आहे तिथे उभे असलेले प्रशस्त हाजी अली ज्यूस सेंटर. थंडगार मिल्कशेक, सरबत, फालुदा या वेगवेगळ्या व्हरायटीबरोबर येथे आंबा, चिकू, सफरचंद अशा विविध फळांपासून बनवलेले क्रीम ही येथील खासियत. तर नक्कीच देवदर्शन झाल्यावर या ज्यूस सेंटरच्या ज्यूस चा स्वाद घ्या. 

*ठिकाण : मुंबई*

चर्चगेट स्टेशनवरुन बस उपलब्ध आहेत 

३३, ३७, ६३, ८१, ८२, ८४, ९२, ९३, १२४, १२५, ३५१, ३५७, ३८५, ५२१.

  📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

     *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल🌀*

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

        *📱9421901611📱*

    ════════════════

      ➖➖Ⓜ💲🅿➖➖

[5/12, 11:20 PM] Dnyaneshwar Badge: ▬▬▬▬ Ⓜ💲🅿▬▬▬▬

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे उदगीर*

 🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

   🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

             पोस्ट क्रमांक-35

 🔹 महाराष्ट्रातील पर्यटन स्थळ🔹

   ════════════════

    *🔴बाबुलनाथ मंदिर. 🔴*

━━━━━━━━━━━━━━━━

*बाबुलनाथ मंदिर*

*माहिती :*

शिवमंदिरांपैकी एक म्हणजे बाबुलनाथ मंदिर. मंदिर अतिशय सुंदर व प्रत्येक खांब नक्षीकामाने भरलेला दिसून येतो. असे हे संगमरवरी मंदिर भोलेनाथाचे मंदिर नागर स्थापत्यशैलीचा नमुना समजले जाते. मुख्यतः हे मंदिर १७८० मध्ये बांधले आहे. त्याचा विस्तार १८४० मध्ये झाला असून मंदिराला सध्याचे भव्य रूप हे १९०० साली मिळाले. मंदिराच्या मुख्य गाभाऱ्यात प्रवेश केल्यावर बाबुलनाथाचे शिवलिंग दिसते. या शिवलिंगावर सतत दही-दुधाचा अभिषेक सुरु असून हे तीर्थ गोमुखातून बाहेर पडते. हे तीर्थ घेण्यास अनेक भाविकांची झुंबड उडते. ह्या मंदिरात श्रावणी सोमवारी व महाशिवरात्री दिवशी शेकडो भाविकांची रांग लागते. 

*ठिकाण : मुंबई*

मंदिरात जाण्यासाठी ग्रॅंट रोड किवा चर्नीरोड या कोणत्याही रेल्वेस्थानकाहून पोहचता येते.

  📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

   *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल🌀*

      *श्री ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

        *📱9421901611📱*

     ════════════════

       ➖➖Ⓜ💲🅿➖➖

[5/14, 1:23 PM] Dnyaneshwar Badge: ▬▬▬▬ Ⓜ💲🅿▬▬▬▬

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे उदगीर*

 🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

   🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

             पोस्ट क्रमांक-36

  🔹 महाराष्ट्रातील पर्यटन स्थळ🔹

   ════════════════

*श्रीमंत दगडूशेठ हलवाई गणपती*

━,━━━━━━━━━━━━━━━

*श्रीमंत दगडूशेठ हलवाई गणपती*

*माहिती :*

सन १८९३ 

श्रीमंत दगडूशेठ हलवाई हे त्या काळातील एक सुप्रसिद्ध मिठाईचे व्यापारी होते. श्रीमंत व सत्यशील प्रस्थ होते. पुण्यातील बुधवार पेठेतील दत्त मंदिर म्हणजेच त्यांची रहावयाची इमारत होती. त्याकाळी पुण्यामध्ये आलेल्या प्लेगच्या साथीमध्ये श्रीमंत दगडूशेठ हलवाई यांच्या मुलाचे देहावसान झाले. त्या घटनेने ते स्वतः व त्यांच्या पत्नी सौ. लक्ष्मीबाई हे दोघेही दुःखी झाले. दरम्यानच्या काळात त्यांचे गुरू श्री. माधवनाथ महाराजांनी त्यांचे  सांत्वन केले व त्यांना धीर देत सांगितले की, आपण काही काळजी करू नका, आपण एक दत्ताची आणि एक गणपतीची मूर्ती तयार करा व त्यांची रोज पूजा करा. ही दोन दैवते आपल्या मुलाप्रमाणे सांभाळा. भविष्यात जसे आपले अपत्य आपल्या मातापित्यांचे नाव उज्‍ज्वल करते त्याप्रमाणे ही दोन दैवते तुमचे नाव उज्‍ज्वल करतील. महाराजांनी सांगितल्याप्रमाणे शेटजींनी दत्ताची एक संगमरवरी मूर्ती व गणपतीची मातीची मुर्ती बनवून घेतली. ह्या मूर्तीची प्राणप्रतिष्ठा लोकमान्य टिळकांच्या हस्ते झाली होती आणि त्यावेळी परिसरातील श्रीमंत दगडूशेठ हलवाई, बाबुराव गोडसे, भाऊसाहेब रंगारी, श्री. मोरप्पाशेठ गाडवे उर्फ काका हलवाई, नारायणराव बाजेवाले0 उर्फ जाधव, नारायणराव भुजबळ, रामाराव बुटलेर, गणपतराव विठूजी शिंदे, सरदार परांजपे, शिवरामपंत परांजपे, गोपाळराव रायकर, नारायणराव दरोडे यांसह सर्व थरांतील लोकांनी या समारंभाला हजेरी लावली होती. गणपतीची ही पहिली मूर्ती शुक्रवार पेठेतील अकरा मारूती मंदिरात ठेवलेली आहे व तिची नित्य नियमाने पूजा चालू असते. 

सन १८९६ 

सन १८९४ साली लोकमान्य टिळकांनी सार्वजनिक गणेशोत्सवाची सुरूवात केली. सन १८९६ साली श्रीमंत दगडूशेठ हलवाई गणपतीची दुसरी मूर्ती तयार करण्यात आली व तिचा उत्सव होऊ लागला. दरम्यानच्या काळात श्रीमंत दगडूशेठ हलवाई यांचे निधन झाले. परंतु त्यांनी सुरू केलेली गणेशोत्सवाची परंपरा त्या परिसरातील नागरिकांनी व तत्कालीन कार्यकर्त्यांनी पुढे सुरू ठेवली. त्याकाळी हा गणपती बाहुलीच्या हौदाचा सार्वजनिक गणपती म्हणून प्ळ्खला जात होता. या उत्सवाचे व्यवस्थापन सुवर्णयुग तरुण मंडळ करीत होते. सध्या ही मूर्ती आपल्या कोंढवा येथील बाबुराव गोडसे पिताश्री वृद्धाश्रमातील मंदिरात आहे.

सन १९६८ 

सन १८९६ साली बनवलेल्या मुर्तीची अवस्था थोडी जीर्ण झाली होती. त्यामुळे सन १९६७ साली आपल्या दगडूशेठ हलवाई गणपतीच्या अमृत महोत्सवानिमित्त तत्कालीन सुवर्णयुग तरूण मंडळाच्या प्रताप गोडसे, दिंगबर रासने, रघुनाथ केदारी, शंकर सुर्यवंशी, चंद्रकांत दरोडे, उमाजी केदारी, प्रल्हादशेठ शर्मा, रमाकांत मारणे, वसंत कोद्रे, कांता रासने, दत्तात्रय केदारी, उल्हास शेडगे, उत्तम गावडे इत्यादी कार्यकर्त्यांनी गणपतीची नवीन मुर्तीं बनविण्याचा संकल्प केला व त्यासाठी कर्नाटकचे प्रसिद्ध शिल्पकार श्री. शिल्पी यांना पाचारण केले. त्यांच्याकडून लहान मातीची मूर्ती नमुना म्हणून करून घेतली. बाळासाहेब परांजपे यांनी कार्यकर्त्यांना ती मूर्ती प्रोजेक्टरवरून मोठया पडद्यावर दाखविली व सर्वानुमते ती आधीच्या मूर्तीसारखी असल्याची खात्री पटल्यानंतर मोठया मूर्तींचे काम प्रत्यक्षात सुरू झाले. पूर्ण मूर्ती तयार झाल्यानंतर श्री. शिल्पी यांनी त्याकाळी जे ग्रहण झाले त्या दिवशी संगम घाटावर ग्रहण संपेपर्यंत देवाची आराधना केली,. गणेश यंत्राची पूजा केली व त्यानंतर ज्या ठिकाणी मातीची मूर्ती तयार केली होती, त्याच ठिकाणी येऊन विधिवत धार्मिक गणेश याग केला, व त्यानंतर ते सिद्ध श्रीयंत्र मंगलमूर्तीच्या पोटामध्ये सर्वांसमक्ष ठेवले. शिल्पी यांनी जमलेल्या लोकांना या मंगलमूर्तीची तुम्ही सर्वांनी दररोज नित्य नियमाने पूजा करा व त्याचे शेवटपर्यंत पावित्र्य राखा असे सांगितले. त्याकाळी ही मूर्ती बनविण्याचा खर्च सुमारे ११२५/- (एक हजार एकशे पंचवीस रुपये) इतका आला होता.

*ठिकाण : पुणे*

जवळचे स्टेशन : पुणे  

स्थानक : बुधवार पेठ

  📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

     *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल🌀*

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

        *📱9421901611📱*

      ════════════════

        ➖➖Ⓜ💲🅿➖➖

[5/14, 10:20 PM] Dnyaneshwar Badge: ▬▬▬▬ Ⓜ💲🅿▬▬▬▬

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे उदगीर*

 🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

   🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

             पोस्ट क्रमांक-37

 🔹 महाराष्ट्रातील पर्यटन स्थळ🔹

   ════════════════

    *🔴 गुपचूप गणपती 🔴*

━━━━━━━━━━━━━━━━

*गुपचूप गणपती*

*माहिती :*

पुणे शहरात शनिवारवाड्याकडून ओंकारेश्वराकडे येताना नेने घाट-आपटे घाटाकडे जाणार्‍या उजवीकडील रस्त्यावर वळल्यावर समोर हे गणपतीचे देऊळ दिसते. या देवस्थानाची उभारणी चिंचवड येथील रामचंद्र विष्णू गुपचूप यांनी केली आहे. म्हणून या गणपतीला गुपचूप वरद गणपती म्हणतात. देवळातली गणेशाची मूर्ती चतुर्भुज व उत्तराभिमुख असून तिची उंची ३ फूट आहे. सभामंडप दुमजली असून आत देवतांची जुनी चित्रे, हंड्या व झुंबरे आहेत. गाभार्‍याला कळस असून प्रदक्षिणामार्गावर मागे शमीचे झाड आहे.

*ठिकाण :*

*पुणे*

  📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

     *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल🌀*

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

        *📱9421901611📱*

       ════════════════

         ➖➖Ⓜ💲🅿➖➖

[5/16, 11:26 PM] Dnyaneshwar Badge: ▬▬▬▬ Ⓜ💲🅿▬▬▬▬

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे उदगीर*

 🛑 *महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल* 🛑

  🛏🛏🛏Ⓜ💲🅿🛏🛏🛏

             पोस्ट क्रमांक-38

 🔹 महाराष्ट्रातील पर्यटन स्थळ🔹

   ════════════════

     *🔴कसबा गणपती 🔴*

━━━━━━━━━━━━━━━━

*कसबा गणपती*

*माहिती :*

कसबा गणपती म्हणजे पुण्याच्या कसबा पेठेत असलेल्या देवळातला गणपती. कर्नाटकातील इंडी येथून आलेल्या ब्राह्मणांच्या आठ कुटुंबांपैकी ठकार नावाच्या कुटुंबाने, कसबा गणपतीची स्थापना केली. शिवाजीच्या आई जिजाबाई यांनी हे देऊळ बांधले. हा गणपती एका दगडी गाभार्‍यात असून तांदळा स्वरूपात आहे. तांदळा म्हणजे हात-पाय वगैरे अवयव नसणारी मुखवटावजा मूर्ती. पुणे शहरात अशा प्रकारच्या मूर्तीचे हे एकमेव देऊळ असावे. राजमाता जिजाबाई आणि गणेशभक्त ठकार यांना झालेल्या दृष्टांतानुसर जमीन खणल्यावर ही मूर्ती सापडली अशी आख्यायिका आहे. गणपतीच्या या मूर्तीच्या डोळ्यात हिरे आणि नाभिस्थानी माणिक बसवलेले आहेत. शिवाजी महाराज आपल्या प्रत्येक स्वारीपूर्वी या गणपतीचे दर्शन घेत असत. म्हणून या गणपतीला ’जयति गणपति’ असे म्हणतात. आजही घरात होणार्‍या मंगल कार्याची पहिली अर्पणपत्रिका या गणपतीपुढे ठेवण्यात येते, आणि लग्नकार्य पार पडल्यावर वधूवरांना लगेचच या गणपतीच्या दर्शनाला आणतात. या गणपतीला पुण्यात प्रथम पूजेचा व ग्रामदैवताचा मान आहे.

*ठिकाण :*

*पुणे*

  📖━━━━Ⓜ💲🅿━━━━📖

     *🌀 महाराष्ट्र शिक्षक पॅनल🌀*

        *श्री ज्ञानेश्वर बडगे, उदगीर*

        *📱9421901611📱*

       ════════════════

         ➖➖Ⓜ💲🅿➖➖